روش های بهبود بهره وری منابع آب در بخش کشاورزی استان

روش های بهبود بهره وری منابع آب در بخش کشاورزی استان

مهدی قلی پور
گروه اقتصادی – :بخش کشاورزی با ۹۰ درصد بزرگترین مصرف کننده آب کشور است و هدر رفت بخش اعظمی از منابع آبی در این بخش نگران کننده است.
برنامه های وزارت نیرو در بخش بهبود بهره وری در شبکه های آبیاری و زهکشی در سال جاری در سراسر کشور اجرا می شود و بهره وری غیر از کارهای اجرایی یک موضوع عام است و فرهنگ سازی در این زمینه وظیفه ذاتی تمام بخش های وزارت نیرو است، اما به صورت خاص در دفتر بهبود بهره وری و اقتصاد آب و آبفای وزارت نیرو هدف گذاری شده که موضوع بهره وری در فعالیت های مدیریت منابع آب قابل اندازه گیری و سنجش باشد.
باید بتوان شاخص های مهم اندازه گیری بهره وری را مشخص و براساس آن شاخص ها بتوان طرح های بهره وری را اجرا و نتایج آن را با توجه به شاخص ها پایش کرد. یک طرح پژوهشی در این زمینه با همکاری مراکز دانشگاهی اجرا می شود و هم اکنون با دانشگاه تهران مذاکره شده که در قالب یک کار پژوهشی یکی از پایلوت های بهبود بهره وری در حوضه ارس آغاز شود و اگر در این طرح به نتایج مثبتی برسند، بتوان این نتایج را در سطح ملی و در شبکه های آبیاری و زهکشی استفاده کرد.
این طرح یک کار پژوهشی کلان است که افزایش بازده به عنوان یک مصداق جزیی از بهره وری را نیز شامل می شود؛ در این راستا باید بتوان از یک منبع آبی استفاده بهتری کرد تا اقتصاد مردم نیز بهبود یابد و یا روش های نوین برای بهبود شیوه آبیاری استفاده کرد که تاکنون در کشور استفاده نشده است.
این در حالی است که در بحث آب نیز در سطح کشور آنچنان که لازم است به استفاده بهینه از آب توجه نشده است و باید بتوان از تاسیسات و سرمایه گذاری های انجام شده با بازده بالا استفاده و بتوان با بهره گیری از دستاوردهای نوین از هدررفت آب در شبکه های آبیاری و زهکشی جلوگیری کرد، اما با این هدف فاصله وجود دارد.
این موضوع در شبکه های توزیع شهری نیز بسیار حایز اهمیت است که از آن به عنوان کاهش آب بدون درآمد یاد می شود اما بحث بهره وری در این خصوص نیز مغفول است؛ در این بخش برای رسیدن به این هدف باید ضمن اصلاح رویه ها، سرمایه گذاری بهینه نیز انجام شود.
این در شرایطی است که طی سال های گذشته به دلیل استفاده کشاورزان از آبیاری سنتی و حفر چاه های عمیق متعدد و بدون مجوز توسط کشاورزان و همچنین احداث سدهای بدون کارشناسی شده در مسیر رودخانه های بزرگ، سفره های زیر زمینی آب در حال کاهش شدید است و آبیاری قطره ای بدلیل صرفه جویی در مصرف آب و امکان آبیاری در اراضی شیبدار بدون نیاز داشتن به تسطیح و جلوگیری از جریان سطحی آب و فرسایش خاک و محافظت از گیاه در مقابل یخبندان ناشی از سرمای زودرس می تواند به عنوان یک راهبرد اصولی در حوزه کشاورزی استفاده شود.حفر چاه های غیر قانونی برای کشاورزی، سد سازی های بیشمار دهه های اخیر و خشک سالی باعث شده تا دریاچه ارومیه فرایند خشک شدن را آغاز کند و به دنبال آن آب‌های سطحی منطقه آذربایجان نیز شور شده و به مرور امکان کشاورزی را در آن با مشکل مواجه خواهد کرد. در چند ماه اخیر به کرات مسئولان جهاد کشاورزی منطقه نیز با اعلام اینکه در پی خشک شدن دریاچه ارومیه آب‌های سطحی در حال شور شدن هستند، هشدار داده اند که در برخی مناطق شوری آب به حدی است که امکان کاشت محصولاتی چون گندم مهیا نیست. اختصاص ?? درصد منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، تبخیر زیاد در پی گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب‌های زیر زمینی در پی حفر چاه از دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه است. کارشناسان ابراز داشته‌اند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد.
اکنون کشاورزی استان های آذربایجان غربی و شرقی که به عنوان قطب کشاورزی کشور مطرح هستند به سمت محصولاتی که نیاز به آب کم‌تری مانند یونجه و کنجاله دارند، حرکت می کنند و این محصولات جایگزین محصولاتی چون گندم می شوند که آب بیشتری مصرف می‌کنند.
با آبیاری قطره ای به نسبت آبیاری به روش سنتی به مقدار زیادی در مصرف آب صرفه جویی می شود. این در حالی است که آبیاری قطره ای بدلیل صرفه جویی در مصرف آب و امکان آبیاری در اراضی شیبدار بدون نیاز داشتن به تسطیح و جلوگیری از جریان سطحی آب و فرسایش خاک و محافظت از گیاه در مقابل یخبندان ناشی از سرمای زودرس می تواند به عنوان یک راهبرد اصولی در حوزه کشاورزی استفاده شود.
آبیاری قطره ای آسان ترین راه آب دادن به هر گیاه مانند درختان و تاکها ست و کمبود رطوبت خاک را قبل از پیداش مکش بالاتر اثر مصرف آب به وسیله گیاه از طریق تبخیر و تعرق ، بر طرف می سازد. آبیاری قطره ای آسان ترین راه آب دادن به هر گیاه مانند درختان و تاکها ست و کمبود رطوبت خاک را قبل از پیداش مکش بالاتر اثر مصرف آب به وسیله گیاه از طریق تبخیر و تعرق ، بر طرف می سازد. راندمـان بالای مصرف آب تا ۹۰ درصد و افزایش رشد گیاه و عملکرد ان کاهش هزینه در آبیاری و همچنین دقت بالای آن و مقـدار آبی که گیاه احتـیاج دارد و بـه طور متنـاوب در اختـیار گیـاه قـرار می گیـرد و کاهش علفهـای هرز و سرانجام مدیریت صحیح از منابع موجود از مـزایای روش آبیاری قطره ای است.
این در شرایطی است که بخش اعظمی از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، اما متأسفانه راندمان آبیاری در این بخش کمتر از ۳۵ درصد است. افزایش بهره‌وری آبیاری کشاورزی راهکار اصلی توسعه پایدار کشاورزی و تأمین امنیت غذایی کشور است و استفاده بهینه از منابع آب کشاورزی با توجه به بالا بودن میزان مصرف آب در این بخش و در کنار آن پایین بودن راندمان آبیاری، ضرورت مصرف بهینه این ماده حیاتی در آذربایجان غربی را مشخص می‌کند.
کارشناسان معتقدند که زمان آن رسیده که از راهکارهای جدید برای جلوگیری از پرت آب در بخش کشاورزی استفاده و کوتاهی و تأخیر در اتخاذ تدابیر مناسب می‌تواند آینده منابع آب کشور را در آستانه بحران قرار دهد و در این راستا از مهمترین راه‌های افزایش راندمان آبیاری، استفاده از روش‌های مختلف آبیاری نوین از جمله آبیاری تحت فشار است که باید بیش از پیش مورد توجه برنامه‌ریزان قرار داشته و از آن حمایت شود تا کشاورزی بتواند به توسعه مطلوب مورد نظر دست یابد. این در حالی است که بخش کشاورزی با ۹۰ درصد بزرگترین مصرف کننده آب کشور است و هدر رفت بخش اعظمی از منابع آبی در این بخش نگران کننده است و در چنین شرایطی لزوم اعمال مدیریت یکپارچه آب مورد تاکید است و انتقال آب باید با کمترین صدمه به منابع آبی صورت گیرد.
وجود خلاء و کمبود آب را نمی‌توان انکار کرد و در صورت تداوم وضعیت کنونی زبان مفاهمه می‌تواند به زبان مخاصمه برای بهره مندی از آب در ابعاد محلی و ملی تبدیل شود.البته گسترش سد سازی نمی‌تواند جوابگو باشد و مدیریت مصرف و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای آب ضروری است.

نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ ساعت ۵:۲۸ ق.ظ

دیدگاه


شش × = 42