ساری گلین نه ایمیش

کوچوره ن:اکبر سعادت
عاشیق ائللر آیریسی
شانا تئللر آیریسی
آیریسی بیر گونونه دوزمزدیم
اوْلدوم ایللر آیریسی
نئیلیم آمان، آمان ساری گلین
آنادیلیمیز:چوخلاری ائله ایلک سطیردن نه دئیه جگیمی، ندن دانیشاجاغیمی آنلادیلار. بلی، بو یازیمدا آذربایجانین قدیم و اسرارنگیز خالق ماهنیسی “ساری گلین”دن بحث ائدجم.
او نغمه دن کی، میلیونلارین یادداشیندان یوز ایللر، بلکه ده مین ایلر اؤنجه دن بو گونه قدر آخا بیلیب، یول تاپا بیلیب. او نغمه دن کی، ائشیدنده روحو تمیزله ییر، لایلا کیمی، نننی کیمی کونول اوخشاییر. آما ماراقلیدیر کی، تاریخی دقیق بیلینمه یه ن بو قدیم ائل نغمه سی نین قهرمانی حاقیندا آز بیلیریک. عومومیتله، ساری گلین کیم؟ چالیشاجام کی، “ساری گلین”ین کیملیگی باره ده الده اولان بیلگیلردن و آراشدیریلانلاردان اوخوجولاریمیزا تقدیم ائدیم.
“ساری گلین” گونش ایمیش:کیمینه گوره ساری گلین عادی قادین اولوب، کیمینه گوره ایسه او اینسان اولماییب. یعنی، بو ائل نغمه سی اینسانا قوشولماییب. ائله حساب ائدیرم کی، ایکینجی واریانت گئرچه یه داها یاخیندیر.
بو باره ده خئیلی آراشدیرمالار دا اولوب. تاریخچیلر، فولکلورشوناسلار، آراشدیرماچیلار بو باره ده یئکدیل بیر فیکیره گله بیلمه ییبلر. بو آراشدیرمالار ایچینده ان منطیقلیسی ده آراشدیرماچی-تاریخچی شاکیر قابیسسانلی نین فیکیرلریدیر. شاکیر قابیسسانلی یئنی بیر یاناشما قویدو اورتایا و اونجه کی آراشدیرمالارین یانلیش اولدوغونو ایدیعا ائتدی. هر حالدا اونجه کی و بوندان سونراکی آراشدیرمالاردا “ساری گلین”ین اینسان اولماسی باره ده توتارلی دلیل یوخدور.
سون زامانلاردا قدیم خالق ماهنیسی اولان “ساری گلین” حاقیندا چوخ دانیشیلیر. مئدیادا بو ماهنی حاقدا موختلیف ایدیعالارین ایره لی سورولمه سی نین شاهیدی اولوروق.
بو گونه ده ک “ساری گلین” هم آذربایجان، هم ده خاریجی موغننیلر طرفیندن دفعه لرله سسلندیریلیب. ماهنی هم خالق ماهنیسی کیمی، هم ائسترادا ماهنیسی کیمی دفعه لرله آرانژیمان ائدیله رک موختلیف طرزلرده ایفا ائدیلیب.
دوزدور، خالق ماهنیسی نین اَییلیب-بوکولوب بیابیرچی حالا سالینماسی نین قطعیییا طرفداری دئییلم، “خالق ماهنیسی ائله اوز اوسلوبوندا اوخونمالیدیر” دئیه دوشونورم.
بس تک موغننیلر طرفیندن دئییل، بیر چوخ اونلو بالابان، نئی، توتک، زورنا ایفاچیلاری نین دا مهارتله ایفا ائتدیکلری بو موحتشم ائل نغمه سی نین سیرری نده دیر؟ ندن اونو دینله ینده اینسانین ایچی تیتره ییر، ندن او ماهنی ائشیدیلنده کووره لیر آدام؟ سیرری ندیر بو اویکونون؟
آراشدیردیقلاریمدان گلدیگیم نتیجه بئله اولدو:
“ساری گلین” ماهنیسی نین اصلینده اوچ قهرمانی وار.
۱٫ گونش – یعنی، ساری گلین.
۲٫ سئوگیلی – نازلی یار.
۳٫ اوز عشقینی ناغیل ائدن عاشیق. عاشیق اوز سئوگیسیندن و سئودیگی قیزدان دانیشیر ساری گلینه..
۱٫ ماهنیدا دئییلن “ساری” یوخ، اصلینده “ساری” اولمالیدیر. “ساری” قدیم تورک سوزو اولوب گویده حرکت ائدن، بیزه سیرایت ائدن، بیزه حیات ائنئرژیسی وئرن گونش دئمکدیر.
۲٫ “ساچین اوجون هورمزلر”– بو قادین ساچی دئییل، گونش شوعاعلاری نین معناسینی وئریر، اونو نئجه هورمک اولار؟
۳٫ ساچین تئلی نین ساییلماسی، هورولمه سی، عومومیتله ساچین مدحی تکجه “ساری گلین” ده دئییل، باشقا ماهنیلاردا دا وار. مثلاً: تبریز اوسته ماراغا، تئلین گلمز داراغا… بو ماهنیدا دا گونشین تئلیندن دانیشیلیر. دئمک، “ساری گلین” اویگوسو ده گونشه، اونون وصفینه ایستیقامتلنن ماهنیلارداندیر.
“گولو سولو درمزلر” گونش چیخمادان گولو درمک اولماز معناسینی وئریر. باغچیلیقدان بیر آز آنلایانلار بیلیر کی، گول-چیچگی هئچ واخت شئهلی-شئهلی درمیرلر…
نه اولایدی گوریدیم نازلی یارین اوزونو، ساری گلین…” – دئییلیر ماهنیدا. یعنی ساری گلینه – گونشه موراجیعت ائدیلیر کی، نازلی یاریمین اوزونو گورمک ایسته ییرم. دئمه لی ساری گلین، یعنی گونش نازلی یار دئییل، یار باشقاسیدیر.
بو سئودا نه سئودادیر، سنی منه وئرمزلر، نئینیم، آمان-آمان، نئینیم، آمان-آمان، ساری گلین – ساری گلیندن ایمداد دیله ییر عاشیق، دردینی سویله ییر، علاج ایسته ییر…
“آشیق ائللر آیریسی، شانا تئللر آیریسی، بیر گونونه دوزمزدیم، اولدوم ایللر آیریسی” – عاشیق ساری گلینه دردینی آنلادیر – اگر نازلی یار ساری گلینسه، او زامان نییه عاشیق دئییر کی، “اولدوم ایللر آیریسی”؟
آخی گونش هر سحر گورونور، عاشیق ایستسه ده اوندان آیری قالماز. هم ده ساری گلی نین اینسان اولمادیغی فیکرینه اساسلانساق، او زامان آیدین اولور کی، عاشیقین آیری قالدیغی یار باشقاسیدیر. یعنی، ماهنیدا عاشیقدن باشقا داها ایکی صورتین اولماسی آیدین اولور.
یادیما دوشموشکن، بیر شئیی ده دئییم. تورکییه ده قتله یئتیریلن ائرمنی ژورنالیست هرانت دینکین ایستانبولداکی آنیم مراسیمینده ده هر ایل عئینی شئیی ائدیرلر، آذربایجان تورکوسونو ائرمنی ماهنیسی کیمی بیر ائرمنینین آنیم مراسیمینده سسلندیریرلر. (گوره سن، بو ائرمنیلرین اوزلرینه عاید نورمال بیر ماهنیلاری یوخمو؟ دئیه سن یوخ! اگر اولسایدی، قونوم-قونشوسونون مدنیتینی اوغورلاییب “منیم” دئمزدیلر…)میللی منشایی شوبهه لی اولان سئدا سایان کیمی بیر موغننیجیک ایسه، جانلی یاییمدا بیر ائرمنی سئیرچی نین “ائرمنی خالق ماهنیسی ساری گلین”ی سیفاریش ائتمه سی اوزرینه آذری قیزی گونئلین اعتیراضینا ایمکان وئرمه مکله اوزونون کیملیگینی اورتایا قویور. بورادا یئنه ده سئدا سایانی آنلاماق اولار – آدامدا ائرمنیلره ژئنئتیک و یا سیمپاتیک سئوگی وار.
آذری قیزی گونئل ایسه میلیونلارین ایزله دیگی جانلی تئله یاییمدا ککله یه-ککله یه بونو تکذیب بئله ائده بیلمه دی. ”
سئدا سوزومو کسدی” بهانه سی یئرینه دوشمور، چونکی جمعی بیرجه قطعی جومله ایله مساله یه سون قویماق اولاردی. لاکین لازیمی ساواد سویییه سی نین چاتیشمازلیغی و سیاسی حاضیرلیقسیزلیق بونا انگل تورتدی.
“ساری گلین”ی ائرمنیلشدیرن تورک:ایندییه ده ک بو مساله نی آراشدیران بیر چوخ آراشدیرماچی اولوب. هر بیری نین ده اوزونه مخصوص طرزده ماراقلی فیکیرلری و یوروملاری اولوب.
آراشدیرانلار تک آذربایجاندان اولان عالیملر اولماییب، عئینی زاماندا بو نغمه نی خاریجی موتخصیصلر ده آراشدیریر. اونلاردان بیر نئچه سی نین آدینی دا دئیه بیلرم.
اونلاردان بیری اصلا عوثمانلی تورکو اولان ژورنالیست ایوب خان قیلینجدیر. دئدیگینه گوره اوچ ایلدن آرتیق واخت آرزینده “ساری گلین”ی آراشدیریب. الده ائتدیگی معلوماتلاردان عیبارت “ساری گلین تورکوسونون گئرچک اویکوسو” آدلی کیتاب دا نشر ائتدیریب.
ژورنالیست کیتابدا بیر سیرا احوالاتلار یازیب، هامیسیندا دا “ساری گلین” قادین-اینسان کیمی قلمه وئریلیب و آذربایجان تورکو کیمی دئییل، روس و گورجو قیزی کیمی کاراکتئریزه ائدیلیب. ژورنالیست یازیر کی، ساری گلین گورجو کرالی داوید ایله ائرمنی روسودانین غئیری-قانونی بیرلیکده لیگیندن دوغولوب، آدینداکی “ساری” سؤزو ده اصلینده ساری یوخ، “ساری” اولوب.
بو سوزون سببینه و معناسینا گلینجه ایسه ایوب خان قیلینج حساب ائدیر کی، بو آد هیند مدنیتیندن قایناقلانیر (هیند قادینلاری نین “ساری” آدلاندیریلان گئییمی وار کی، بونون دا آنلامی “سایریشان” دئمکدیر.
سببینی سوراجاق اولورسانیز: هیند کولتورو او قدر زنگین و چوخ معنالیدیر کی، حتّی عادی پالتارلاردا بئله مینلرله چالار عکس اولونور، چالارلار پارچا اوزرینده، نئجه دئیرلر، سایریشیر، حرکت ائدیر و دولاییسی ایله ده گئییمین آدی یارانیر – ل.م ).