جنگ نامه خوانی هنری بازمانده ازروزگار صفویان

جنگ نامه خوانی هنری بازمانده ازروزگار صفویان

گروه تاریخ:نقالی در کنار تعزیه به عنوان دو شاخه اجرایی آیین ها و خرده روایت های آیینی در بافت اجتماعی و فرهنگی مردمان ایران زمین به حیات خود ادامه داد و با ورود به تفکرات قومی و فرهنگی اقوام مختلف ایرانی به طی کردن مسیر حرکت تاریخی خود تا امروز ادامه داده است.
نقالی به عنوان کهن ترین شیوه اجرایی نمایش های آیینی در طول حرکت از شمال به جنوب و از شرق به غرب کشور، در سیر تطور و تحول خود به شاخه ها و گونه های مختلف اجرای آیین های نمایشی بدل شد. هنر روایی، آیینی و نمایشی نقالی در طول تاریخ تمدن و فرهنگ ایرانی، در بطن زندگی ایرانیان و مردمان دیار پارس همواره حضور داشته و به تعبیری در تار و پود زندگی جمعی مردمان این سامان تنیده شده است. به تعبیر جابر عناصری پژوهشگر و محقق نمایش های آیینی، بعد از ورود اسلام به سرزمین پارس، هنر باستانی نقالی در کنار تعزیه به عنوان دو شاخه اجرایی آیین ها و خرده روایت های آیینی در بافت اجتماعی و فرهنگی مردمان ایران زمین به حیات خود ادامه داد و با ورود به تفکرات قومی و فرهنگی اقوام مختلف ایرانی در کنار تبدیل آن به اشکال و شیوه های گوناگون، با اتکا به ریشه های اصلی منبع حیاتی اش (نقالی) به طی کردن مسیر حرکت تاریخی خود تا امروز ادامه داده است. این هنر به دلیل ویژگی های جذاب داستانی، اجرایی، روایی و جنس تاثیرگذاری اش بر مخاطبان – به دلیل شیوه اجرای منحصر به فردش – در تمامی مناسک ملی و مذهبی ایرانیان جای خود را باز کرد؛ که یکی از اصلی ترین جایگاه های ظهور و بروز شیوه های متنوع اجرایی این هنر مادر، ماه مبارک رمضان بود. مسلمانان روزه دار در ماه صیام در کنار انجام اعمال و مناسک مذهبی، بخشی از زمان خود در حد فاصل افطار تا سحر را در مکان های عمومی چون قهوه خانه ها، خانه های بزرگ اهالی شهر و روستا و یا میادین اصلی محل زندگی شان جمع می شدند و پای نقل راویان، نمایشگران، نقالان می نشستند. در ادامه این نوشتار سعی خواهیم کرد هر چند موجز، به معرفی برخی از گونه های منبعث و متکثر از هنر نقالی که در جای جای سرزمین پهناور ایران با ورود به فرهنگ اقوام مختلف پای ثابت فعالیت های فرهنگی آنها بدل شده است بپردازیم؛ هنری آیینی و نمایشی که در تمامی مناسبت های ملی و مذهبی به خصوص شب های ماه مبارک رمضان همراه ایرانیان بوده است. دفتر خوانی در اصل خواندن و اجرای داستان های مکتوب در مجلس امرا و بزرگان بوده است که به دلیل شیوه جذاب روایتی اش راه خود را از دربار پادشاهان به میان مردم کوچه و بازار باز کرده است .براساس اسناد مکتوب قابل استناد و موجود، نخستین نشانه های دفترخوانی را در شاهنامه می توان یافت. زمانی که هرمز چهارم از پادشاهان پیشدادی بعد از نابینایی، می خواهد که دو مرد در اختیار وی قرار داده شود تا روزهای ملال انگیزش را سپری کند. مردی کهنسال و خردمند تمثیلی بر دانای کل که از روی کتابی، اعمال پادشاهان را برای وی بخواند و دیگر نجیب زاده ای جنگ دیده که برای او از جنگ ها و شکار سخن بگوید؛ که مرد نخستین در این روایت همان ِسمَت دفتردار (دفترخوان) را داشته است.
از روزگاران صفویان سبک جدیدی از قصه خوانی رواج یافت که از آن به عنوان اجرای نمایشی قصه های تاریخی یاد شده است که درباره شاه اسماعیل و شاه طهماسب نگاشته شده است. این کتاب ها به سبک داستانی و حماسی و با ادبیاتی مسجع به شرح فتوحات و جنگ ها و اخبار تاریخی شاهان صفوی پرداخته اند. قصه خوان های دوره گرد و قهوه خانه ای این داستان ها را در قهوه خاه ها می خواندند و مردم را سرگرم می کردند و در کتاب ایران سرزمین آیین ها به قلم کریستین سن (سیاح و تاریخ نگار بریتانیایی) ذکر شده که احتمالا رواج این گونه قصه خوانی می تواند یکی از سرچشمه های جنگ نامه خوانی تلقی شود.
به دلیل اقبال صفویان به دین اسلام و توسعه و تعالی چشمگیر هنر تعزیه در این دوران، روایت های اجرایی و نمایشی جنگ نامه خوانی با گذار از تاریخ فتوحات پادشاهان به نقب زدن در نبردهای صدر اسلام و داستان های واقعی غزوات رسول اکرم و همچنین نبردهای حضرت علی در تثبیت جایگاه اسلام و به ویژه حماسه و قیام عاشورا و نهضت کین خواهی قاتلان امام حسین(ع) وارد شد.
اینچنین بود که در استان های غربی کشور به ویژه در نزد آذری زبان ها شاهد توسعه آیین نمایشی جنگ نامه خوانی در مناسبت های خاص مذهبی چون ماه محرم و صفر و ماه مبارک رمضان بودیم که جنگ نامه خیبر و جنگ نامه صفین از مشهورترین اسناد مکتوب این گونه روایی و آیینی بوده که اجرای آن در ماه صیام بسیار مرسوم بوده است. امروزه نیز بخش هایی از این گونه اجرایی در برخی از شهرستان ها و روستاهای استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان هنوز مورد توجه است و توسط نمایشگران شیفته اهل بیت(ع) برای مشتاقان حماسه های واقعی سرداران اسلام در شب های ماه مبارک رمضان روایت می شود

نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۲۵ تیر ۱۳۹۴ ساعت ۵:۴۰ ق.ظ

دیدگاه


× 3 = دوازده