رتبه ۱۱۰ نشاط اجتماعی یعنی چه

لیلا خطیب زاده
گروه جامعه :آنچه در خصوص رتبه ایران در شاخص نشاط گزارش شده است این است که کشورمان در سال ۲۰۱۵ از میان ۱۵۸ کشور دنیا رتبه ۱۱۰ نشاط را به خود اختصاص داده است.نشاط چیست و چه تعریفی دارد. چه عواملی باعث می شود که سطح نشاط یک کشور بالا یا پایین باشد؟ اصلا چه موسسه ای میزان نشاط کشورها را اندازه گیری و رتبه ها را اعلام کرده است و اگر این نشاط نباشد چه اتفاقی رخ می دهد؟ هر چند نشاط، موضوعی اجتماعی به شمار می آید و عوامل تاثیر گذار بر آن نیز متعدد است و باید آن را به طور دقیق پیمایش کرد؛ اما دلیل نمی شود که به آن نپردازیم و در عین حال کشف عوامل متعدد موثر بر نشاط را بر عهده پژوهشگران اجتماعی می گذاریم.
دکتر بهزاد دماری متخصص پزشکی اجتماعی. وی در این مقوله به تدوین گزاره برگ نشاط و سلامت در ایران اشاره می کند ، این گزاره برگ خلاصه ای مبتنی بر شواهد است که در موسسه ملی تحقیقات سلامت تدوین شده است و از طریق دبیرخانه وشورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور برای اطلاع وزارت خانه ها ارسال می‌شود. دماری در این گزاره برگ به مطالب و نکاتی اشاره می کند که جای تامل در اوضاع و احوال نشاط در کشوردارد. آیا صرف ایجاد برنامه‌های تفریحی برای مردم ، نشاط را بالا می‌برد و یا باید به شاخص های دیگر توجه کرد؟ متولی این امر کیست؟ آیا مردم یا مسئولان ؟ اگر هر دو متولی هستند کدام یک باید پیشقدم در ارتقای نشاط باشند؟ شاخص های اندازه گیری نشاط چیست و اصلا چرا نشاط اهمیت دارد؟دکتر دماری به این سوالات پاسخ می دهد که مشروح این گفت وگو بدین شرح است:
* نشاط چیست؟
در رابطه با نشاط به تعریفی ساده بسنده می‌شود و آن عبارت است از هیجان ناشی از رضایت نسبی تا خیلی زیاد از گذشته، حال و تصور از آینده . به عبارت دیگر افراد یک جامعه اگر از گذشته و زندگی حال حاضر خود رضایتی داشته باشند و در عین حال چشم به افقی امید بخش در آینده داشته باشند ، مردمانی با نشاط هستند. تعاریف دیگری هم وجود دارد از جمله اینکه نشاط را حاصل جمع لذات و دردها بعلاوه رضایت از زندگی شخصی می دانند؛ در اصل نشاط با خلق فرق دارد و از آن وسیع تر است. ممکن است روز خشن ، بد و غیر رضایت مندی داشته باشید اما چون از هیجان ذهنی استفاده می‌کنید نشاط دارید. لبخند یا خنده نیز نشانه نشاط است . نشاط ، شادمانی یا شادکامی همگی کلماتی هستند که به عنوان ترجمهHappiness در ایران به کار گرفته شده است . نشاط موضوعی بین رشته ای است و همه رشته ها از جمله کارشناسان دینی، فلاسفه، بیولوژیست ها روانشناسان، جامعه شناسان و سیاسیون در بهبود شاخص نشاط موثراند.
* رتبه نشاط در ایران و کشورهای دیگر براساس نقشه ای به دست آمده است ممکن است در این خصوص توضیح دهید؟
اولین نقشه جهانی نشاط با نظارت سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۶ تهیه و منتشر شد. در این نقشه رتبه ایران بین ۱۷۸ کشور ۹۳ بود . در سال های بعد، واحدهای مرتبط سازمان ملل متحد با نظر کشورها شاخص ها را از حالت تک پرسشی به مجموعه ای از سوالات و شاخص ها گسترش دادند. درگزارش ۲۰۱۵ نقشه جهانی نشاط که بر اساس اطلاعات ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ کشورها تهیه شد در مجموع هشت شاخص تولید ناخالص ملی، حمایت اجتماعی ، امید زندگی سالم ، آزادی ، سخاوتمندی ، درک فساد در کشور و دیستونی (حس مثبت شامل وضعیت خنده و لذت دیروز و منفی شامل وضعیت نگرانی ، ناراحتی و عصبانیت دیروز) اندازه گیری و مقایسه شد. در این گزارش که مشروح آن در سایت مربوطه در سازمان ملل موجود است، ایران رتبه ۱۱۰ بین ۱۵۸ کشور را دارا است.
*چرا نشاط اهمیت پیدا کرده است؟
تحقیقات گسترده و مقایسه وضعیت کشورها نشان داده است که در سطح اجتماعی، چالش بزرگ دولت ها این است که پول در جیب یا شادی در دل؛ کدامیک در اولویت باشد، بهتر است. نظرخواهی در کشورهای اروپایی نشان داده بود که نشاط بیشتر از ثروت برای رای دهندگان مهم بوده است. نشاط مانند هدف اقتصادی نیز یک هدف در سطح اثر است. نشاط سرمایه اجتماعی را افزایش می دهد و سرمایه اجتماعی هم نشاط را افزایش می دهد. امروز در اندازه گیری کیفیت زندگی، نشاط را هم علاوه بر شاخص های اقتصادی اجتماعی، محاسبه می‌کنند.تحقیقات نشان داده است که در سطح فردی، افراد با نمره بالای نشاط ، مهارت های مقابله با استرس بهتری دارند. نشاط بالا مشکلات جسمی و روانی (قلبی عروقی افسردگی و اضطراب ) را کاهش و سیستم ایمنی را تقویت می کند و طول عمر نیز بیشتر می شود. نتایج این تحقیقات همچنین نشان داده است که لبخند و خنده هورمون های نشاط آور را زیاد می‌کند. افراد با نشاط، ارتباطات بهتری دارند و دیگران را بیشتر دوست دارند، مهم تر اینکه کار موفق تری دارند و رضایت کاری بیشتری دارند.
* بنابراین به همین علت است که نظام های سلامت به مقوله نشاط توجه می کنند
البته که همینطور است؛ امروزه نظام های سلامت به مقوله نشاط، توجه خاصی دارند چرا که نشاط برای زمانی که بیماری و عوامل خطر به سراغ شما می آید، ذخیره ایجاد می کند. در این دیدگاه تمرکز نظام های سلامت تنها روی تاثیر عوامل مخاطره آمیز بر سلامت نیست بلکه به تاثیر عوامل نشاط آور بر سلامت نیز توجه بسیاری می کنند.
* تفاوت های نشاط در اجتماعات چگونه نشان داده شده است ؟
مطالعات نشاط گسترده است و مقالات علمی متعددی منتشر شده است به عنوان نمونه نشان داده شده است که افراد متاهل، افراد با سطح معنوی بالاتر، مردم ثروتمند تر، نشاط بیشتری دارند و افرادی که سلامت آنان ضعیف است هم خوشحال نبوده اند. مطالعات محیط های کاری نشان داده است که سازمان های بیش از یک هزار تن، نشاط بسیار ضعیفی داشته اند و بالعکس سازمان های بین ۱۰ تا یکصد تن خوشحال ترین بوده اند. همچنین کارکنان سازمان های خیریه و غیردولتی خوشحال ترند .کیفیت محیط زیست و صدا با نشاط هم رابطه مستقیم دارد . البته توصیه مطالعات این بوده که نشاط خیلی بالا، هدف نیست و نشاط متوسط، سلامتی بهتر و موفقیت بیشتری دارند . یافته مهم که شاید ما هم در زندگی تجربه کرده ایم این بوده است که خرج کردن پول برای تجربیات زندگی(علایق ، خرید کتاب و مسافرت ، تجربه با خانواده ) مردم را بیشتر از مواردی همچون مالکیت خانه ، خودرو و ویلا خوشحال می کند .
*نشاط با چه چیزهایی مرتبط است؟
نشاط از شاخص های توسعه پایدار در حوزه اجتماعی است و از طرفی دیگر رقابت سنگینی با GDP(تولید ناخالص ملی ) داشته است . به عنوان مثال نامزدهای ریاست جمهوری در بیشتر کشورها در پی این موضوع هستند که بین این دو شاخص، کدامیک را برای طرفداران خود وعده دهند. ممکن است یک نامزد ریاست جمهوری شعار دهد که جیب مردمش را پر از پول می کند و دیگری هم برعکس وی، این شعار را بدهد که دل مردم را شاد می کند.
* بحث های زیادی در ادبیات نشاط وجوددارد مثلا می گویند که نشاط درونی و بیرونی است؟ این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟
معمولا جواب این سوال شما بر اساس اجماع متخصصان ، پنجاه ، پنجاه است و این، بستگی به جوامع و آموزش افراد دارد.عوامل بیرونی برای نشاط افراد خیلی موثر است مثلا به افراد آموزش کافی دهیم و یا سطح درآمد آنان بالا باشد و یا اینکه احتیاجات اولیه آنان مثل مسکن و آموزش و بهداشت برآورده شود ، اینجاست که می توان مدعی شد ، محیط به وظیفه اش عمل کرده است و اگر فردی در این محیط با نشاط نباشد احتمالا باید به عوامل درونی وی توجه کرد.به عبارت دیگر محیط ، حمایت اجتماعی از وی کرده است و شغل و مسکن داده است ، از این به بعد نشاط وی به عوامل درونی این شخص بستگی دارد. اگر کسی افسردگی دارد این باز می گردد به مباحث روان شناختی.