دوللو ابوذر
دکتر شورالدین ممّدلی
(گورجستان علم لر آکادمیاسینین عضوی)
کؤچورن: بهرام اسدی
بورچا‌لیدا ادبی یوکسلیشین بلیرلی پیلله‌لریندن بیری دوللو ابوذرین آدییلا ایلگیلی‌دیر. او بورچا‌لیدا لیریک شعری سویه‌جه یوکسلتمیش شاعردیر. بیلگین‌لر دوللو ابوذری اوستاد صنعتکار اولا‌راق قبول ائدیرلر. آزاد اوزانین قیمتلندیردیگی کیمی، ابوذر درین بیلیکلی، شیرین لهجه‌لی کامل اوستاد اولموشدور .
دوللو ابوذر (۱۸۵۶-۱۹۱۲–) اوتوز یاشیندا دول ماحالیندان بورچا‌لییا گلیب، بورادا عایله قورموشدو. اصلینده، اونون دده-باباسی ازلدن بورچا‌لیدا یاشامیشدیلار، اون دوققوزونجو یوز ایلین ایلک اون ایللرینده کشمکش‌لرله ایلگیلی اولا‌راق گونئیه دیدرگین دوشموشدولر و ابوذر سونرا‌لار اؤز دوغما آتا-بابا یوردونا قاییتمیشدی. او، بورچا‌لیدا اوّل کپنکچی، قاسیملی، قاچاغان کندلرینده، سونرا عؤمرونون آخیرینا قدر اولاشلی کندینده یاشامیشدی. بو مقامدا بیر پروبلئملی مسئله‌یه آیدینلیق گتیرک. بورچا‌لی آشیق صنعتینین داها چوخ قونشو و قونشو اولمایان محیط‌لردن تأثیرلندیگینی، بورچا‌لی آشیقلارینین دا صنعت شجره‌سینده دؤردونجو یا بئشینجی اوستادین گونئی آذربایجاندان گلمه‌سی فاکتینین اورتایا چیخدیغینی، دوللو مصطفانین، دوللو ابوذرین اورمیه‌دن بورچا‌لییا گونئی تأثیرینین داشیییجی‌لاری اولدوقلارینی بیلدیرنلرین مقابلینده بیزه بئله گلیر کی، معین واخت کسیملرینده بورچا‌لی ماحالیندان کؤچن ساز-سؤز آداملارینین بورچا‌لی ساز گلنکلرینی صنعت اؤزگونلوکلرینی اؤزلریله آپاریب یایدیقلاری سببیندن آحیسقانین دا، قارسین دا اورمیه‌نین ده قاراپاپاق آشیق محیط‌لری بورچا‌لی سازینین اوقاتی اوستونده کؤکلنمیشدیلر. احمد جعفراوغلونون، محمد فخرالدین کیرزی اوغلونون قارس یؤره‌لریندهکی قاراپاپاقلاردان مهدی رضوی‌نین سولدوز قاراپاپاقلاریندان توپلادیقلاری فولکلور و یازیلی ادبیات اؤرنکلری فکریمیزه عیانی دستکدیر. شن‌لیک بابا بورچا‌لی اصیللی، بورچا‌لی ساز کؤکنلی اولدوغونا گؤره صنعتین اینجه‌لیکلرینه یییه‌لنمکدن اؤترو بورچا‌لییا اوز توتموشدو. ائله دوللو مصطفی، دوللو ابوذر ده اورمیه‌نین دول-دیزه کندیندن دده-بابا یوردو هاواسینین گوجو ایله بورایا قاییتمیشدیلار. ابوذرین صنعتچی‌لیک فعالیتی بورچا‌لی محیطینده داها گئنیش وسعت آلمیشدی. او، بورچا‌لی آشیق مکتبی اوچون ۱۲ شاگرد یئتیرمیشدیر: آشیق مشهدی حسین، آشیق یوسف، آشیق ایمران، آشیق یئتیم حسین، آشیق نادر، آشیق ابراهیم و باشقا‌لاری. ابوذرین شعرلرینین، شیرین سؤز-صحبتینین آز بیر قسمی آشیقلارین، شعرسئورلرین حافظه‌سینده، سینه دفترینده قورونموشدور. شاعرین ارثیندن قالان اینجی‌لر، او سیرا‌دان بیزیم ائو آرخیویمیزدهکی شعرلری – بیر گرایلیسی (“قالا‌جاق‌دیر”)، ایکی قوشماسی (“آلوو”، “دولاندیریر”)، بیر تجنیسی (“گؤزلر”)، دؤرد دیوانیسی (“باخ”، “گرک” “یوکوم”، “ازل”) اونون یارادیجی‌لیغی خصوصوندا فیکیر یوروتمگه امکان وئریر. بیر ماراقلی مقامی دا قئید ائدک. دوللو ابوذره عاید ائدیلن پوئتیک اؤرنک‌لر آراسیندا ائله‌لرینه راست گلیریک کی، اونلار معین فرق‌لرله بو و یا دیگر صنعتکارلارا دا شامل ائدیلیر. مثلاً، “یوکوم” ردیفلی دیوانی‌سینی گؤتورک. دوللو ابوذرین آدینا چیخیلان بو شعر ۱۹۲۰-جی ایللرده تیفلیسده یاییملانمیش “دان ییلدیزی” درگی‌سینده گؤیجه‌لی اونلو آشیق آلی‌نین شعری کیمی تقدیملنمیشدی .همچنین بو اؤرنه‌گه قسماً واریانتلاشمیش شکیلده بورچا‌لی‌لی شاعر نبی‌نین کتابیندا دا راست گلیریک .بو سؤزلری هم شن‌لیگه، هم ده ابوذره عاید اولونان “دولاندیریر” ردیفلی قوشما ، هم شاعر نبییه، هم ده دوللو ابوذره عاید اولونان “اوو” شعری حاقیندا دا سؤیله‌یه بیلریک. البته، بو مقام، بیرینجیسی، عینی شعرین بورچا‌لی آرئالیندا چوخ پوپولیارلاشماسی و ایکینجیسی، همین صنعتکارلارین یارادیجی‌لیق کرئدولارینین بیر-بیرینه یاخین اولماسی، بو اؤرنک‌لرین دیلده-آغیزدا دولاشا-دولاشا بو و یا دیگرینین آدینا چیخیلماسی نتیجه‌سی اولا‌راق ایضاح ائدیله بیلر. ابوذرین پوئتیک ارثینده اؤیود-نصیحت روحلو دئییملر – اوستادنامه‌لر اساس یئر توتور. بو یؤنده اونون حیات، دونیا حاقیندا دوشونجه‌لر اوستونده کؤکلنمیش اوستادنامه‌لرینی، اؤیود-نصیحت شعرلرینی وورغولامالیییق. و بو سبک‌لی اثرلریله ابوذر بورچا‌لی ادبی محیطینده خالق-آشیق پوئزیاسیندا دینی موتیو‌لی شعرین تمثیلچی‌لری خسته حسن موللا خالص، فخرعلی گوللر پری، ایوئی‌لر آللاهوئردی، مسکین نبی، قسماً ده میرزه مهدی و باشقا‌لارینین، صرف نقشبندی طریقت شعرینین نماینده‌لری قول قارانی، تفلیس‌لی رسول یتیمی حسن خوجا‌لی موسا ولد محمود، محمد ولد بنت و باشقا‌لارینین وارثی، داوامچیسی کیمی اؤزونو گؤستریر. بو باخیمدان ابوذرین بیر دیوانیسی اؤنجه‌لیکله دقتی چکیر. بورادا او، “الیفدی الله ازل” کلامینی غرورلا سؤیلهییر: دوست توتما دونیا مالینی، ائیله بسم الله ازل، صدق-اورکله حاقا گوون، الیفدی الله ازل. اللهین مین بیر آدی وار، هر کلمه‌دن بیان‌دیر، بیر آدینا یا دئیهرلر، بیر آدی بیللاه ازل. بورا‌داکی “الیف” الله آنلامیندا‌دیر، ابجدده الیفین قیمتی بیردیر. بو شعری عالیم غیاث وکیلوو خصوصی دگرلندیره‌رک، بئله یازمیشدیر: “بسم الله اصلینده صدقی حاقا باغلی صالحلرین دیلینده ذکر اولونما‌لی‌دیر. ایلاهیات قانونلارینا دریندن بلد اولان دوللو ابوذرین “ازل” ردیفلی دیوانی‌سینده بو فیکیر بوتون آیدین‌لیغی ایله افاده ائدیلمیش‌دیر” .
توفارقانلی عباسین، خسته قاسیمین، آشیق آلی‌نین، دده علعسگرین و باشقا کلاسیک‌لریمیزین شعرلرینده اولدوغو کیمی اورمو–بورچا‌لی شاعری ابوذرین پوئتیک دیلینده ده مقدس بسم الله کلمه‌سی ایلاهی وسعت ایله سس‌لنیر. ابوذردن داها بیر اؤرنک: گل بئچاره دوللو ابذر، چاغیرگینن یارا‌دان، نه بیله‌جک دین قدرینی هر عقلسیز، هر نادان. بیر گون اولار سنّیم دولار، کؤچ ائیلرسم فنا‌دان. کیمسه‌دن بیر امداد اولماز، مولادی پناه ازل. شاعر خالیق الله درگاهینا اوز توتوب، یالنیز اونون اتگیندن یاپیشیر. شعرده فانیلیگین اخلاقی سجیه‌سی ده عبرت آمیز طرزده گؤستریلیر.
قورآنین (کهف ماغارا سوره‌سی، ۸-جی آیه) اؤز تعبیری ایله دئسک، “فانی دونیایا اونون جاه-جلالینا اعتبار یوخدور. یئر اوزونده اولان هئچ بیر شئی ابدی دگیل‌دیر” .فانی‌لیگی درک ائدن هر کس هدایت یولونو توتما‌لیدیر. ابوذرین “هر ملتدن یار سئومرم، منه مسلمان گرک” مصراعسیلا باشلایان دیوانی‌سینین سون بندینده اوخویوروق: دوخسان مین عالیم ییغیلا باغیشلانماز گوناهین، نکرینه جواب وئرن شاه شهیدان گرک. شاه شهیدان شهیدلر شاهی دئمک‌دیر. شاعر شهیدلیگی مقدس توتموشدو. ابوذرین دیوانی‌لری‌نین بیرینده اوخویوروق: زنگووارین پادشاهی سن ده گؤرسن منبری اونوتدو تاج تختینی شفا گتدی هودری، اویدوق شیطانلار فئلینه، اینجیتدیک پیغمبری، علی چالدی ذوالفقاری، بیز گلدیک ایمانا، باخ. شعرده علی علیه السلامین قدرت، هنر صاحبی اولماسی ترنم ائدیلیر. اونون ایکی آغیزلی قیلینجینی – ذوالفقارینی چالماسی دئییمی بونا ایمگه‌دیر. سون بنددهکی “سیغین شاه حیدره” کلامیندا دا علی علیه السلاما ایمان افاده‌لنیر. دیوانیده داها چوخ گوناهدان، حاق دیوانیندان صحبت گئدیر: توت اوروجو، قیل نامازی، سیغین شاه حیدره، یازان اولسا گوناهیمیز هئچ سیغیشماز دفتره، اسرافیل چالسا صورونو هامی گئدر محشره، گل بئچاره دوللو ابذر عدالت دیوانا باخ. بو سبک‌لی شعرلری ایله شاعر دینی، معنوی-اخلاقی مطلب‌لری پوئتیک آخاردا، ائستئتیک بیچیمده تقدیم ائدیر. ابوذرین ان چوخ یاییلمیش شعری “یاسینی گؤزلر” قوشماسی‌دیر. یاسین (یا اینسان) سوره‌سی قورآنین قلبی ساییلیر. شعرین قافیه‌لرینده کی جناس‌لار آراسیندا یاسین سوره‌سینین آدی ایلکین‌دیر و داها رونق‌لی‌دیر. ابتدا الیفدن درسیمی آلدیم، اوخودو، اؤیرندی یاسینی گؤزلر – مصراعلاریلا باشلایان بو شعرده دئییلیر: هر کس سؤزلریمه یئتیرسین دقت، او غنی سبحاندان آلمیشام رخصت، یسبح لله ما فی السماوات، دیلیم کلمه دئیه ر، یا سینی گؤزلر. مقدس بیر آیه‌دن یسبح لله ما فی السماوات جمله‌سینین بوتؤولوکده شعره گتیریلمه‌سی نادر چوخ اؤنملی حالدیر. بو جمله “حشر” سوره‌سینین بیرینجی آیه‌سیندندیر. معناسی بئله‌دیر: “گؤیلرده و یئرده نه وارسا، آللاهی تقدیس ائدیب (مقدس توتوب) شأنینه تعریفلر دئیهر”. ایکینجی یاسین جناسی محمد مصطفی صلوات اللاها اشاره‌دیر. ابذرم، دئیهرم قل هوالله قالماسین دیلیمدن ذکر الاالله، بئله آغ گؤرمهدیم واللاهی-بیللاه، سؤزون هر کلمه‌سی یا سینی گؤزلر. مشاهده ائتدیگیمیز کیمی، شعرده مقدس اسلام کلاملاری (“سبحان”، “قل هوالله”، “ذکر الالله”، “واللاهی-بیللاه”، “یا سین”)، حتی قورآندان آیه مصراعلارا عضوی شکیلده هوپدورولموش، هم ده اونلاردان اوغورلو قافیه‌لر قورولموشدور. ابوذرین گرایلی‌لاریندا دا دینی-معنوی دوشونجه‌لرله راستلاشیریق: ابذر دئیهر گؤزوم توخدور، وار-دؤولتدن فایدا یوخدور کؤرپو بیردیر، کاروان چوخدور، هامی بیر-بیر گله‌جکدیر. بورادا قورآن کلاملاریندان استفاده آچیق-آشکاردیر. ربیمیز آخیر گونده وار-دؤولتیندن آسیلی اولمایا‌راق هامینین حق دیوانینا چکیلهجگینی بویورور. دینی طریقت شعری داشیییجیسی اولا‌راق ابوذرین پوئتیک دیلینده فارسجا، عربجه ترکیب و عباره‌لر چوخلوق تشکیل ائدیر. ابوذرده: گوهر-کان، بری-لهیم کیمی عرب-فارس ترکیبلی سؤز و افاده‌لر بو قبیلدندیر. قالا‌جاق‌دیر آی آغا‌لار، آی قاضی‌لار دونیا کیمه قالا‌جاق‌دیر؟ عزیزلیکنن جان بسلهدیم فلک بیر گون آلا‌جاقدیر.
اوتورموشدوم آغ اوتاقدا
کئیفیم واردی بو داماقدا
آلتیم تورپاق، اوستوم تاختا
نکرئیین گوله‌جکدیر.
ابذر دئیهر گؤزوم توخدور
وار-دؤولتدن فایدا یوخدور
کؤرپو بیردیر، کاروان چوخدور
هامی بیر-بیر گله‌جکدیر.
گؤزلر
ابتدا الیفدن درسیمی آلدیم
اوخودوم اؤیرندیم یاسینی گؤزلر
درسیمی تماماً ائیلهدیم ازبر
آرادی، آختاردی یا سینی گؤزلر.
***
هر کس سؤزلریمه یئتیرسین دقت
او قادر سبحاندان آلمیشام رخصت
یسبح لله ما فی السموات
دیلیم کلمه دئیهر، یاسینی گؤزلر.
***
ابذرم، دئیهرم قولوا هوالله
قالماسین دیلیمدن ذکر الالله
بئله آغ گؤرمهدیم واللاهی-بیللاه
سؤزون هر کلمه‌سی یا سینی گؤزلر.
ازل
ای خلایق، دوست توتمایین بو دونیانین مالینی
صدق-اورکله حاق سؤیلهیین، الیفدی الله ازل
آللاهین مین بیر آدی وار، هر کلمه‌دن بیان‌دیر
بیر آدینا یا دئیهرلر، بیر آدی بیللاه ازل.
***
سؤیلهگینن کیم گؤروبدور قالوا بلا‌دان بری
ظهر اولوندو، آن آچیلدی قیولا‌دان بری
اول اسلامین دایاغیدیر یئرین-گؤیون لنگری
اوتوروبدور منبر اوسته رسول الله ازل.
***
گل بئچاره دوللو ابذر، چاغیرگینن یارا‌دان
نه بیله‌جک دین قدرینی هر عقلسیز، هر نادان
بیر گون اولار سنیم دولار، کؤچ ائیلرسم فنا‌دان
کیمسه‌دن بیر امداد اولماز، مولادی پناه ازل.
گرک
هئچ ملتدن یار سئومرم، منه مسلمان گرک
آلتی ایله بئشی سئچیب، واختینی دویان گرک
سیرر وئرمگه بیر کیمسه‌یه، دئییب-گولن جان گرک.
یاشماق آلتدان نارین گولوب ختریمی آلان گرک.
***
ائوینده چؤرک اولمایان سوفره‌یه نانام دئیهر
آتاسی ناخیرچی اولان سلطانام، خانام دئیهر
بیر پارا ناشی عالم لر علمده منم دئیهر
علملردن فاضل اولان شاهد قورآن گرک.
***
گل بئچاره دوللو ابذر، ساتیلمادی متاهین
خاین چیخیب صرافی‌لر، خیرد ائتمهدین پناهین
دوخسان مین عالیم ییغیلا، باغیشلانماز گوناهین
نکرئیینه جواب وئرن شاه شهیدان گرک.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۱ دی ۱۳۹۲ ساعت ۱۰:۲۳ ق.ظ
