ساری_آشیغین داستان یارادیجیلیغی

یازان: سدنیک پاشا
کوچورن : محمدرضا اسماعیل زاده

من آشیق، یئنه گللم، آی آشیق، یئنه گللم، بیلسم سون نفسده‌یم، چاغیرسان یئنه گللم. ساری آشیق آذربایجان سؤز خزینه‌سینه، سؤز لغتینه، سؤز کولچه‌سینه ائله دریندن بلددیر کی، اورا‌دان جناس‌لار سئچمکده، هئچ بیر چتین‌لیک چکمیر. اوّلکی جناسلی بایاتینین داوامی کیمی سس‌لنن آشاغیداکی بایاتییا خصوصی دقت یئتیرک:
آشیقام، سو دایاندی
سئل گلدی، سو دایاندی.
اؤزومو سویا ووردوم
اودومدان سو دا یاندی.
و یاخود باشقا بیر بایاتی نمونه‌سینه نظر یئتیرک:
من آشیق، گوله ¬بیرده
یول گئدیر گوله ¬بیرده.
یاخشی یار قارشی گله
اوزومه گوله بیر ده. ساری آشیغین بایاتی‌لاری چوخ¬سایلی بایاتی‌لار ایچری¬سیندن بوی وئریب گؤرونور. ساییلیب، سئچیلیر، تانینیر. اونون معنا یوکو، فیکیر الوانلیغی انسانی هر دفعه حیرتده بوراخیر. انسان جان آتیر کی، ساری آشیغین بایاتی‌لارینی چوخ ائشیتسین، چوخ دینله‌سین. اونون نادر اینجی‌لرینی تاپیب الده ائتسین.
ساری آشیغین بایاتی‌لاری بئله ساده، آیدین و درین مضمونلو اولدوغو اوچون خلق طرفیندن سئویلیب آغیزدان-آغیزا، نسیلدن-نسیله کئچه‌رک عصریمیزه قدر یاشامیشدیر.
معلومدور کی، اون یئدینجی عصرده یاشامیش ساری آشیغین خلق شعریمیزین انکشافیندا مهم رولو اولموشدور. او، بایاتی یارادیجیسی کیمی بؤیوک شهرت تاپمیش‌دیر. بو گون خلق ایچری‌سینده ساری آشیغین آدی ایله باغلی یوزلرله بایاتی یاشاماقدا‌دیر. اونلارین بیر چوخوندا آشیغین آجیلی-شیرینلی حیاتینین معین آنلاری، بلا‌لی سئوگی‌سی یوکسک بدیعی شکیلده اؤز عکسینی تاپمیش‌دیر. ساری آشیغین محبّتی خالق ایچری‌سینده گئنیش یاییلمیش‌دیر. محض اونون حیاتی ایله باغلی مستقل داستانین یارانماسی تامامیله طبیعی‌دیر. بو باخیمدان “یاخشی و آشیق” داستانی فولکلوروموزدا یئنی حادثه کیمی قیمتلندیریلمه‌لی‌دیر. لاکن اعتراف ائتمه¬لییک کی لـله‌نین “یاخشی-یامان” داستانی فورمالاشمیش و کلاسیک داستان نمونه‌سی کیمی سس‌لنیر. لاکن ساری آشیغین “آشیق و یاخشی” داستانی هله ده اؤزونون تکاملونو یاشاماقدا‌دیر. بیزه معلوم اولان اوچ بایاتی‌لی داستانیمیز وار: “آرزو-قنبر” “یاخشی-یامان” و “آشیق و یاخشی”. بو داستانلارین اوچو ده داغ کولتو ایله باغلی‌دیر. “یاخشی-یامان” داستانینین قهرمانی لـله تکرار تکرار دئییر: “یارانمیشام داشدان من”. “آرزو قنبر” داستانیندا باکی دیالکتینده قنبرین معناسی داش دئمک‌دیر. ساری آشیق اؤز اوستادینی یامسیلایا‌راق تئز-تئز دئییر:
کیپریک‌دن من، قاشدان من
یئمرم هر آشدان من
نه آتام وار، نه آنام
یارانمیشام داشدان من.
البته، ساری آشیق اؤزونون تک و یتیم اولماسینا اشاره ائده‌رک اؤزونون داشدان یاراندیغینی قوهومسوز، اقربا‌سیز اولدوغونا اشاره ائدیر. بیز بونو “یاخشی-یامان” داستانیندا اولدوغو کیمی لـله ایله مقایسه ائده بیلمریک. دوغرودان دا، لـله داشدان یارانمیش‌دیر. ساری آشیق ایسه اؤزونو مجازی معنادا داشدان یارانمیش حساب ائدیر.
اهلیمان آخوندووون ترتیب ائتدیگی “ساری آشیغین بایاتی‌لاری” کتابینین سونوندا بیر نئچه قوشما وئریلمیشدیر. بیزه گؤره بو یا باشقا‌لاری طرفیندن ساری آشیقا حصر ائدیلمیش قوشما‌لاردیر، یاخود دا ساری آشیق گنجلیگینده بایاتی‌لار دوزوب قوشارکن تنبور‌دان و یا جوره سازدان، عؤمرونون کامل¬لشمیش دؤورون ده ایسه سازدان استفاده ائتمیش، زنگین بایاتی یارادیجی‌لیغی ایله یاناشی تک-تک قوشما‌لار دا یاراتمیش‌دیر. “آ یاخشی” قوشماسیندان ایکی بند نمونه:
شکار ائدیب توتدوم بیر شوخ ترلانی
سن ائتدین عقلیمی زایل، آ یاخشی.
سنی سئون کئچر جانی-سرین‌دن
اولار جمالینا مایل، آ یاخشی.
منی سانا عاشق ائتدی یارا‌دان
سگ رقیبی حاق گؤتورسون آرا‌دان
ایسته‌ییرسن خبر توتگیل سارا‌دان
یوللاریندا منم سایل، آ یاخشی.
ساری آشیق یئنه ده لـله کیمی یامان الیندن داد چکیر و دئییر: یامانین یامان‌دیر سسی، داد اولار ائیله‌مه بحثی
خمیری چوخ سویوق‌دور، یاپسان کوت گئدر کونده‌سی. ساری آشیق یامان‌لاری لعنتله¬ییر انسانلاری اؤزو کیمی دوغرو اولماغا، قویو قازماماغا چاغیریر.ساری آشیغین ادبی ارثینی تام توپلاییب الده ائتمه‌دن اونون قوشما یارادیجی‌لیغی حاقیندا ساز گؤتوروب، ائل ائلاتی گزمه‌سیندن مجلس‌لر کئچیرمه‌سیندن صحبت آچماق اولماز. بیزیم وظیفه‌میز ساری آشیغین بیتیب توکنمه‌ین ادبی ارثینی صبرله توپلاییب اوزه چیخارماقدان و تدقیقاتا جلب ائتمکدن عبارت‌دیر.
آکادمیک میرزه ابراهیموو بوتون بونلاری نظره آلا‌راق یازیر: “آشیق پوئزیامیزین بیر چوخ مسأله‌لرینین آیدینلاشمامیش قالدیغینی ساری آشیغین حیاتی و یارادیجی‌لیغی حاقینداکی معلوماتین ناقص‌لیگی آیدین گؤستریر”.
جسارتله دئمک اولار کی، ساری آشیغین جناسلی بایاتی‌لاری، باغلاما-بایاتی‌لاری حاقیندا بو و یا دیگر شکیلده فیکیر و ملاحظه‌لر سؤیله‌نیلمیشدیر. لاکن ساری آشیغین حیاتی و شعرلری ایله باغلی “یاخشی و آشیق” داستانی تام آراشدیریلمامیشدیر.