ساری گلین شئیخ صنعان عشقی دیر
کوچوره ن:اکبرسعادت
شیخ صنعان کیمی دونقوز اوتاریب ایللرجه،
سنی بیر گورمک اوچون معبد ترسایه گلیم.
آنادیلیمیز:بس بو آدی اونا کیم وئریب؟ ژورنالیستین آراشدیرمالارینا گوره شئیخ صنعان بو آناسی ائرمنی، آتاسی گورجو خانیما وورولور و آدینی بیلمه دیگیندن و اونو هر دفعه اَینینده “ساری” ایله گوردویوندن آدینی “ساری گلین” قویور. احوالات تخمیناً بئله دیر:”باغدادلی شئیخ صنعان وارلی، یاراشیقلی و عشقبازدیر. موسلمان بیر قیزلا غئیری-قانونی بیرلیکده لیگی وار. قیز موسلمان اولدوغو اوچون بو بویوک گوناه ساییلیر. اگر بیلینسه، قیزی حتی اولوم جزاسی گوزله ییر. او قیزین بو جسارتی قارشیلیغیندا عاجیز اولور، علاجی موسلمانلیغی قبول ائتمکده گورور. صنعان شئیخ اولور. آنجاق یوخوسوندا گوردویو بوت، اونو یئنی بیر ماجرایا سوروکله یه ر. قیرخ موریدییله بیرلیکده بوتون آرخاسینا دوشوب، ارض وروما قدر گلیر. بوت، زومرود گوزلو قاراشین بیر گوزل اولاراق چیخیر قارشیسینا شئیخین.
شئیخ صنعان، اوزون مودت آدینی اویرنه بیلمه دیگی قیزا اوزرینده کی ایپک ایشله مه لی هیند پالتاری سببییله “ساری گلین” آدینی قویور. سونرادان اویره نیر کی، عاشیق اولدوغو “ساری گلین” کرال داویدین قیزیدیر و کرالین کوماندیرلریندن باتموتیانین (موللیف ائرمنی آدلی بیرینی احوالاتا داخیل ائتمکله ساری گلینی ائرمنییه داها دا یاخینلاشدیرماغا چالیشیر – ل.م) دا قیزدا گوزو وار.ساری گلین صنعاندان عشقی نین ایثباتی اوچون اوچ دیلگینی رئاللاشدیرماسینی ایسته ییر. صنعان عشقی اوچون اوچ قاداغانی تاپدالامالیدیر: شراب ایچمه لی، قورانی یاندیرمالی و دینینی یئنه دییشدیرمه لیدیر. آما بو دفعه خریستیان اولمالیدیر. صنعان قیزین ایسته دیکلرینی ائدیر، شراب ایچیر، قورانی یاندیریر، خریستیانلیغی قبول ائدیر. هله اوسته لیک سارایین دونوزلارینا دا ۷ ایل چوبانلیق ائدیر. آما عشقینه جاواب آلمیر و بوندان سونرا موریدلرییله داغا چیخیر، ترکی-دونیا اولور. بو دفعه ساری گلین صنعانین آرخاسینا دوشور. داغدا گوروشورلر، سارماش-دولاش آنیندا باتموتیانین قیلینجی صنعانین کورگیندن گیریب، قوجاقلادیغی ساری گلی نین سینه سینی دلیر”.
ایوب خان قیلینجین آراشدیرماسی نین اصلینده بیر مقصدی اولدوغونو آنلاماق چتین دئییل – او آچیق-آیدین ائرمنی پرستدیر. دورد میلتین – گورجو، ائرمنی، اوغوز تورکو و عوثمانلی تورکلری نین هر بیری نین کولتورونده بو ماهنی نین اولدوغونو دئین ژورنالیست “مدنیتین میللیتی اولماز” دئییر. بوتون دونیانین بیلدیگی آکسیومانی دانماغا چالشیر، “ساری گلین”ی آلتدان-آلتدان ائرمنییه یاماییر. آما باشاریلی اولا بیلمیر. کیتابین آدینی یازیب اینترنتده آختاریش آپارسانیز، اوخوجو یوروملارینی گوره جکسینیز، بوتون اوخوجولار کسکین شکیلده اعتیراض ائدیر کی، تورک اصیللی بیر مولیف ندن تورکون تاریخینی ائرمنییه یازیر.
سون بیر نئچه ایلده چوخ بویوک جانفشانلیقلا اوخودولان “ساری گلین” ائرمنی واریانتی ائرمنیلرین اوزلری طرفیندن ده قبول ائدیله بیلمیر. بو سببدن ماهنی نین ائرمنی کیلسه موسیقیسینه اویغون ماهنیلارلا سینتئزینه جهد ائدیلیر. آخی “ساری گلین” اوغوز تورکلرینیندیر، آذربایجانین کئچمیشیدیر، بونو بوتون دونیا بیلیر. “ساری کوینک”، “ساری تئل”، “ساریشینیم” ماهنیلارینی یارادان خالق یارادیب “ساری گلین”ی.
بو گونه ده ک آذربایجانین بو قدیم خالق ماهنیسینا صاحیب چیخانلار چوخ اولوب. ائرمنیلر، گورچولر، هایکلار و داها کیملر…. هایکلار ماهنینی اوز دیللرینده اوخویوب سونوندا “ساری آخچی” دئمکله ساری سؤزونون ده اونلارا عاید اولدوغونو ایدیعا ائدیرلر. محمود کاشغاری نین “دیوانی لغات الترک” کیتابیندا (بئسیم آتالایین ترجومه سی ایله – ل.م ) “ساری” اشیایا “ساریق”، توند ساری اشیایا ” ساپ ساریق” (سه.۳۲۹) دئییلیر.
ساری سوزو “کیتابی-دده قوردود” داستانیندا “سالور قازانین ائوی نین یاغمالانماسی بویو”ندا ایلک اوغلو ساری قالماش، “باساتین تپه گوزو اولدوردویو بوی”دا قونور قوجا اوغلو ساری چوبان، “قازلیق قوجا اوغلو یئینک بویو”ندا ساوقان ساری کیمی اینسان آدلاریدیرسا، “قانلی قوجا اوغلو قانتورالی بویو”ندا ساری بورادا ساری دونلو سئلجان خاتونین پالتاری نین رنگیدیر.
عومومیتله، “ساری” سوزونه آذربایجان تورک توپونیملرینده، کولتورونده اولدوقجا چوخ راست گلمک اولار. بس ائرمنی دیلینده ساری آدی وارمی؟ یوخدور… حتّی ائرمنی موغننیلر بو ماهنینی اوز دیللرینده دئییل، آذربایجان تورکچه سینده اوخویورلار. آداما دئمزلرمی کی، اوز دیلینه نه اولوب؟ اگر ماهنینی ائرمنی ماهنیسی حساب ائدیرسنسه، ائله ائرمنی دیلینده اوخو دا… اوخویا بیلمیرلر… “ساری” سوزونون آنلامینی وئره بیلمیرلر چونکی…
آراشدیرماچی-تاریخچی طاهیرجان کوکولوو دئییر کی، چوخ قدیم موسیقی تاریخینه صاحیب اولان بیر میلتین ائرمنیدن ماهنی گوتورمه سی مومکون دئییل: “آما عصرلر اوزونو تورکون تبعه سی اولموش ائرمنیلرین بیزدن چوخ شئی گوتوردوکلرینی سؤیله یه بیلریک. “ساری گلین” ماهنیسی آذربایجان تورکلری نین و شیمال-شرقی آنادولو تورکلری نین حاکیم مؤوقع توتدوغو بولگه ده مئیدانا گلیب. ائرمنیلره گلدیکده ایسه، اونلار خئیلی آزلیق تشکیل ائتمیش بیر خالق اولوب. بویوک بیر ایمپئرییا قورموش میلتین اوز حیمایه سینده یاشایان هر هانسی بیر میللی آزلیقدان ماهنی و یا اویون هاواسی گوتورمه سی اوزاق بیر احتیمالدیر”.
“ساری گلین” هانسی دوورون محصولودور؟
معلومدور کی، بو، آذربایجان خالق ماهنیسیدیر، آما شیمال شرقی آنادولودا یاشایان تورکلر ده بو ماهنینی اوزلرینکی حساب ائدیر. بو اراضیلرده ایسه، تا قدیمدن بو گونه ده ک آذربایجان تورکلری نین یاشادیغی معلومدور. ماهنی نین یارانما تاریخی حاقیندا جوربجور وئرسییالار وار. بعضی آراشدیرماچیلار بونو ۲، بعضیلری ایسه ۷-۸ عصر اؤنجه یه عاید ائدیرلر.
معلومات اوچون قئید ائدیم کی، آذربایجانین گؤرکملی شاعیری حسین جاوید بو افسانه نین گئنیش یاییلدیغی یوخاری کور و چوروخ چایلاری بویوندا یارانمیش افسانه نی یاخیندان اؤیرندیکدن سونرا “شئیخ صنعان” آدلی پیئسینی یازیب.ژورنالیست ایوب خان قیلینج آراشدیردیغی قایناقلاردا قادین کیمی تصویر ائتدیگی ساری گلی نین ساریشین اولدوغونا دایر بیر معلوماتا راست گلمه دیگینی ایفاده ائدیر. بونو ساری گلی نین باغلی اولدوغو قیپچاق تورکلرینه مخصوص اولماسی ایله علاقه لندیریر و قیپچاقلارین قارابوغدایی اولدوغونو دئییر. توتاق کی، ایوب خان قیلینجین بو وئرسییاسی دوغرودور، توتاق کی، “ساری گلین” اینساندیر. آما حتّی بئله اولسا دا، ژورنالیست یئنه دوغرو ایزده دئییل. چونکی قیپچاقلار اونون ساندیغی نین تام عکسیدیرلر. یعنی، قیپچاقلار قارابوغدایی دئییل، ساریشین و اولدوقجا گؤزل اولوبلار و تورکلرین ان یاراشیقلی سویو حساب ائدیلیبلر. بیر چوخ تاریخی قایناقلاردا قیپچاقلارین گؤزل، ساریشین، ماوی گوزلو اولماسی قئید اولونور. بویوک شاعیر نیظامی گنجوی نین “ایسکندرنامه” اثرینده ده قیپچاقلارین گوزللیگیندن بحث اولونور.
قیپچاقلارین تاریخده بیر آدی دا کوماندیر. ۱۸-نجی عصرده قیپچاقلار قافقازدا، جنوبی روسییادا و اوکراینا اراضیسینده چوخ فعال ایدیلر. ۱۲ و ۱۳-نجی عصرلرده قیپچاقلار گورجوستانین چیچکلنمه سینده بؤیوک رول اوینامیشلار. قیپچاق اوردوسو حسابینا سلجوقلولاری مغلوب ائتمیش گورجولر اورتا عصرلرده کی سرحدلرینه گؤره اونلارا چوخ شئیی بورجلودورلار. تانینمیش تاریخچی و فولکلورشوناس پروفئسسور ف.کیرزی اوغلو ۱۹۵۸-جی ایلده یازمیش اولدوغو “ادبیاتیمیزدا قارس” اثرینده قئید ائدیر کی، “ساری گلین تورکوسو و شئیخ صنعان افسانه سی ۱۲-نجی عصرده شیمالی قافقازدان گلن اورتودوکس قیپچاقلارین خاطیره سیندن قالیب”. کیرزی اوغلو حساب ائدیر کی، “ساری گلین” سانیلدیلغی کیمی ۲۰۰-۳۰۰ ایل اؤنجه نین دئییل، ان آزی ۷-۸ عصر اؤنجه نین محصولودور.
سون اولاراق …باشیمیزا گلنلر بوش-بوشونا دئییل، “تانری جزاسیدیر”، – دئیه دوشونورم. صاحیب چیخا بیلمه دیکلریمیزی آلیر بیزدن تانری… “ساری گلین” ائل اویکوسودور، ائل سسیدیر، بو بشر سیویلیزاسییانین اساسینی قویموش بیر میلتین گئن یادداشیندان، موحتشم کولتوروندن قایناقلانان بیر تاریخی ثروتدیر، اونو ضبط ائده بیلمزسن، باجارمازسان… ایکی یاش یاریملیق اوغلوم آلتای هله بیر آیلیق اولاندان چوخ سئویر بو ماهنینی. هله ده هر دفعه یاتاندا لایلا عوضی اوخویورام اونا بو ماهنینی. تام دانیشا بیلمیر، آما اوز-اوزونه “سایی دیین” دئیه زومزومه ائدیر هر گون… هردن دوشونورم، بیر الجه کورپه قدر سئوسیدیک اوز نغمه میزی، اوز معنوی سروتلریمیزی…
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۳ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۶:۱۴ ق.ظ
