امید جهانشاهی
گروه فرهنگی: اکوسیستم صنعت رسانه تغییر کرده و دوران تلویزیون به عنوان رسانه یکه تاز و حاکم بر عموم به سر آمده است. رسانه‌ها وارد عصر رسانه‌های اجتماعی شده‌اند عصری که در آن رسانه‌ای که تعاملی نباشد رسانه نیست. بازآرایی نظام رسانه ای بدون توجه به دلایل شکل گیری وضعیت موجود رسانه ها و بدون تامل در وضعیت مطلوب رسانه ها ممکن نیست. بی شک عوامل مختلفی در شکل گیری وضعیت موجود سهیم اند اما یکی از مهماترین و زیربنایی ترین دلایل به نوع نگاه و رویکردی بازمی گردد که به چرایی رسانه ها وجود دارد.
از زمان پهلوی اول به دلایل شرایط آن دوران نوع نگاه به توسعه معادل با ساختن بود. ریشه های شکل گیری این نگاه که »تجدد گرایی آمرانه« نام گرفت به روشنفکران عصر مشروطه نیز بازمی گردد. به واسطه بی سوادی و ناآگاهی عامه مردم و بی ثباتی، اغلب روشنفکران و شاید عامه هوادار نوعی دیکتاتور یکپارچه ساز و سازنده بودند که ایران را مقتدرانه بسازد. در این نگاه و چارچوب، حکومت همچون ماشین بولدزری برای ساختن تعریف می شد و بر این مبنا، رسانه اساساً روابط عمومی حکومت و کمک کننده به پیشبرد پروژه ساختن ایران تعریف می شد. در واقع رسانه ها »تریبون« صاحب منصبان و »ویترین« سازندگی تعریف می شدند تا اخبار زبردستان را به زیردستان منتقل کنند تا آنها نسبت به خدمات مطلع شوند. در این نگاه انتقاد به معنای نوعی چوب لای چرخ بولدوزر آبادگر گذاشتن و اخلال در آن تلقی می شد.
در عصر پهلوی دوم نیز همین نگاه و رویکرد به توسعه و به دنبال آن همین تعریف از رسانه غلبه داشت.پس از انقلاب در پی یک دوره کوتاه همین رویکرد به توسعه در دوران پس از جنگ به دلیل نیاز به ساختن ویرانی های جنگ تحمیلی به نوعی بازتولید شد و »سازندگی« بر صدر نشست و مشروعیت یافت. بر این مبنا همان نگاه به رسانه به عنوان »تریبون« مسئولان آبادگر ادامه یافت. رسانه ها وظیفه کمک به سازندگی را یافتند و به نوعی»روابط عمومی حکومت سازنده« بودند.
به نظر می رسد امروز و با گذشت چهل سال از عمر انقلاب و تغییر شرایط اجتماعی کشور، زمان آن است که تعریف از توسعه و به دنبال آن در نگاه به رسانه تجدید نظر جدی صورت گیرد.
توسعه مترادف ساختن نیست بلکه محور توسعه شهروند است. از این رو وظیفه رسانه توان‌مند کردن شهروندان است. با این نگاه، دیگر وظیفه رسانه رساندن اخبار زبردستان و حاکمان به زیردستان نیست بلکه ایجاد گفت و گو بین منتخبین جامعه برای اداره کشور و نخبگان جامعه برای شناختن مسائل، صورت بندی آنها و درک اولویت ها و بهترین راه های مواجهه با آنها است.
رسانه »روابط عمومی نظام« نیست بلکه ظرف گفت وگوی ملی برای »توان‌مند کردن نظام سیاسی« است. چرا که توان‌مندی با گفتگو حاصل می شود. علوم انسانی با گفت وگو پیش می رود. خرد جمعی حاصل گفت وگوست. با گفت وگو، درک متقابل مردم و حکومت شکل می گیرد و اعتماد سیاسی ارتقا می یابد.
زمان تغییر از رسانه به عنوان »تریبون نظام« و »ویترین نظام« است و این را باید به گفت وگوی ملی گذاشت که رسانه اگر ظرف گفت وگوی ملی نباشد اصلاً رسانه نیست.اگر در گذشته، قدرت حکومت در داشتن روابط عمومی قوی تعریف می شد و این نقش از رسانه ها توقع می رفت، امروز قدرت یک نظام سیاسی در مدیریت گفت وگو بین ایده ها و دیدگاه های مختلف برای شناخت و حل مسائل کشور است.اگر در گذشته همبستگی ملی مترادف یک دست سازی و ندیده گرفتن تفاوت ها و سرکوب تضادها بود، امروز همبستگی ملی در گرو پذیرش تنوع و گفتگوی ایده ها و سلایق متفاوت است.تغییر نگاه به توسعه، نقطه عزیمت تحول رسانه ها است. کار حکومت، ساختن نیست بلکه مدیریت کردن است و مدیریت یک جامعه یعنی مدیریت گفت وگو و این تعریف رسانه هاست که ظرف گفت وگو باشند.این امروز یک انتخاب نیست بلکه یک اجبار است. چون اساساً اکوسیستم صنعت رسانه تغییر کرده است و دوران تلویزیون به عنوان رسانه یکه تاز و یک پارچه ساز و حاکم بر عموم به سر آمده است. رسانه ها وارد عصر رسانه های اجتماعی شده اند عصری که در او رسانه ای که تعاملی نباشد رسانه نیست.امروز همه استودیوهای تلویزیون های خبری، مجهز به امکانات گفتگوی تصویری با کارشناس است چون با پلتفورم های اجتماعی و نرم افزارهای موبایلی به تعبیر هرمیدا »خبر ما را همچون هوایی که تنفس می کنیم در بر گرفته است« و حالا کار رسانه های خبری تکمیل و تحلیل خبر است. حالا وظیفه خبرنگار تلویزیونی تهیه بسته ای است برای باز شدن خبر و رفتن به عمق. او باید مدام برای شناخت و تحلیل یک خبر مدیریت گفتگو کند بین دو کارشناسی که نگاهی متفاوت به رویداد دارند.
کار خبرنگاری وارد یک فضای فرهنگی دیگری شده است. اینکه رسانه های رسمی ما آنچنان که توقع می رود مورد اقبال نیستند فقط به دلیل کاهش اعتماد سیاسی و مسائل گفتمانی نیست بلکه ریشه در عقب افتادن از این فضا هم دارد. برای مثال ارزش خبری شهرت آنهم به طور غلیظ مبنای کار رسانه های رسمی ما است، چیزی که همیشه مطبوع مخاطب نیست. ذائقه مخاطب امروز، نحوه ارائه خبری مسئول مدار را پس می زند. بسیاری از رسانه ها برای شناخت ذائقه مخاطب تحریریه کامنت ایجاد کرده اند.
با این مخاطب بی شکیب و پرشتابی فناوری ها، تحول در رسانه ها نه تنها مطلوب که امری ناگزیر است. از این رو، آنچه »بازآرایی نظام رسانه ای«نامیده شده است را به فال نیک می گیرم اما این تحول و بازآرایی در صورتی کامیاب و گره گشاست که بر مبنای مختصات انقلاب دیجیتالی و فضای اکوسیستم نوظهور رسانه ها و عصر رسانه های تعاملی باشد. همچنین بر مبنای نگاه و تعریفی تازه از چرایی رسانه ها که متناسب با این فضای جدید است؛ یعنی رسانه به معنای ظرف گفتگوی ایده ها و سلایق و نه رسانه به معنای به اصطلاح روابط عمومی مسئولان؛ که این رسانه ساختارش سلسله مراتبی، و خبرنگارانش کارمندگونه اند و مبنای کارش شهرت محوری است و دیگر خصوصیاتی که دیده ایم و خوب می شناسیم و اما یکی از مهمترین ویژگی های رسانه مطلوب نه ساختار چابک یا خبرنگاران چند مهارته و توانمند بلکه داشتن استقلال حرفه ای است. با استقلال حرفه ای، پاسخگویی و شفافیت در حکومت ممکن می شود و در واقع حکمرانی خوب در گرو رسانه های دارای استقلال حرفه ای ممکن می شود.
پس از عملیات تروریستی در قندوز افغانستان و کشتار مردم نمازگزار، بارها گفته شد که چرا رسانه های بزرگ جهانی آنچنان که باید به این جنایت نپرداختند اما جای این سوال هم هست که چرا کشور ما یک برند رسانه ای بین المللی موثر ندارد.به گزارش آراز آذربایجان به نقل از عصر ایران،در تحول و بازآرایی نظام رسانه ای باید برندهای رسانه ای را همچون سرمایه های ملی دید که با همه تنوع و تقابل شان در نقدها و تنش در گفتگوها در نهایت اعتماد و لذا مشارکت جمعی برای حل مسائل اقتصادی و اجتماعی را ارتقا می دهند و از این رو پشتوانه نظام سیاسی هستند.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com