خان ننه م…

اکبر سعادت
آنادیلیمیز:رحمتلیک ننه م توتونو قورتاراندا منی ائودن چؤله بوراخمازدی. یالوارا-یالوارا دئیردی کی، آی اوغول، اوتور یانیمدا، سندن توتون قوخوسو گلیر. من جیبلریمی سیلکه لردیم، کؤینه گیمین اتگینی دؤنه-دؤنه اییلردیم. توتون نه گزیردی، ایی نه گزیردی. من عؤمرومده آغزیما پاپیروس آلمامیشدیم. بس بو توتون قوخوسو نه اولان شئی ایدی؟ دوغرودان دا مندن توتون قوخوسو گلیردیسه، بس نه اوچون اؤزوم بو ایگی حیسس ائله میردیم؟ ننه م منیم گؤزلریمدن اؤپردی، کؤینگیمین یاخاسینی آچیب دؤشومو، قارنیمی دا گؤزلری نین یاشینا باتیراردی؛ ایسلانمیش بورنونو گاه اوزومه، گاه سینمه سورته-سورته منی اییلردی. من آغلایاردیم، یالواراردیم. دئیردیم کی، یالان دئییرسن، مندن توتون قوخوسو گلمیر. توتون قوخوسو سنین اؤزوندن گلیر. آغزیندان دا، چارغاتیندان دا، توکوندن دی … دئییردیم: ال چک، ال چک مندن! او نه اینجییردی، نه ده حیرصله نیردی. یاواشجا، الینی کنارا چکردی، اوزومه باخاردی. من ده اونون اوزونه باخاردیم: گؤرردیم کی، قوجالیب، آریقلاییب، توتونو قورتاریب… اونا ائله یازیغیم گه لردی کی، گئجه نی ده یانیندا یاتماغا راضی اولاردیم. او، یئنه ده منی باغرینا باساراق اییله یه ردی، آغلایاردی. همیشه ده عئینی سؤزلری دئیردی. دئیردی کی، دده نه اوخشاییرسان، لاپ چوخ اوخشاییرسان، ائله بیل کی، بیر آلمانی ایکی بؤلوبلر. ننه م دوداغی نین آلتیندا بایاتی دئیه-دئیه منی سینه سینه باسیب هؤنکورردی. دئیردی کی، سن ده آغلا، قوی دده ن سسینی ائشیتسین. من آغلاماغا چالیشاردیم، آنجاق گؤزومدن بیر دامجی دا یاش چیخمازدی. او آغلاییب منیم ده اوز-گؤزومو ایسلاداردی، ائله بیلردی کی، من ده آغلامیشام. سئوینردی. منی تزه دن اوخشاماغا باشلاردی. دویونجا آغلایاندان سونرا بیردن منی بوراخاردی. اؤزو اؤزونون اوستونه چیغیراردی.
اؤزو-اؤزونو سؤیردی، قارغییاردی. اوزونو منه توتوب اؤزون: آ کافتار، آ بدنیت، نییه اولاییرسان، – دئیردی، – بئله گول بالاسی اولان دا آغلایارمی؟ ننه م تلسه-تلسه اوز-گؤزونو سیلردی. منیم ده ایسلانمیش ساچیمی چارشابی نین اوجویلا سیلیب تمیزله یه ردی. سونرا گولمه یه چالیشاردی. جوربجور ادالار گؤستریب منی ده گولدورمک ایستردی: – گول، آی اوغول، – دئیردی، – گول، بالا، قوی آتانین روحو شاد اولسون! او دوروب آرخین قیراغینداکی یئکه بئل ساپینی گؤتورردی. اونسوز دا اَییلمیش بئلینی بیر آز دا اَییب، سسینی کیشی سسینه اوخشادیب، منیم ان چوخ سئودیگیم «ای عمی، هارا گئدیرسن؟» اویونونو باشلایاردی: – آی عمی، هارا گئدیرسن؟ – مککه یه. – مککه یه منی ده آپار. – گولمگینی ساخلایا بیلرسن، گل. – ساخلارام. – گل، آنجاق اونو بیل کی، گولسن بو چوماق باشینا دیه جک؟ او، بئل ساپینی هاوادا یئلله ییب، قوجا کیشینی تقلید ائله یه-ائله یه دالینجا باخمادان گئدردی.
من اونون آرخاسینجا دوشردیم. بیر-ایکی آددیم گئتمه میش بیردن پیققیلداییب گولردیم. ننه م، بئل ساپی الینده، منی حیطین او باش-بو باشینا قوواردی. من گولردیم، ننه م ده گولردی. لاپ برکدن گولردی کی، بیزیم گولمگیمیزی آتام دا ائشیتسین… بئله اویوندان سونرا منه ائله گه لردی کی، ننه م مندن توتون قوخوسو گلمه دیگینی بیلیر. بیلیر کی، من اونون توتونونو اوغورلامیرام. بیلیر کی، من ده آذر کیمی یئردن پاپیروس ییغیب چکمیرم. بس بو آرواد مندن نه ایسته ییردی؟ نه اوچون توتون قورتاراندا منی کوچه یه بوراخمیردی. یئنه اوست-باشیمی اییله ییب دئییردی کی، سندن توتون قوخوسو گلیر. او اؤزونون کوما-کوما تؤکولن آغ توکلرینی منیم دؤشومه، باشیما، کؤینگیمه سپله ییردی؟ من ده بو توکلری اوستومده مکتبه، کوچه یه، دییرمانا آپاریردیم. بو توکلره گؤره منه »کیرلی صادیق« دئیردیلر، منی اله سالیردیلار، حتّی دئییردیلر کی صادیق ال-اوزونو یومور. بو توکلرین اوستونده موعلیم ده منی دانلامیشدی.
سئویل ده منه آجیقلانمیشدی، دئمیشدی کی، دا سنینله اوتورمایاجاغام. او توکلره گؤره من هر زامان عذاب چکیردیم. باشیمی شیر-شیرین آلتینا توتوب دؤنه-دؤنه یویوردوم، کؤینگیمی وار گوجومله ائیوانیمیزین دیرگینه چیرپیردیم. آنجاق توکلر قورتارمیردی کی، قورتارمیردی. یئنه ده موعلیم منی دانلاییردی، سئویل مندن کوسوردو، اوشاقلار دا منه «کیرلی صادیق» دئییردیلر.
آخی اونلار هارادان بیلیدیلر کی، بو، کیر دئییل، ننه مین توتونلریدیر؛ آخی اونلار نه بیلیدیلر کی، ننه مین کیسه سینده یئنه بیر چیمدیک ده توتون قالماییبدیر… ائله بیل کی، ننه مین اورگی او توتون کیسه سینده ایدی. توتون کیسه سی دولوب-بوشالدیقجا ننه م ده دولوب-بوشالیردی. توتونه گؤره عذاب چکن تکجه ننه م دئییلدی. من ده عذاب چکیردیم، آنام دا. منه ائله گلیردی کی، آنام مندن ده چوخ عذاب چکیر. ننه مین توتونو قورتاراندا آنام همیشه کی ندن ده قاشقاباقلی اولوردو. چای ایچندن سونرا، هئچ استکانلاری دا یومامیش ائودن چیخیب هاراسا گئدیردی، هر سؤزباشی: »گئنه آروادین کیسه سی بوشالیب«، – دئییردی. اؤزو ده ائله یانا-یانا دئییردی کی… من بو کیسه احوالاتینی یاخشی بیلیردیم. بیلیردیم کی، کیسه آتامینکیدیر. بیلیردیم کی، او دا ننه م کیمی پاپیروس چکرمیش، اوندان دا ننه م کیمی توتون قوخوسو گه لرمیش.
بیلیردیم کی، ننه م اوللر پاپیروس چکمه میش. او، پاپیروس چکمه یه آتام عسگر گئدندن سونرا باشلامیشدی، اؤزو ده فیکرینی داغیتماق اوچون چکیردی. ننه م دئییردی کی، دده نین پاپیروس چکن آروادلاردان خوشو گلمیر. دئییردی، دده ن گلن کیمی من ده بونو ترگیدجم.
او، دوغرودان دا، پاپیروس چکمگی ترگیتمک ایسته ییردی، آنجاق باجارمیردی. بیلیردیم کی، او، آتامی چوخ ایسته ییر، لاپ چوخ، اونون آدی چکیلنده گؤزونون یاشینی ساخلایا بیلمیر. بس من نییه آغلایا بیلمیردیم؟ آخی، آتامدان دانیشاندا آنامین دا گؤزلری دولوردو، بیبیمین ده، لاپ ناخیرچی قاراش دایی نین دا.
بیرجه منیم، آتام اوچون آغلاماغیم گلمیردی… من آغلاماق ایسته ییردیم. لاپ اورکدن، ننه مدن ده برک آغلاماق ایسته ییردیم. آغلایا بیلمه دیگیمه گؤره عذاب چکیردیم. هئچ نه منه آغلاماق قدر چتین گلمیردی. هئچ نه منه آغلایا بیلممه گیم قدر عذاب وئرمیردی: نه توتون کیسه سی نین بوشالماغی، نه ده سئویلین مندن کوسوب، اوزونو او یانا چئویرمگی… من بونون سببینی بیلمک ایسته ییردیم. ننه مدن ده، آنامدان دا سوروشوردوم. ننه م جاواب وئرمیردی. او ساعات آغلاماغا باشلاییردی. آنام دئییردی کی، سن اوشاق واختی چوخ آغلامیسان، داها گؤزونده یاش قالماییب. بیلیردیم کی، آنام دوز دئمیر. آخی من آغلایا بیلیردیم: ننه م اؤلمگیندن دانیشاندا، سئویل آذرین یانیندا اوتوراندا، قار آیاغیما دولاندا… من بونو قاراش داییدان دا سوروشدوم. «کیشی آغلاماز!» – دئمیشدی. آنجاق قاراش دایی نین اؤزو منیم یانیمداجا آغلامیشدی. تسکینلیک تاپاجاغیم بیرجه شئی واردیسا، او ده آتاسی عسگر گئدن اوشاقلار ایدی. اونلارین دا آتالارینا یازیغی گلمیردی. کوچه باشینا ییغیشیب هره میز اؤز آتامیزی تعریفله ینده، هئچ کسین گؤزوندن یاش چیخمیردی. بیرجه آذر اللری ایله اوزونو توتوب گؤزلرینی اوووشدوروردو. آذرین گؤزلری قیپ-قیرمیزی اولوردو، آنجاق اونون دا گؤزلریندن بیر دامجی یاش چیخمیردی. بیر دفعه من آذرین خلوتجه گؤزلرینی توپورجکلندیگینی ده گؤرموشدوم. یالان دئییردی، او دا آغلایا بیلمیردی… بعضاً منه ائله گلیردی کی، اوشاغام، اونا گؤره آغلایا بیلمیرم. اینانیردیم کی، بؤیوینده، آتامدان اؤترو اورکدن آغلایا بیله جگم. آنجاق واخت کئچیردی، توتون کیسه سی دولوب-بوشالیردی، ننه مین بئلی داها دا اَییلیردی. آنامین ساچلاری آغاریردی، من ایسه هله ده آغلایا بیلمیردیم.
*** منیم قشنگ ننه م بیر یای آخشامی ساموواریمیز تزه جه دیزیلداماغا باشلایان واخت اؤلدو. ائویمیزه ییغیشان آداملار سانکی آغلایا بیلمه دیکلرینه حاق قازاندیرماق اوچون اؤلومون آدینی چکمه دیلر. آستا-آستا باشلارینی ترپه دیب، هامیسی بیر آغیزدان: »آرواد رحمته گئتدی«، – دئدیلر.
آنجاق من بونا اینانمادیم. بیلدیم کی، آرواد رحمته گئتمه دی، منیم قشنگ ننه م، آریق ننه م، یازیق ننه م، ساده جه اولاراق، اؤلدو!.. هامینین سؤزوندن بئله چیخدی کی، ننه م هله اؤلممه لی ایمیش. دئدیلر کی، آرواد تئز اؤلدو، واختسیز اؤلدو. ننه مین اؤلومو حاقدا حکیمین اؤزو ده بئله دئدی. دئدی کی، بو آروادی توتون اؤلدوردو. بونو دئین تکجه حکیم اولسایدی، منی او قدر آغریتمازدی.
آنجاق آنام دا قبیر اوستوندن قاییدیب، ننه مین یورغان-دؤشگینی صاندیغیمیزین دالینا ییغاندا عئینی سؤزلری دئدی: »آروادی توتون اؤلدوردو…« یوخ، اونلارین هئچ بیری ننه مین نه یه گؤره اؤلدویونو بیلمه دیلر. ننه می توتون اؤلدورمه دی آتامین دردی اؤلدوردو. بونو ایسه تکجه من بیلدیم. آخی، او توتونو ده ننه م آتامین دردیندن چکیردی. آتام گلن کیمی ائله ترگیده جکدی کی، او، ننه مین پاپیروس چکدیگینی هئچ واخت گؤرمیه جکدی. آخی منیم آتامین پاپیروس چکن آروادلاردان خوشو گلمیر. ننه م آتامین گئدنده دولو قویوب گئتدیگی، توتون کیسه سینی بوشالتماغیندان قورخوردو. اونا همیشه ائله گلیردی کی، بو ساعات آتام داعوادان قاییداجاق توتون کیسه سینه باخاجاق، ننه مین پاپیروس چکدیگینی بیله جک، کئفی پوزولاجاقدیر. اؤلمگینه بیرجه گون قالاندا دا ننه م ائله بیل تکجه بونو دوشونوردو.
آنامدان خلوت منه دئمیشدی کی، من اؤله جم، بازاردان توتون آلیب کیسه نی آغزیناجان دولدورارسان، اؤزو ده ائله دولدورارسان کی… لاپ آغزیناجان. ننه م تاخچانی دا، میخچانی دا منه گؤسترمیشدی. بیر دفعه یوخ، اون دفعه یوخ… خئیر، ننه می اؤلدورن توتون دئییلدی.
*** قاپی آچیلدی. آتام ایچری گیردی. من سیچراییب اونون اوستونه آتیلماق، آتامی قوجاقلاماق، گوناهلاریمی یوماقدان اؤترو، اونو باغریما باسماق ایسته دیم. آنجاق نه یئریمدن ترپنه بیلدیم، نه ده آغلایا بیلدیم. بیردن ننه مین وصیتی یادیما دوشدو. آیاغا دوروب، هله ده بوش قالمیش توتون کیسه سینی گؤتوروب گیزلتمک ایسته دیم. یئنه ده ترپنه بیلمه دیم. آتام بونا گؤره اینجیمه دی. ساکیتجه، یاواش-یاواش منه طرف گلدی، توکلو اوزونو اوزومه سورتوب، ایری ایستی دوداقلاری ایله آلنیمی اؤپمه یه باشلادی. من اونون قوینونا سیغیندیم، جود، قارا بیغلارینی دؤنه-دؤنه اؤپدوم. آغزیمی آغزینا سؤیکه ییب توتون قوخوسو گلن نفسینی حریصلیکله سینمه چکدیم. ایلاهی، بو نئجه نفس ایدی؟.. سونرا آتام اؤزو ایله گتیردیگی قیرمیزی چامادانی آچدی. من ده تزه پالتار گئیه جکدیم، آی جاماعات!.. بو نئجه گلیش ایدی؟ بو نئجه سئوینج ایدی؟ بو بویدا سئوینجه دؤزمکمی اولاردی؟ «سنه قوربان اولوم، آی دده، گلن سنمیسن، آی دده؟» من اونا چوخ سؤز دئمک ایسته ییردیم، آنجاق هئچ نه دئیه بیلمیردیم. سانکی بیردن-بیره نه ایسه یادینا دوشدو. من نه اوچون دایانمیشدیم؟ نییه قاچمیردیم؟ نه اوچون کوچه به کوچه گزیب: «ددم گلیب، آی جاماعات، من داها یئتیم دئییلم»، – دئیه باغیرمیردیم. بیردن اورگیمده کوچه یه قاچماغا ائله بیر هوس دویدوم کی، آتامین قووتلی قوللارینی وار گوجومله کنارا ایته له دیم. من قاچماق ایسته ییردیم. او پالتارلاری بو دقیقه گئیینمک، آلنیمداکی، اوزومده کی ، باشیمداکی اؤپوش یئرلرینی قورومامیش جاماعاتا گؤسترمک: »ای جاماعات، آی اوشاقلار، آی سئویل، آی چایلار، آی مئشه لر، منیم دده م وار!« – دئییب، وار سسیمله باغیرماق، بو خبری بوتون دونیایا جار چکمک ایسته ییردیم. «نییه سوروشمورسونوز، آی جاماعات؟ داها منیم دده مدن نییه صؤحبت سالمیرسینیز؟ دده م گلیب. دده م ائویمیزده دیر. دده م حَیَطده اودون یاریر. دده م رایونا گئدیب. دده م هله ایشدن قاییتماییب…» آنجاق من آتامین قوللاری آراسیندان چیخا بیلمه دیم، پالتارلاری دا گئیه بیلمه دیم، کوچه یه ده قاچا بیلمه دیم. آتام منیم بو حرکتیمه گؤره گولومسوندو. قالین دوداقلارینی آلنیما دایاییب منی بیر ده اؤپدو… گؤزلریمی آچدیم، آنام آلنیمدان اؤپه-اؤپه منی یوخودان اویادیردی. اگر من بو یوخونو بیر دفعه گؤرموش اولسایدیم، همین دقیقه: »دده م هارا گئتدی، آی آنا« – دئیردیم.
آنجاق من بو یوخونو بیرینجی دفعه گؤرموردوم. بو اؤپوشلری، بو پالتارلاری، بو قلملری، بو توتون قوخولو نفسی چوخ گؤرموشدوم. او قدر گؤرموشدوم کی… من بو گون رایون مرکزینه گئتمه لی ایدیم. قیجی دایی نین یانینا گیریب، اولجه سالام وئرمه لی ایدیم (او ساعات دا پاپاغیمی چیخارتمالی ایدیم)، سونرا یاواشجا: »چؤرک یئمیرسینیز کی، قیجی دایی؟«- دئمه لی ایدیم، چونکی چؤرک واختی آدام یانینا گیرمک یاخشی دوشمزدی. اگر او منی چاغیرسایدی، باشیمی قاشیمادان، بورنومو قوردالامادان، اللریمی جیبیمه قویمادان احوالاتی اونا دانیشمالی ایدیم: «بو آی بیزیم تقاودوموز بیر بالاجا یوبانان کیمی اولوب (تقاودوموزون واختیندان دوز بیر آی کئچیردی)، زحمت اولماسا (بونو موطلق دئمه لی ایدیم)، خواهیش ائله ییرم آنام خسته دیر، گله بیلمه ییب، باخیب گؤره سیز نییه بئله اولوب.
بلکه ایداره ده پول قورتاریب؟ آنام دئییر کی، عئیبی یوخدور. بیزه گؤره اؤزونه اذیت وئرمه سین…» قیجی دایی دفترینی آچیب باخاجاقدی. گؤره جکدی کی، بیزیم آدیمیزا پول یازیلیب، آنجاق یئنه ده ظریفه “فیشی” ایتیریب. منی اونون یانینا گؤندره جکدی (اونا دا سالام وئرمه لی ایدیم). ظریفه »فیشی« تاپیب، منی سلیم دایی نین یانینا آپاراجاقدی. من قول چکیب، سلیم داییدان یوز قیرخ مانات پول آلاجاقدیم. کاغیذدا یوز قیرخ دؤرد مانات یازیلماغینا گرک فیکیر وئرمه یه یدیم، چونکی»دؤرد ماناتین اؤزو ندی کی، سؤزو نه اولسون«.
پولو آلاندان سونرا دوکاندان کیلو یاریم قند، اوچ مانات اون قپیکلیک قوتو چای،بازاردان ایسه یاریم کیلو لوبیا و بیرآزدا ات آلمالی ایدیم. اؤزو ده ات آلاندا قصابا موطلق دئمه لی ایدیم کی، قویروغوندان دا بیر بالاجا قویسون. ال-اوزومو یویوب قاییتدیم. اوتاغیمیز آلا-قارانلیق ایدی، چونکی گونشین چیخماغینا چوخ قالیردی. ساموواریمیز اؤز کؤهنه ماهنیسینی اوخویوردو، چونکی اؤزگه ماهنی بیلمیردی. آنامین قانی قارالمیشدی. اونا گؤره کی، بو گون من دویونجا یاتا بیلمه میشدیم.