- آراز آذربایجان – روزنامه خبری آذربایجان غربی - http://www.araznews.ir -

خلاء روشن در پژوهش طرح نقشه های فرش

Posted By admin On اسفند ۳, ۱۳۹۴ @ ۶:۴۶ ق.ظ In فرهنگ و هنر | No Comments

علی رزم آرای
گروه فرهنگی: اول اسفندماه نوشتاری از نویسنده نوشتار(گردآورنده) حاضر منتشر شد پیرامون موضوع هنر فرش، طرح_شناسی نقشه¬های فرش و گونه¬شناسی آنها. در نوشتار مذکور از تاریخ و قدمت هنر فرش و نیز جوانب اسطوروی و نیز تاریخ گونه بودن متن آن که با خود جریانی از حیات روحی انسان از پیشا تاریخ و اعماق تاریخ تاکنون داشته و دارد.
لزوم توجه به پژوهش های عمیق پیرامون نقشه¬های معروف فرش و متن چندلایه آنها نیز گوشه¬ی مهم دیگر نوشتار مذکوربود. اما نوشتار با اشاره¬ای کوتاه به تاریخ هنر فرش در دوره های متأخر در آذربایجان ( ایران) به معرفی ۹ گونه¬ی باقیمانده از ۱۹ موردِ معرفی شده در نوشتار پیش پرداخته خواهد شد. لازم و ضروری است که به دلایل مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به هنرفرش و شناسایی مبادی مختلف تاریخی، هنری، اسطوروی و … این هنر بی¬بدیل و پر رمز و راز همت گماشت.
آذربایجان در قرن سوم هجری قمری از بزرگترین مراکز بافت قالی در کشور بوده و در دوره‌های سلجوقی و ایلخانی نیز این هنر درآذربایجان از رونق خاصی برخوردار بود. مینیاتورهای نسخه خطی خمسه نظامی نثر قاسم علی و برخی آثار دیگر نشان می‌دهد قالیبافی در دوره تیموری و سپس در دوره صفویه نیز سیر تکاملی خود را طی کرده است. امروزه نیز آذربایجان یکی از مراکز مهم تولید انواع قالی در ایران است و بافتن انواع قالی در بیشتر شهرها و روستاهای آن رایج است.
تولیدات این هنر از نظر صادرات اهمیت بسیار دارد ازجمله معروف¬ترین مناطق قالی در استان آذربایجان غربی، شهرستان تکاب است و قالی افشار شهرت جهانی دارد. قالی و قالیچه‌های نفیس و گرانب¬های افشار محبوبیت خاصی در بازارهای جهانی فرش دارد و از حیث رنگ و مرغوبیت و طرز بافت و نقشه؛ دارای بهترین کیفیت می‌باشد. قالیچه‌های آن، چنان ظریف، توسط زنان و دختران ماهر و هنرمند افشار بافته می‌شود که می‌توان آنرا در کیف دستی جای داد. لیکن دراثر بی‌توجهی اولیاء امور حکومت‌های سابق در طول سالیان متمادی محصولات هنری و صنعتی این منطقه در هر برهه از زمان بنام یکی از شهرها از نظر تقسیمات کشوری و یا جغرافیایی که هیچگونه ارتباطی به هم نداشته‌اند مانند بیجار، زنجان، همدان و گاهی مراغه و تبریز ارائه شده است. لازم به ذکر است که نقشه و رنگ‌های قالی افشار ملهم از نقشه‌ها و سایر نقاط آذربایجان، خاصه تبریز است زیرا کسبه و تجاری که خامه و رنگ و نقشه به تکاب می‌آورده‌اند از تبریز وارد می‌شده و هنوز نیز از آنجا وارد می‌شود. ( موزه فرش ایران- مرکز اطلاع رسانی فرش ایران)
اما ۹ گونه باقیمانده از ۱۹ گروه اصلی طرح¬های نقشه فرش درایران و آذربایجان: طرح¬های گل فرنگ:کلیه طرح¬های این گروه بر مبنای گل¬های طبیعی بویژه گل رز با رنگ¬های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ است.
انواع طرح¬های گل فرنگ عبارتنداز: گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ افشان گل فرنگ و…. طرح¬های قابی (خشتی):متن فرش در این طرح¬ها به قسمتها یا قاب¬های مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنارهم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگهای مختلفی تزیین شده است. معروف¬ترین طرح¬های قابی عبارتنداز: قابی بختیار و قاب قرآنی. طرح¬های گلدانی:ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه¬های مختلف است که تمام متن فرش را می¬پوشاند. اما اغلب طرح¬های گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه های گل¬های آن تمام متن فرش را می_پوشاند. معروف¬ترین طرح¬های گلدانی عبارتنداز: گلدانی هزارگل، گلدانی محرابی، گلدانی ظل¬السطانی.
طرح¬های ماهی درهم:طرح ماهی درهم از قدیمی¬ترین و رایج¬ترین طرح¬های فرش ایران است. این طرح اغلب به صورت یک واگیره است و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می¬کند. در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ- ماهی در اطراف آن مشاهده می¬شود. طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نام¬های مختلفی مشهور است. مهمترین انواع آن عبارتنداز: ماهی فراهان ، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و ریزه¬ماهی.
طرح¬های محرابی:طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است. همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگذاران امام جماعت است. در این طرح¬ها معمولاً محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل، گلدان، و حتی درخچه¬های کوچک می¬پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستون¬های بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می¬دهند انواع طرح¬های این گروه عبارتند از: محرابی قندیلی، محرابی گلدانی، محرابی درختی.
طرح¬های محرمات:در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم می¬گردد و درون این ردیف¬ها با نگاره¬هایی همچون بته جقه، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگ¬های دیگر تزیین می¬گردد. به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه است، محرمات بته جقه¬ای معروف¬ترین طرح این گروه است. طرح¬های هندسی:همان¬گونه که از نام طرح¬های این گروه پیداست، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می¬آیند.
مهمترین انواع طرح¬های هندسی عبارتنداز: هندسی کف ساده، هندسی جوشقان، هندسی خاتم شیراز، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی طرح¬های ایلی و عشایری:این طرح¬ها عموما توسط عشایر ایران بافته می¬شوند و اغلب نگاره¬ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است. در این طرح¬ها قرینه بودن چندان معنا ندارد و حتی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرحهای این گروه است. طرح¬های فرش عشایر قشقایی، شاهسون، بلوچ و … در این گروه جای می¬گیرند.
طرح¬های تلفیقی:طرح¬های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح¬های مختلف بوجود آمده است و د¬ه¬ها وبلکه صدها نوع از آن را می¬توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کردبرخی از طرح¬های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند. اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح هستند. گونه¬های مختلفی از طرح¬های تلفیقی را می¬توان نام برد مانند: لچک و ترنج تلفیقی، تلفیقی دسته گلی، تلفیقی گل فرنگ، تلفیقی¬ هندسی و…. آنچه که شرح آن رفت در واقع یک طبقه بندی ساده و قدیمی از طرح¬های فرش ایران بود که هم اکنون نیز مورد استفاده بسیاری از طراحان و حتی کارشناسان فرش قرار می¬گیرد. عده¬ای تغییرات خاصی در این طبقه¬بندی به وجود آورده¬اند و تعداد این گروه را به ۲۰ الی ۲۵ گروه گسترش داده¬اند.


Article printed from آراز آذربایجان – روزنامه خبری آذربایجان غربی: http://www.araznews.ir

URL to article: http://www.araznews.ir/%d8%ae%d9%84%d8%a7%d8%a1-%d8%b1%d9%88%d8%b4%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d9%be%da%98%d9%88%d9%87%d8%b4-%d8%b7%d8%b1%d8%ad-%d9%86%d9%82%d8%b4%d9%87-%d9%87%d8%a7%d9%8a-%d9%81%d8%b1%d8%b4/

Copyright © 2013 آراز آذربایجان - روزنامه خبری آذربایجان غربی. All rights reserved.