حفظ و حراست از دموکراسی رسالت روزنامه‌نگاران

حفظ و حراست از دموکراسی رسالت روزنامه‌نگاران

شیما دنیادار رستمی
گروه فرهنگی: درحالی‌که بعد از گذشت چهل سال از عمر انقلاب اسلامی هنوز روزنامه‌نگاری به شکل نظام‌مند و حرفه‌ای درنیامده است که همین هم موجب آسیب به روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه شده است، برخی پیش‌نویس‌های لوایح دولتی و طرحی که در کمیسیون‌های مجلس در حال جابه‌جا شدن است نیز حکایت از این دارد که استقلال روزنامه‌نگاری بیشتر در معرض خطر قرارگرفته است. البته اینکه دولت و برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به فکر نظام‌مند شدن حرفه روزنامه‌نگاری هستند در ذات خودش اتفاق بدی نیست، این موضوع زمانی یک تهدید است که مصوبات احتمالی این دو نهاد سازمان‌هایی تشکیل شود که در ساختار آن‌ها نمایندگان دولتی قرار بگیرند و به اعمال قدرت در برابر روزنامه‌نگاران بپردازند.
روزنامه‌نگاران در نظام‌های سیاسی آزاد وظیفه حفظ و حراست از دموکراسی کشور متبوعشان را دارند، درحالی‌که در کشورهای با نظام سیاسی بسته این وظیفه تغییر پیدا می‌کند و گاهی روزنامه‌نگاران به ابزاردست حاکمان مستبد تبدیل می‌شوند. کارشناسان سیاسی در حوزه رسانه، یکی از محک‌هایشان برای سنجش وضعیت نظام سیاسی کشورها همین وابسته بودن روزنامه‌نگاران به‌نظام سیاسی است. در نظام‌های سیاسی بسته اغلب حکومت‌ها محدودیت‌های سنگینی برای فعالیت روزنامه‌نگاران وضع می‌کنند و آن‌ها را به شکل‌های مختلف تحت کنترل دولت درمی‌آورند.از سویی در نظام‌های آزاد روزنامه‌نگاری مبتنی بر اهمیت دادن به ایفای نقش مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها، سازمان‌های روزنامه‌نگاری به‌گونه‌ای سازمان می‌یابند که آزادی روزنامه‌نگاران از وضع محدودیت‌های دولتی به حداقل می‌رسد و به‌جای آن نهادهای واسطی تشکیل می‌شوند که رسانه‌ها ملزم به پاسخگویی باشند. گاهی دولت‌ها و مجلس یک کشور برای دستیابی به چنین شرایطی قوانین لازم را هم وضع می‌کنند تا حرفه روزنامه‌نگاری در کشورشان دارای هویت مستقل شود.
تشکل‌سازی روزنامه‌نگاری در غرب از قرن ۱۹
باید توجه داشت موضوع هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری از نیمه دوم قرن نوزدهم به دنبال تجارتی- صنعتی شدن مطبوعات در کشورهای غربی موردتوجه قرار گرفت. پیش از آن افراد شاغل در روزنامه‌ها هنوز کار اصلی‌شان فعالیت در تحریریه‌ها نبود و در کنار یک شغل اصلی نوشته‌هایی را در اختیار مدیران روزنامه‌ها قرار می‌دادند. اما با پیشرفت و گسترش روزنامه‌های بزرگ و پرتیراژ و نیاز آن‌ها به استفاده از خبرنگاران و نویسندگان خبری به‌تدریج اعضای ثابت در تحریریه‌ها با شغل اصلی روزنامه‌نگاری جذب دفاتر نشریات شدند.هدف غایی حفظ استقلال روزنامه‌نگاری در پیشینه تشکیل سازمان‌های روزنامه‌نگاری اغلب یک هدف واحد دیده می‌شود و آن حفظ استقلال روزنامه‌نگاران است. مرحوم دکتر کاظم معتمدنژاد معتقد است عملکردهای این‌گونه سازمان‌ها در نظام‌های سیاسی آزادی‌گرا و اقتدارگرا متفاوت هستند. وی در کتاب حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران می‌نویسد: در نظام‌هایی که ارتباطات جمعی از آزادی کامل برخوردارند، روزنامه‌نگاران نیز برای استفاده از آزادی بیان، در جهت تأمین منافع و مصالح عمومی، استقلال عمل دارند. به همین جهت، در کشورهای دارای نظام آزادی‌گرا، مطبوعات و سایر رسانه‌ها به‌منزله رکن چهارم دموکراسی، در کنار سه رکن دیگر آن (قوه مقننه، قوه مجریه و قوه قضائیه) معرفی می‌گردند.
تفاوت حرفه روزنامه‌نگاری با سایر مشاغل
یکی از اولین تجربه‌های تشکیل سازمان‌های نظام‌مند حرفه‌ای روزنامه‌نگاری مربوط به کشور انگلیس بعد از جنگ جهانی دوم است، این سازمان که به دنبال ایجاد همکاری مشترک بین هسته‌های اولیه سازمان‌های مدیران مطبوعات با سازمان‌های روزنامه‌نگاری بود، با توصیه نخستین کمیسیون مطالعه و تحقیق راجع به مطبوعات این کشور تشکیل شد. در توصیه‌نامه این کمیسیون در خصوص نقش و اهمیت روزنامه‌نگار در این حرفه آمده است: کیفیت کار و اعتبار عمل کار حرفه روزنامه‌نگاری، به ارزش فردی روزنامه‌نگار وابسته است…. حرفه روزنامه‌نگاری با حرفه‌های دیگر متفاوت است. زیر مسئولیت مستقیمی که فرد شاغل در یک حرفه در برابر مشتری دارد، در حرفه روزنامه‌نگاری جنبه غیرمستقیم و چند جهتی دارد…
سازمان خصوصی حرفه‌ای هم می‌تواند مراقبت کند
یکی از وظایف تعیین‌شده برای انجمن یادشده حل‌وفصل اختلاف‌های شخصی یا حرفه‌ای احتمالی بین ناشران و مدیران مطبوعات است که این کار را با تأسیس یک دادگاه شرافتی یا دیوان داوری انجام می‌دهد. همچنین در این کشور یک انجمن مطبوعاتی ویژه خبرنگاران و نویسندگان ایجادشده است که در کنار انجمن مدیران موظف به حراست از شرافت و استقلال مطبوعات سوئیس و دفاع از منافع روزنامه‌نگاران در برابر رقابت‌های غیرقانونی می‌پردازد، این انجمن فارغ از وابستگی جناحی، سیاسی و حزبی است و البته این انجمن هم یک دادگاه شرافتی و دیوان داوری دارد که به اختلاف‌های ناشی از قراردادهای کاری روزنامه‌نگاران با مالکان و مدیران مطبوعات رسیدگی می‌کند.
دولت چه زمانی باید مداخله کند؟
برخی اندیشمندان حوزه رسانه معتقدند حکومت‌ها زمانی صلاحیت مداخله در اداره و کنترل مطبوعات را دارند که خودشان در اجرای این امر ناتوان شده‌اند. به عبارتی هنگامی‌که جامعه رسانه‌ای در یک کشور با شکست مواجه می‌شود و قادر نیست نهادهای خودتنظیم را ساماندهی کند بهتر است که حکومت در امور ساماندهی رسانه وارد عمل شود. بر همین اساس هم اصل اساسی در مداخله دولتی توجه به این نکته است که در هنگام «ضرورت» باید چنین دخالتی صورت گیرد.همچنین مداخله دولت‌ها در امور رسانه می‌بایست جنبه استثنایی، تکمیلی و فرعی داشته باشد که به این امر «اصل تفرع» می‌گویند. بر اساس این اصل نهادهای قدرتمند (همانند دولت) نباید عهده‌دار وظایفی شود که مؤسسات و نهادهای ضعیف‌تر خود قادر به انجام آن هستند. این اصل تأکید می‌کند که نهادهای قدرتمند تنها باید به مؤسسات مذکور کمک کنند تا از توان و صلاحیت خود به نحو احسن استفاده کنند. همچنین اصل تفرع مداخله در امور مؤسسات خودتنظیم را دارای قلمرو محدود می‌داند که تنها به‌قدر ضرورت می‌توان از آن استفاده کرد.
چند راه حل برای ایجاد نظام رسانه‌ای خودتنظیم
اما برای ایجاد خودنظام ‎دهی رسانه‌ای اصحاب فن معتقدند سه‌راه حل اصلی وجود دارد، اولین راه به تدوین کدهای اخلاق حرفه مربوط است. این کدها عمر درازی ندارند اما اکنون در نقاط مختلف دنیا رایج شده است و دامنه وسیعی پیداکرده است. از کدهای بین‌المللی و منطقه‌ای تا کدهای دینی (همچون منشور اسلامی رسانه‌های همگانی و اصول ارتباطاتی مسیحیان) و کدهای موضوعی (مانند کدهای اختصاصی خاص نقش زنان در رسانه)؛ نتایج یک تحقیق در خصوص این کدهای اخلاقی نشان می‌دهد درستی در جمع‌آوری و انتشار اطلاعات، دفاع از آزادی بیان و عقیده، احترام به برابری و اجتناب از تبعیض نژادی، صداقت در روش‌های جمع‌آوری اطلاعات، احترام به منابع خبری، استقلال و همچنین تمامیت روزنامه‌نگاری ازجمله پذیرفته‌شده‌ترین کدهای یادشده در سراسر جهان است که برای نظام‌مند شدن روزنامه‌نگاری در کشور می‌توان به آن‌ها رجوع کرد.دومین راه برای دستیابی به ‌نظام‌مند شدن رسانه‌ها بدون دخالت دولت، تأسیس شورای مطبوعات و نهادهای مشابه است. در این خصوص کنفرانس جهانی شورای مطبوعات تأکید دارد که تأسیس چنین نهادهایی در کشورها روش مناسبی برای دستیابی به آزادی مطبوعات توأم با قبول مسئولیت اجتماعی توسط رسانه‌هاست. در اساسنامه انجمن جهانی شوراهای مطبوعات نیز آمده است ایجاد شورای مطبوعات تدبیری است که پاسخگویی مطبوعات را تضمین می‌کند. باید به این نکته هم توجه داشت که شوراهای مطبوعات یک‌نهاد مستقل و غیردولتی است که نقش واسط میان رسانه و مردم را بازی می‌کند و چنانچه جامعه رسانه‌ای کشوری توان ایجاد چنین نهادی را ندارد دولت‌ها بر اساس اصل تفرع می‌توانند به تشکیل آن کمک کنند اما نباید در ساختار چنین نهادی نماینده صاحب‌رأی و تصمیم داشته باشند.
اهمیت آموزش به روزنامه‌نگاران به گزارش آرازآذربایجان به نقل از مهر، آزاد گذاشتن روزنامه‌نگاران برای فعالیت حرفه‌ای به این دلیل است که آن‌ها حافظان دموکراسی در جامعه هستند. اهمیت این آزادی به حدی است که برخی محدود شدن روزنامه‌نگاران را با سقوط یک نظام سیاسی برابر می‌دانند.

نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۳۰ بهمن ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۰۳ ق.ظ

دیدگاه


پنج × 6 =