آنادیلیمیز: بوگون زنگان توی – دوگونلر آشیقلارین حضورو ایله قورولور. کئت – گئده داها آشیق ¬سیز مجلیس قورولمور.
سئویندیریجی بیر حالدیر کی بوگون آشیقلار شهرین ده تویلاریندا چالیب – اوخویور و گنج¬لریمیز آشیق صنعتی¬ نین قدرینی بیلیب، توی¬لارینی آشیق حضورو ایله قورورلار. آشیق اورکسئتری دئییلن اوچ نفردن تشکیل تاپیر: ساز چالان، بالانچی و قاوالچی. اصلی آشیق همان ساز چالاندیر، اوخوماقدا گاهدان قاوالچی دا یاردیمچی اولور. بو اوچ کیشی لیک ارکستر ساعاتلارجا مجلیسی قیزدیریب و خاطیره لی گونلر یارادیرلار.
اؤز اؤلکه میز ایراندا ۱۳۲۵ ایللریندن آشیق ادبیاتی گؤز اؤنونده جانلانماغا باشلادی و آشیق حسین چوان کیمی گؤرکملی بیر آشیق دقت لری جلب ائتدی. ۱۳۴۰جی ایللرده آشیق ادبیاتی نین اینجه له مه سی و آراشدیرماسی یئرین آلیر. ماتریاللار توپلانیر. بو ساحه ده صمد بهرنگی، سلام الله جاوید، محمدعلی فرزانه و ح. صدیق نمونه لر وئریرلر. ۱۳۵۴جی ایلده م. کریمی منظومه های آذری، ح. صدیق آشیقلار عنوانیندا کتابلاری چاپ اولور.
ایران آشیق ادبیاتی حقینده یازان آز اولمامیشدیر. ایلک اؤنجه ایلهان باشگؤز ۱۹۶۰ ایللرینده ایران سفر ائده رک تبریز، اورمیه و خوی شهرلرینده اولان آشیق قهوه خانالاریندا صحبت آچدی. او، بو مقاله سی ایله آشیق موسیقی سینی آکادئمیک فضالاردا یئرینه سالدی. سونرالار پروفسور محرم قاسیملی و پروفسور علی قاقفازیالی درین آراشدیرمالار آپاریب، کتابلار یازدیلار.
رضا سید حسینی اؤز خاطیره¬لریندن ضیالیلارین آشیقلار قهوه خاناسینا گل – گئت¬لرینی خاطیرلاییر و تبریز قهوه-خاناسیندان یازیر. اما رضا علامه¬زاده ۱۳۵۹جی ایلده آشیقلار قهوه خاناسی¬ نین باغلانماسیندا یازیر. بو تاریخه قدر تبریز، اورمیه، اردبیل و زنگاندا بئله قهوه خانالار ایشله ¬ییردی. آنجاق اونلارین ساییسی دوز عمللی بللی دئییل ایدی. جعفر خضوعی اهرین چایکناریندا، خوی دا قهوه خانالاریندا یئنی¬دن فعال اولدوقلارینی یازیر. آنجاق بوگون چوخ شهرلریمیزده آشیقلار قهوه¬خاناسی ایشلک¬دیر و آشیقلار آخشاملار اورادا توپلاشیب چالیب – اوخویورلار. توی اوچون چاغیریشلار اورادان باشلاییر. چوخ اوزاق زمانلاردان زنگانین کند و شهرلرینده آشیق اولمادان بیر مجلیس قورولمازدی و باشقا سؤزله دئسک: رسمیت تاپمازدی. آشیق، ائلین آغ ساققالی، چوخ بیلنی، مجلیس دولاندیرانی ساییلیردی. شادلیقلار و غم گونلری اونون حضورو ایله کئچیریلردی. زنگاندا بوگون توی مجلیسلرینده آشیق یوخاری باشدا اگله¬ شیر و تویو دولاندیریر. اونون ساز – سؤزونه ماراق چوخالماقدادیر. کوراوغلو داستانلاری¬نین دادی – دوزو شهرلی¬لرین ده داماغینی شیرینله¬دیر. اصلی – کرم محبت¬لری اوره کلرده دیریلیر، شاه صنمین گؤزه¬للیگی تعریفله¬نیر، سارا نین وفالی قالماسی گنج¬لریمیزی ذوقا گتیریر.
آشیق ادبیاتی درین و تاریخی بیر وارلیغا مالکدیر. بو ادبیات اؤزو اوچون چوخ زنگین و ماراقلی¬دیر. آذربایجاندا فولکلور توپلاما آز – چوخ ۲۰۰ ایللیک بیر تاریخه مالکدیر. بایاتیلار مختلف سفینه، جُنگ و تذکره¬لرین حاشیه¬لریندن یازیلمیش و بوگون بیر چوخلو الیازمالار الده واردیر. ۲۰۰ ایل بوندان اؤنجه عندلیب قراجه داغی گوجلو بیر شاعیر اولدوغو حالدا، چوخلو ماهنیلار و بایاتیلار توپلاییب و نغمه¬ لر آدییلا بوگونه قدر بیزه چاتدیریبدیر.
تجرید اللغات آدلی بیر اثرده آخوند میرزا علی باکویی طرفیندن ۱۲۴۶جی ایلده یازیلیب و الیمیزه چاتیبدیر. آنجاق چاپ دئمیشکن، ایلک فولکلور کتابی ۱۳۱۴ قمری / ۱۸۹۶ م تهراندا یاییلمیشدیر. امثال ترکانه ده عباسعلی مراغه¬ ای طرفیندن توپلانیب و چاپ اولوبدور۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ ایللرینده بیر چوخلو کتابلار تورکجه ایراندا یاییلدی و اونلارین آراسیندا نئچه – نئچه فولکلوریک اثرلر ده وار ایدی.امثال ترکانه ده عباسعلی مراغه¬ ای طرفیندن توپلانیب و چاپ اولوبدور۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ ایللرینده بیر چوخلو کتابلار تورکجه ایراندا یاییلدی و اونلارین آراسیندا نئچه – نئچه فولکلوریک اثرلر ده وار ایدی.
صنعتکارلاریمیز دا بو ایشدن اؤنجوللردن ساییلیرلار مثلا اوزئییر حاچی بیگلی مشروطه انقلابیندا مقاله¬لریله ایران انقلابینی یاردیم ائده¬رک، بیر چوخلو بایاتیلاری دا موسیقی یاراتماق و ماهنیلارا آهنگ قویماق اوچون توپلامیش و اونلاری موسیقی دستگاهلاری اساسیندا مرتب ائتمیشدیر.
نهایت شاه دؤرونون یازارلاری صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، محمدعلی فرزانه، سلام الله جاوید بو ایشده چالیشمیش و بیر چوخلو بایاتیلار، ناغیللار، تاپماجالار، و. . . یایمیشلار و نهایت دکتر صدیق، حسین فیض الهی وحید، زهره وفایی، منظوری خامنه، محمدعلی نقابی، دکتر هیأت و باشقالاری بو یولدا زحمتلر چکمیشلر.