درگیری مخاطبان با تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان

معصومه رشیدی
گروه جامعه:پیشرفت های سریع در دنیای امروز، زندگی انسان ها را با چندین تغییر بنیادی مواجه ساخته است. یکی از این تغییرات مهم و اساسی، ‌ظاهر رسانه های بسیار مدرن امروزی است.رسانه ها در طول دهه های اخیر آن چنان تغییر کرده اند که به سختی می توان به نقش آن ها در جامعه انسانی شک کرد.
به گفته متخصصان ما در جامعه ای زندگی می_کنیم که بسیار رسانه محور به نظر می رسد و در فضای رسانه ای تغییرات بنیادی زیادی اتفاق می_افتد.
ما درعرصه جهانی شدن به سرعت از خدمات رسانه ای آگاه می شویم و این آگاهی ما را به سوی تاثیر تغییرات بر زندگی مان سوق می دهد بر اساس آنچه استوکس می گوید، با توجه به پیشرفت روزانه رسانه ها، یک سوال مهم می_تواند درباره آثار آن بر جامعه انسانی و مخاطبان مطرح شود: آیا ما در مقابل نقش قلدرمآبانه رسانه ها قرار داریم و باید دیدگاه متخصصانی مانند جی.کری را بپذیریم که معتقد است رسانه ها نه فقط دانش را منتفل می کنند بلکه چه نوع دانشی را هم به ما می گویند، و نه فقط دیدگاه های ما را به جهان مشخص می کنند، بلکه به ما می گویند چه دنیایی وجود دارد.
از سوی دیگر، برخی متخصصان معتقدند رسانه ها قدرت مطلق نیستند و این مخاطبان هستند که رسانه ها را بر اساس زمینه های اجتماعی، خانوادگی و موقعیتی خود می پذیرند و توانایی آن را دارند که در برابر پیام های ارتباطی مقاومت کنند.
این دیدگاه ها به ویژه در شرایط رسانه های توسعه یافته جدید، مانند ماهواره و اینترنت بسیار مهم است .
ماهواره ها تحقق یکی از تحولات و پیشرفت_های جالب تکنولوژیکی در رسانه ها و ارتباطات هستند و اهمیت آن ها تا آنجاست که برخی متخصصان، عصر حاضر را عصر ماهواره نامیده_اند.
آنها بر این باورند که افراد در حال حرکت به سمت نگارش جدیدی از جامعه هستند که در آن ماهواره حکومت می کند و تکنولوژی ماهواره ای به دلیل گسترش، جذابیت و فراخوانی در جهت برابری فرهنگ ها و رفتارها، به طور چشمگیری انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهد ماهواره ها به مثابه یک زیرساخت، خدمات مختلفی در زمینه_های هواشناسی مخابراتی، پژوهشی، نظامی و … می دهند.
سرویس ماهواره ای پخش رادیو و تلویزیون از جمله سرویس هایی است که در آن سیگنال صوتی یا تلویزیونی از ایستگاه های فضایی به طور مستقیم برای استفاده عمومی ارسال می شود و مخاطبان می توانند این سیگنال ها را از ماهواره دریافت کنند.
بر این اساس می توان به میزان تعامل و درگیری مخاطبان با تلویزیون های ماهواره ای، به طور عام، و کانال های فارسی زبان، به طور خاص، توجه کرد.
اما معمولا به ندرت از مخاطبان شبکه های ماهواره ای تلویزیونی خواسته می شود که ایده_ها، نظرات و تجربیات خود را در زمینه استفاده از این شبکه ها بیان کنند.
در حالی که در مبحث ارتباطات، مخاطبان عنصری کلیدی هستند که پیام به سمت آن ها فرستاده می شود و علاقه شان تعیین کننده پذیرش یا رد رسانه ای است.واژه »مخاطب« در ادبیات رسانه ای و ارتباطات تعریف و معانی متعددی دارد و به سختی می توان به یک تعریف مورد توافق در ارتباط با آن دست یافت.
در تحقیق های انجام شده در این زمینه محققان تمایل دارند مخاطب را فردی در نظر بگیرند که داوطلبانه به محتوای یک رسانه معین روی می آورد.
در برخی کشورها مخاطب تلویزطیون فردی نشسته در یک اتاق با یک دستگاه تلویزیون تعریف می شود، در حالی که در برخی کشورهای دیگر فرد زمانی مخاطب نامیده می شود که خود را عضوی از مخاطبان بداند.
با توجه به تغییر دیدگاه های مرتبط به مخاطبان و تغییر در دیدگاه های متخصصان برحسب مخاطب فعال و منفعل، شناخت ابعاد مختلف مخاطبان با توجه به افزایش تکنولوژیکی و رقابت رسانه ای دنیای امروز بسیار حیاتی است و باید مدنظر قرار گیرد.
در این زمینه تحقیقات کاربردی روی این سوال متمرکز شده که مخاطبان هنگام تماشای تلویزیون چه کاری انجام می دهند.
برخی کارشناسان مانند »انگ« بر این باورند که با وجود مطالعات متعدد انجام شده بر روی مخاطبان تلویزیون، ما درک عمیقی از آن ها نداریم، زیرا تعریف، جذب و حفظ مخاطبان بسیار دشوار است .
»آدولف زیلمن« در مطالعهات خود تاثر انواع شخصیت را در انتخاب برنامه های تلویزیونی و درگیری مخاطب بررسی می کند؛ او معتقد است که مخاطبان بی حوصله و ناشکیبا برنامه های هیجان انگیز را انتخاب می کنند، در حالی که افرادی که با فشارهای روحی مواجه هستند برنامه های آرامش بخش را انتخاب می کنند.
یک برنامه ممکن است نیازهای مختلف افراد متفاوت را تامین کند و نیازهای گوناگون باانواع شخصیت ها، زمینه ها و نقش های اجتماعی مرتبط است فرد محتوای رسانه را برای خشنودی و ارضای نیازهایش انتخاب می کند. مخاطب از جانب رسانه ها دست کاری نمی_شود، بلکه از رسانه ها برای دستیابی به هدف خود و ایجاد تاثیرات مورد مورد نظر استفاده می_کند. این تئوری در درجه اول معتقد است که مخاطبان برای تاثیرات رسانه آماده می شوند، اگر چه در نسخه های جدیدتر، این مدل برای توصیف مخاطبانی استفاده می شود که به پیام رسانه حساس تر هستند .
فرضیه های اصلی این تئوری عبارتند از:‌
مخاطب فعال است، به این معنی که در رفتار ارتباطی خود هدف و انگیزه دارد؛
مخاطب تصمیم می گیرد برای ارضای نیازها و انتظارات ویژه خود از نوع خاصی از رسانه استفاده کند؛
مخاطب در انتخاب رسانه تحت تاثیر شرایط روابط و اجتماعی خود است؛
مخاطب به خوبی می داند چرا از رسانه ها استفاده می کند و از اهداف و انگیزه های خود خود آگاه است.
در این رویکرد مخاطب فعال است و برای مخاطبان نیازهایی متصور می شود که افراد برای رفع آن به سمت رسانه می روند.
بر این اساس، مخاطب فعال با توجه به نیازها انتظارات و پس زمینه های اجتماعی و ورانی خود از رسانه ها استفاده می کند و سپس رسانه ها استفاده می کند.
یعنی او رسانه را انتخاب می کند و سپس رسانه او زرا تحت تاثیر قرار می دهد که به نوبه خود بر نوع استفاده او از رسانه در آینده اثر می_گذارد.
از آنجا که مخاطبان رسانه ها را انتخاب می_کنند، رسانه ها مجبور می شوند با تغییر محتوا ‌قالب و انتظارات بالقوه با یکدیگر رقابت کنند تا بتوانند خودشان را با انتظارات و خواسته های مخاطبان هماهنگ کنند.
در میان تحقیقات موجود در زمینه استفاده و خشنودی از رسانه ها، می توان به پژوهش »هربرت بلومر« اشاره کرد. این مدل در تلاش است تا انگیزه های مخاطبان از تماشای کانال_های ماهواره ای فارسی زبان را شناسایی کند. بنابراین، متغیرهای تاثیرگذار را به دوگروه تقسیم می کند:گروه اول درگیری یا مواجهه با نیازها و انگیزه های استفاده از کانال های ماهواره_ای.گروه دوم، متغیرهای جمعیت شناختی مانند سن و آموزش. بنابراین سوال های زیر قابل طرح است:
مهم ترین نیازهای مخاطبان برای استفاده از کانال های ماهواره ای فارسی چیست؟
آیا ویژگی های جمعیت شناختی مخاطبان بر استفاده رسانه ای آنها از کانال های ماهواره ای فارسی اثرگذار است؟
نتایج مطالعه ای در مورد رتبه بندی هر نوع رسانه ای مخاطبان در جهت استفاده از برنامه_های تلویزیون ماهواره ای فارسی زبان نشان می دهد که تفاوت هایی بین نیازهای مختلف مخاطبان وجود دارد.
این نیازها شامل نیازهای عاطفی ،‌نیازهای شناختی ، نیاز های اجتماعی و نیازهای سیاسی است.
همچنین، به لحاظ ویژگی های جمعیت شناختی، مانند سن، جنس و سطح تحصیلی »فلور« به نقل از »مک کوایل« می گوید که استفاده از رسانه های پیوند عمیقی با سایر مشخصه های اجتماعی و جمعیت شناختی به ویژه سن، جنس درآمد و شغل دارد مورد دیگری که در مطالعه مخاطبان رسانه ها و درگیری آن ها با محتوای رسانه اهمیت دارد، تعیین سلیقه ها و الگوهای فرهنگی مخاطبان است.
به این معنی که مخاطبان برحسب الگوهای فرهنگی و رسانه ای که آن ها را شکل داده اند مورد مطالعه قرار گیرند تا بفهمیم از چه هویت اجتماعی ای پیروی مسی کنند و تا چه اندازه این هویت ها ثابت است.
بدون شناخت ویژگی ها و خصوصیات مخاطبانبرقراری ارتباط موثر با آن ها غیر ممکن است .
با توجه به آنچه گفته شد، امروزه استفاده گسترده از برنامه های تلویزیونی ماهواره ای برای پیشبرد اهداف تجاری، ‌سرگرمی، فرهنگی خبری و سیاسی و بروز انتظارات جدید ضرورت توجه به مخاطبان و میزان درگیری آن_ها با برنامه های ماهواره ای ایجاب می کند.
بیشتر مطالعات انجام شده در ایران بیشتر از مخاطب، تلویزیون را در کانون توجه و بررسی خود قرار داده است، در حالی که این بررسی ها در کشورهای دیگر عمدتا به مطالعه مخاطب می_پردازد تا تلویزیون.
آن دسته از برنامه ریزان ارتباطی که تصور می_کنند اگر فقط مخاطبان را هدف قرار دهند به موفقیت دست خواهند یافت، در حقیقت دچار اشتباه بزرگی شده اند.
یکی از جوانب اصلی این اشتباه این است که آن ها مخاطبان را ارتباط گران جمعی در نظر می_گیرند، یعنی فردی که به اندازه کافی ترغیب شده است تا از رسانه ها استفاده کند.
از سوی دیگر، برنامه ریزان ارتباطی باید در جست و جوی مخاطبانی باشند که مایل به برقراری ارتباط موثر هستند؛ یعنی خواسته و نیاز قوی برای استفاده از رسانه داشته باشند.