خان آراز

اکبر سعادت
پارس آدلی بیر نفر یاغی?رین باشچیسی ایدی .اؤزگه لرین مالینی یئیه ن انسـان?ری قـول ائیله داغیدان ائولر ییخان یاغی?رین بو باشچیسی امر ائله دی وزیرینه ین، یورد :
پهلوان?ر س?ح?نسین،سواریلرآت اؤیناتسین.اؤن مین آدام جمـع ائدیلسـین، آراز خـانین سـراییناهجوم اؤلسون.مین نفرلیک بیر دسته ده خدافرین کورپوسینی هر طرفدن حلقـه لـه سـین. ائللر خانی او آرازخان، گلوب اؤردان کئچه ن زمان دوتوب منـیم حضـوریمه گتیرسـینلر.
دیری داغین سینه سینده ائللر خانی آراز خـانین بـر- بـزه گـی بلـور رنگلـی زمردنشـان،باغچاباغلی، یاشیل باغلی، گور سرایی تیکیلمیشدی. یازین سرین گئجه سی ایدی .مرجان چایی گؤزگی کیمی پاریلدایان قوجاغیندا، گوزل آیین گوموش رنگلی تئللرینی چیمدیریردی.عیسی- موسی قوش?رینین کسیک- کسـیک نغمـه لری هر طرفه یاییلیردی .دیری داغین جنوبیندان اسـن کولـکگتیردیگـی گـوزی یاشـلی بولوت?ر? گوموش آیین گول اوزونه پرده چکدی.
یئر اوزونـه گـوزگورمـهیـن،اوغـرو?را سیرداشاو?ن،یاغی?را یول گوسترن بیر قارانلیق ساکن اؤلدو . گئجه یاریسی خایین وایس یاغی?را بلدچیلیک ائده- ائـده آراز خـانین سـرایینین کنارینا گلوب چیخدی .
ائل خایینی، اطرافینا شام?ر یانان، زمرد نشان، آینا کیمی ایشیق ساچان، گور سرایی یاغی?را نشان وئردی .دؤرد طرفدن هجوم اؤلد ی .شیپور?رین قورخونج سسـی هـرطرفه یاییلیردی.
بو هجومدان یئر ترپندی، گؤی قارالدی .قاراکولک اسن زمان شعله وئـرن شام?ر سؤند ی .اؤخ?ر یاغیش کیمی یاغدی.
ائولر یاندی کوله دؤنـد ی .قیلیـنج سسـی هـرطرفه یاییلیردی، یارالی آت، قؤلسوز آدام اینیلتیسی قو?ق?ری باتیریرد ی .قاری دشمن ائل سرایینی تئز کئچیردی اؤز الینه. مادیان آت?ر بوغاز?ندی، آغ دوه لر قطار?ندی، قیزیل، گومـوش خورجـون?ر دؤلدیریلـدی،پارس ائلینه آپاریلدی .اوجا داغ?ر شوخ تر?ن?ر، ایگید جان?ر، آزاد گزن قیز- گلینلر گول – چیچکلر اؤلکه سینده ماتم چؤکدی افقلره . ایندی سیزه خدافرین کؤرپوسیندن خبر وئریم :مین گناهسیز کؤرپه لرین، اوزی نورلی مین قؤجانین، مینا گردن مین گوزه لین، اوجا بؤیلی، قارا گؤزلی، ?له اوزلی مـین گلینـین، تمیـز اوره ک، مین بیر قیزین قانین ایچن، دارا چکن، دشمن اؤ?ن باشچی پارسین بیر امریله مین د?ور خدافرین کؤرپوسینی حلقه لدی. ائللرخانی اؤ عزیز خان، ائلین اؤغلی اؤ پهلوان خدافرین کؤرپوسیندن آت اؤینادوب کئچن زمان، مین آدامین ششبر اؤخی دؤلی کیمی اوزه رینه یاغدیریلدی. نعره چکدی ائللر خانی، داغ سسلندی، داش سسلند ی .
دومان چؤکدی یئر اوزونـه، قوشـ?ر قاناد سالوب کئچدی .قیزیل قیلینج چیخدی قیندان گـؤی اوزونـده بـرق ویـردی .جئیـران یئریش دولت آتا مهمیز ووردی،ائللرخانیآت سچرایوبایلدیریم تـک دوشـدی دشـمناؤرتاسینا، دولت آتی حریص- حـریص کیشـنه یـه رک ?پ اوره کـدن داغ- دره یـه صـدا سالدی . اؤنین سسی بئلینده کی پهلوانا قووت وئردی .ائللرخانی شوقه گلدی .سـاغا- سـؤ? قیلیـنج ویردی .چؤخ پهلوان کلله سینی قانقال کیمی بیچوب تؤکدی .مین د?ور دسته- دسته قیلینج ووروب اؤخ آتدی?ر. یئنه آراز ائللرخانی محکم دوردی آت اوستینده .مین بیر قیلینج، مین بیر اؤخون ضربه سیندن دولت آتی قان ایچینه غـرق اؤلموشـدی .کمنـدچیلر آرخـا یانـدان کمند آتوب آراز خانـا، اؤنـی چکـوب آت بئلینـدن تئـز ییخـدی?ر قـوری یئـره، قـؤل?رینی باغ?دی?ر .آیاق یالین، پای- پیادا آرازخانی، ظالیم پارسین حضورینه گتیردیلر .پارس، آرازا یاخین گلوب سؤیله دی کی، ای د?ور !اگـر دئسـه ن داغـین یئـرین، بیـل کـی سـنه اؤلـوم یوخدور. ائللرخانی دیله گلد ی :ای ائللری دؤستاق ائدن قوجا?را ظلم ائیله ین، جوان?را زندان کسن، آنا?رین جگرینه، اؤ مقدس اوره گینه چارپاز- چارپاز داغ?ر چکن آزغین یاغی !ایگد اؤ?ن، مرد اوغول?ر اؤلومیندن قؤرخمامیشدیر.
پارس بو سوزدن غضبلندی، امر ائله دی ج?د?را :باشین کسین با آس?نین، بدنینده مرجـان چایین دوری آخان گور سویونا آتین آخا- آخا گئتسین ! آخشام چاغی داغ دوشیندن، قؤلی باغلی ائل خانینی قیلینجلی بیر ظالم جـ?د، بیـر نئچـه ده دشمن اهلی مرجان چایا اندیریرد ی .بونی گؤرجک سینه لره داغ چکیلـدی، جگرلـرده لکـه قالدی.
گؤی کیشنه دی،آجیغیندان داغ- دره یه نعره سالدی .قـارانلیق دا چیچکلـرین اوزه رینه پرده چکدی .نازلی گونش داغ دالیندا گیزله نه رک قان آغ?دی، قان گوروندی. کول دیبینده تر گؤیرمیش بؤینی بوکوک بنفشه لر، باغ قؤینونـدان، داغ دؤشـیندن عطـری گلن گول-چیچکلر،دن ظاهر اؤ?ن آینا سولی سرچشمه لـر قـان آغـ?دی، قـان گوروندی .مرجان چایین کناریندان توراج کهلیـک اوچـوب گئتـدی اوزاقـ?را.بیـر ماتمـه بورونموشدی یاشیل باغ?ر، گور مئشه لر .یئنه دشمن ال چکمه دی ائللر خانی خان آرازدان . ائل خانینی یاواش- یاواش مرجان چایین کنارینا گتیردیلر.بیر سـیلدیریم قایـالیغین اوزهرینه چیخاردی?ر، اؤلوم اؤنی حقله میشـدی .بـونی آراز یاخشـی بیلیـر .اونـا گـوره وطنیلـه وداع?شماق ایسته ییردی .گوز گزدیریردی گنیش داغ?را، خیالی اوچدی اوزاق?را، گئدوب چیخدی کپز داغـا، اوردان قانـاد چـالوب کئچـدی آغ اؤرتـوکلی شـاه داغینـا، شـاه داغیلـه س?م?شدی .
بیردن- بیره یادا دوشدی :قیرقاوول?ر، چیـل تـؤراج?ر، آغ جئیـران?ر یـوردی اؤ?ن موغان دوزی قانادچالدی،اؤ یئرلره، شاعرلرین، عالملرین نقاش?رین، سرای تـیکن معمار?رین عزیز یوردی تبریزه ده سفر ائتدی . وطنینـین هـر یئرینـی خیالیلـه گـزد ی .?پ آخیـردا قارداشـ?ری :داغـی اری خــاطیر?د ی . شیرین- شیرین اؤپوشمه میش نشانلیسی ائل گوزه لی خیالیندان سوزدی کئچدی.
یاز گونینه غمزه ساتان، آی- اولدوزا گوز- قاش آتان ائل گوزلی، ائللر قیزی، سـرایدا کـی ووروشما?ر اؤ?ن گئجه قاچوب گلوب گوللی داغدا گیزلنمیشدی. ائل چیچگی آخشام اوستی گوللی داغدان مرجان چایا مایل- مایل باخان زمان، بیرده گؤردی نشانلیسی آراز خانی قؤلی باغلی بیر سیلدیریم قایـالیغین اوزه رینـه چیخارتمیشـ?ر .ائـل گوزلی یقین ائتدی :دشمن اؤنی اؤلدوره جک، ناحق یئره قان توکه جـ ک .
جـان آتـدی کـی داغدان انوب گلسین آرازایله وداع?شسین، بیردن- بیره دوشوندی کی یـاغی اؤنـی اسـیر ائدر، ناموسینی تاپدا?یار .اؤ آرازین ناموسینی آرازدان دا اوستون دوتموش اؤنا گوره داغ دوشینده اووچی وورمـوش، قلـب ائوینـدن یـارا?نمیش، بـؤینی بوکـوک بیـر مـارال تـک،آرازخانین یاغی?رین قارشیسیندا دورماسینی دردلی- دردلی سیر ائدیردی .اؤنـون کؤنـول گؤیرچینی پرواز ائدوب قاناد چالدی، اوچدی اوچدی، گلوب قؤندی آراز خانین سینه سینه . اؤنین ?چین گؤزلریندن، در توکولن دوداغیندان اؤپدی- اؤپدی، هئچ دؤیمادی !یئنه اوره ک تاب دوتمادی، کؤنـول اونا امر ائیله دی :داغ سوناسی، ائل گوزلی آچدی ظریف دوداغینی دیله گلدی :آند وئریرم سحر-سحر باش قالدیران ساری تئللی زر گونشه، آند وئریرم گـؤی اوزونـین مرواریسـی اولدوز?را !تؤخونمایین آرازیما، تؤخونمایین ائل اؤغلونا !ظالم جـ?د !نشـانلییام، آراز منـیم آداخلیمدیر،تؤخونمایین اؤ مقدس سئوگیلیمه.بیز سئویشدیک، گوروشمه دیک .زمان بیزه یؤل وئرمه دی تؤی ائیله یوب گردک قوراق. قؤلین سینسین ظالم ج?د !اوجا بؤیلی آرازیما ال وورما سن …! ائللر قیزی اوزاقدایدی، ج?د اؤنی ائشیتمه دی . قؤلی باغلی ائللرخانی قایالیغین کلله سینده مرجان چایین ساحلینده سار اوو?میش شاهین کیمی، قییا باخان قارتال کیمی گورونیردی .قانسیز ج?د بیردن- بیره قیلیـنج چکـدی، آراز خانین بؤینون ووردی .اؤ مغرور باش گول بدندن آیری?راق یئره دوشدی .ائل خـانینین زر پالتاری آق قان ایله چیل- چیل اؤلدی .ائله بیل کی، آغ ایپکده داغ ?له سی سریلمیشدی . امره گوره آراز خانین بدنینی داشغین سئله تول?دی?ر .مرجان چایی اؤز خانینی آلدی بلـور قوجاقینا. اؤنین تمیز دوری سویی قان آغ?دی، قان گوروندی . طوفان اؤلدی، یاغیش یاغدی، قارانلیق دا عزراییل تک چؤکدی یئـرین سـینه سـینه، هـامو یاتدی، هامی سوسدی.دردلی اوره ک، غملی کؤنول کیپریک بیله چالمـادی صـبحه کیمـی یاتمادی . سحر- سحر دان یئرینه صدا دوشدی، گؤی دورولدی .صبا یئلی خیر آتینـی مینـوب چاپـا – چاپا گلدی، قارانلیقی قوودی داغدان، دره لرد ن .آغ بوخاقلی، زر گئییملی بیر غمزه لی پری کیمی گونش قالخدی یوخوسیندان .کول دیبیندن بلبـل اوچـوب قؤنـدی گـولین بوداغینـا،ایسته دی کی، وجـده گلـوب قیزیـل گولـه نغمـه دئسـین اؤ دقیقـه آراز خـانین اؤلـومینی خاطیر?دی .عشقی سوندی نطقی باتدی، کدرلندی شیدا بلبل . گوللی داغین چیچگیله گیزله دیلمیش ائل گوزلی، یاواش یاواش گؤزین آچـوب اطرافینـا نظر سالدی .
بیرده گؤردی :ساغ طرفده آل ?له نـین سـینه سـینه داغ چکیلمـیش، بنفشـه ده سؤل طرفده بؤینین اگمیش .ائللر قیزی سؤیله دی کی، ای داغ?را زینت وئره ن، شـاعرلره لذت وئره ن تر چیچکلر !نه اؤلموشدور دردلیسینیز؟ شوخ چیچکلر غملی- غملی ائل قیزینا دئدیلر کی، ای ائل قیزی، ائل چیچگی !بو داغ?رین، بو دوزلرین مئشه لرین بوتون ائلین، بیزده سـنین دردلرینـــه شـــریک اؤلـــدو ق .ائللرخـــانی آرازخـــانین اؤلومینـــه یـــاس دوتمیشـــیق . ائل چیچگی گول صباحدان، سوسنلردن سنبللردن دسته- دسته گول باغ?یوب، نشانلیسـی خان آرازین گول بدنین چیچکلرله بزه مگـه قـدم قؤیـدی، مرجـان چـایین سـاحلینه گلـوب چیخدی .چؤخ آختاردی، چؤخ دؤ?ندی آرازخاندان بیر نشانه گورونمـه دی .اوزون دوتـدی مرجان چایا :سن دئمه سن آرازیمین یئرینی سـنی گـوروم قـان آخاسـان، ای تمیـز سـو مرجان چایی دیله گلـدی :آراز خـانین گـول بـدنی منـیم داشـغین قوجاغیمـدا ایللـر بؤیی یاتاجاقدیر .خان آرازین آل قانیله منیم دوری آخان سویوم قان آغ?دی، قان گوروندی . داغـــ?ر، دره لـــر و بوتـــون خلـــق مرجـــان چـــایینین بـــو ســـوزلرینی ائشـــیتدی . هامو بیر آغیزدان بئله اؤخودی :
آراز، آراز، خان آراز
سلطان آراز، خان آراز
سن ائیله دین بو چایین دوری سویین قان، آراز
اؤ وقتدن مرجان چایین آدی آراز قالدی . پس ائل گوزلی نئجه اولدی ؟ بو داغ چیچگینه آرازسیز یاشاماق چؤخ چتین ایدی .اؤ، قرارا گلدی کی، اؤزینی مرجان چایا آتوب آراز? گؤروشسین . ائل گوزلی بو فکرله(آراز اؤلدیریلن)یئره اوز قؤیدی .همین قایالیغین یانینـا چاتمیشـدی کی، گوردی وایس، آراز خانین قیزیل تاجینی باشینا قؤیموش، بیر نئچـه یـاغی ایلـه قیـرخ یئریندن یارا آلمیش پو?د قؤللی، دمیر بدن داغی اسیر دوتوب گتیریرلر.
ائل چیچگی اؤنی گؤیده آختاریردی .اودورکی فرصتی فوت ائتمه یوب تک قا?ن بیر اؤخونی کمانا قؤیدی .وایسین اوره گینین باشینی نشان آلدی. کمانین آیاغینی چکدی .اؤخ گئـدوب دوز وایسین اوره گینین باشینا سانجیلدی .وایس آت بئلیندن یئره دوشدی .دشـمنلر بـونی گوره رکن ائل قیزینی دوتمـاق ایچـون آت چاپـدی.ائـل قیـزی تلـه سـیک ائللـر خـانی اؤلدیریلن قایانین اوستینه چیخدی .اوزینی کوکره یـوب آخـان مرجـان چایـا دوتـاراق :ای کؤپوکلی مرجان چای !منی ده آرازیمین قانیله بؤیانان یاقوت رنگلی قوجاغینـا آل، دئیـوب اؤزینی سویا آتدی. زر- زیبادان گئیینمیش، جواهردن نقش اؤلونموش ائل گوزلی، بیر اولدوز پارچاسی کیمـی سوزه رک مرجان چایین کوکره یوب آخان کؤپوکلی دالغا?ر ینین قؤینونا دوشدی .یـاغی?ر چایین ساحلینه چاتاندا سویین اوزه رینه بیر نئچه چیچک دسته سینین اخدیغینی گوردیلر . سونرا دشمن آتلی?ری گری دؤنوب پلنگ داغی، قـؤلی بـاغلی باشـچی پارسـین حضـورینا گتیردیلر .پارس امر ائتدی:گرک داغین سینه سینه یئددی چارپاز داغ چکیلسین .قارا ای?ن دریسیندن قارا پالتار گئیدیریلسـین، چـؤخ دوگولسـین، چـؤخ ازیلسـین، قـارا قـو? دونـده ریلسین، گوللی داغین کلله سینده زنجیرله نوب ساخ?نیلسین . پارسین امری یئرینه یئتیریلدی . دوگولمکدن داغین بدنی قا پ- قارا قارالمیشدی .اؤنا قارا ای?ن دریسیندن بیر دست پالتـار گئیدیرمیشدیلر .خلق اؤنی بو حالدا گوروب قاراداغ دییه سسله دی. گوللی داغین دا آدینی اونین آدیله چاغیردی?ر .قؤجا آتا?ر قؤجا آنا?ر، هامو بیر آغیزدان بئله بیر بایاتی دئدیلر :
من عاشقم قارا داغ
قان آغ?ییر قارا داغ داغ
ایگیدین سینه سینه
دشمن چکوب قاراداغ
اؤ گوندن بو داغین آدینا قاراداغ دئدیلر ایندی سیزه اوچونجی قارداش، ار دن خبر وئریم . گوللی داغدان قووت آلمیش، آینا سولی قایناق?رین سرین- سرین سویین ایچمـیش، مـین قؤیونین، مین قوزونین، مین توغلونین، مین اوچ ایللیک قارا دیشین، اتین یئمـیش سـودین ایچمـیش، مـین قیزیـل بوز ـ مـین قمـرین، مـین گـؤی دمیـر، مـین دای?غـین، ایلخــی?رین کئشیکچیسی، مین آیغیرین کوک بئلینه یهر باسوب الیکلری جئیران?ری اوو?ماغا هر گون گئدن دیزی قارا گؤزی قارا مین بؤغانین، شئشه بوینوز مین جونگه نین، آلتـی یاشـار مـین اوکوزین امگیله یئر شوم?میش، توخوم اکمیش ار اؤغلی ار، محاربه گئدن گئجه دشمنلردن مین پهلوان قیروب تؤکدی، مینی نی ده یارا?د ی سـونرا اوزی سـیوری اوجلـی مـین- بیـراؤخدان، مین قیلینجین ضربه سیندن، چؤخ یئریندن یارا آلدی .بدنیندن قـان چـؤخ گئتـدی.قول بوشـالوب گـوز قارالـدی .اوره ک دوام گتیرمـه دی .او نـر بـدن آت بئلینـدن آشـوب دوشدی تورپاق اوسته .قیلینج سسی آرا ویردی بولوت?ر دا یاواش- یاواش گؤی اوزوندن چکیلیردی . گونین نازلی نشانلیسی غمزه لی آی، قارا بولوت گردگینین آرخاسیندان گـوز سـوزدیروب باخدی یئرین سینه سینه بیردن- بیره ?له رنگلی قان سئلینده غرق اولونان بیهوش اولموش اری گورد ی .الین آتوب ساچین یولدی، اوزون جیـرد ی .قـان توکولـدی آل یاناقـدان، گـول اوزونده لکه قالدی .گونش قالخوب نشانلیسی آیین اوزون قارا گوردی .
غضبله نوب سـوال ائتدی :ای سئوگیلیم، ایلک نشانلیم، نازلی پری، سویله گوروم، هانسی غریب گول اوزوندن اؤپوب سنی دیشله میشدیر؟من کـی سـنی چیچکلـردن، گـؤی بـاغ?ردان، مئشـه لـردن، سیلدیریملی قایا?ردان، درین- درین دریا?ردان قیسقانمیشام. گونـدوزلری سـیر ائتمـه گـه قویمامیشـام، آنجـاق – آنجاق گئجه وقتی کائناتی دو?نماغا یول وئرمیشم . آی گونشه جواب وئردی :غریب منی گوره بیلمز، من صادقم سئوگیلیمه.سنین ار اوغلی ار قان سئلینده بوغو?رکن گوردیم اونی، اوندا یولدیم ساچ?ریمی اوندا جیردیم گول اوزومی . بو کدرلی، پیس خبری ائشیدرکن سولدی گونش، سحر- سحر افقلـرده قـان آغـ?دی، قـان گوروندی ایکی نفر قوجا آتا، ایکی نفر قوجا آنـا، اری اورادان گوتـوره رک مرجـان چـایین شـمالیندا بولوت?رین هر گون نملـی دوداغینـی تئـز- تئـز اؤپـن تـونج داغینـا گتیردیلـر .یـارا?رین ساریدی?ر .قیرخ گون کئچدی، ار آییلدی، یارا?ری یاخشی اولدی .هر طرفدن ائل آخیشوب گلدی ارین دسته سینه .
ار اوغلی ار خلق گوجیندن قووت آلدی یاغی?ر? ووروشما?ر اوزون ایللر دوام ائتدی .ار اوستونه پارس نسلیندن نئچه شاه?ر، نئچه لوپا بیغلی خـان?ر باسـقین ائتدی، مغلوب اولوب دسته سیله غملی- غملی گری دوندی . ار آخیردا دشمنینه غالب گلدی .خوشبخت، آزاد اؤلکه قوردی .بویوک دولت و شهرته مالک اولدی .
تونج داغینین سینه سینده آزادلیغی ، سعادتی اله آلمـیش خلقـین عزیـز بـایرامینی کئچیردی .بو بایراما زر گونشی دعوت ائتد ی .
زهره اولدوز ساغ طرفده، غمزه لی آی سـول طرفده، اولدوز?ردا آرخا یاندا، نورلی گونش ?پ قاباقدا دوز گلدیلر تونج داغینا . گونشله ار بو مجلسین ?پ باشیندا اوتوردی?راولدوز?ردا تونج داغینین سینه سینه سپه لندی بو یئرلرین هر طرفی چهلچراغا دونده ریلدی . تر ساخ?نمیش قیز-گلینلر، انلی کوره ک گنج اوغ?ن?رآغ ساققال?ر، آغ بیرچکلـر هـامو گولدی بیر اغیزدان، نغمه دئدی بیر دوداقدان .
ایشیغینین یاریسینی گونش وئردی دوسـتی اره. ارده یاندی گونش کیمی، ایشیق ساچدی هر طرفه .خلق سویله دی بیر آغیزدان، بیزیم یاخین دوستیمیز ار، گونشدیر، ار، گونش .او وقتدن تونج داغینین آدینادا ارگونش دئدیلر . ایندی یئنه ارگونشین هر طرفی ایشیق ساچیر، چونکی اونین زحمت آدلی یولداشی وار . اما بیرده اوز قارداشی قاراداغا باخان زمان اوزون- اوزون کدرله نیر . تاریخ بئله سویله ییر کی، سعادتله قلبی دوگونن آزادلیغا تئز قووشار .بیر گون گلر قاراداغ دا اوز قارداشی ارگونشله قوجاق?شوب اؤپوشه جک .بیر گون اودا وطنینی یاشاداجاق.