جایگاه شیخ مفید در پایه گذاری مکتب فکری و معنوی شیعه
گروه فرهنگی:شیخ مفید از عالمان و دانشمندان جهان اسلام است که با پایه گذاری اندیشه کلام شیعه در عرصه های علمی، فکری و فرهنگی مسلمانان تاثیر بسیار شگرفی نهاد و راهگشای دانش پژوهان و اندیشمندان بسیاری شد.
ابوعبدالله محمد ابن نعمان حارثی عکبری مشهور به شیخ مفید، در یازدهم ذی القعده ۳۳۶ هجری قمری در جیل منطقه ای در نزدیکی بغداد دیده به جهان گشود، در کودکی به منظور یادگیری علوم مختلف به همراه پدرش به بغداد رفت و از محضر علمای بزرگ آن زمان چون »مظفر بن محمد، ابویاسر، ابن جنید اسکافی، حسین بن علی بصری، علی بن عیسی رمانی، جعفربن محمد بن قولویه، محمد بن عمران مرزبانی، ابن حمزه طبری، این داود قمی، صفوان و شیخ صدوق« کسب فیض کرد. وی با استعداد و پشتکار فراوان به تمام علوم و فنون رایج زمان خویش، تسلط یافت و به خصوص در علم کلام و مناظره توانمند شد و بدین سبب او را »بزرگ متکلم شیعه« نامیدند.
این اندیشمند و عالم بزرگ جهان اسلام با قلمی زیبا فلسفه غیبت امام زمان(عج) را برای پیروانان آن حضرت ترسیم کرد. ایشان بیش از ۲۰۰ اثر ارزشمند را از خود به یادگار گذاشته اند که از آن جمله می توان به »النکت فی المقدمات، الارکان فی دعائم الدین، الکلام فی وجوه اعجاز القرآن، الکلام فی الانسان، الفرائض فی الاحکام، نقض فضیله المعتزله، الرسالة الکافیة فی الفقه و الرسالة المقنعة« اشاره کرد. بررسی این دست نوشته ها نشانگر اخلاص و راستی، آگاهی از دین_ها و مذهب های گوناگون، توجه و تاکید بر فلسفه سیاسی در اسلام، شناخت مقتضیات زمان، مختصر گویی و روان نویسی است.علامه حلی درباره شخصیت علمی و معنوی شیخ مفید می_گوید: »محمد بن محمد بن نعمان ملقب به مفید و معروف به ابن معلم از بزرگوارترین مشایخ شیعه و رییس و استاد آنها بوده و همه علمای بعد از او، از وی استفاده برده اند و برتری او در فقه و کلام و روایت مشهورتر از آن است که وصف شود. او اوثق زمان خود و عالم ترین آنها بود.«این عالم فرهیخته سرانجام پس از عمری مجاهدت و تلاش در عرصه علم و دانش، در سوم رمضان ۴۱۳ هجری قمری در ۷۷ سالگی به دیار حق شتافت و پیکر وی را در کنار حرم مطهر امام جواد(ع) در کاظمین عراق به خاک سپردند. در تقویم رسمی کشور نهم آذر با عنوان روز بزرگداشت شیخ مفید نام گذاری شده است که بهانه و فرصتی مغتنم برای آشنایی بیشتر پژوهشگران و محققان با آثار و اندیشه های پایه گذار اندیشه کلام شیعه محسوب می شود.
اگر ۱۰ شخصیت بزرگ را در اندیشه تشیع نام ببریم بی تردید او یکی از این افراد محسوب می_شود. با توجه به این موضوع که شیخ مفید در آغاز غیبت کبرا که یکی از مهمترین دوره های شیعه به شمار می رود، می زیسته و تاریخ آن به دست وی نگاشته شده است، به همین دلیل اندیشمندان نقش و جایگاه شیخ مفید را در پایه گذاری مکتب فکری و معنوی شیعه بسیار با اهمیت ارزیابی می_کنند.
در طول تاریخ فکری اسلام کمتر شخصیتی داریم که در تمام زمینه های علوم اسلامی صاحب رای و مجتهد باشد و شیخ مفید یکی از این چهره_های برتر است و او در بیشتر عرصه های علمی همچون فقه، کلام، تفسیر، علوم حدیث، دانش و اخلاق تبحر داشت. نگاه اعتدالی وی به اندیشه شیعه را می توان از دیگر خصلت های این عالم بزرگ دانست. پیش از او ۲ تفکر و گرایش وجود داشت که شماری از افراد افراط و زیاده روی را پیشه خویش ساخته و برخی، از مبانی شیعی دست کشیده بودند و یا آن را باور نداشتند. شیخ مفید از جمله افرادی محسوب می شود که با نگاهی صحیح به میراث اصیل شیعه، خط اعتدالی و اندیشه میانه را مطرح کرد و از آن پس جریان_های دیگر به تدریج به طرف این محور فکری حرکت کردند.
در طول تاریخ رشد و توسعه دانش، برخی اندیشمندان با داشتن نبوغ و استعداد در یک علم خاص توانسته اند تا در تشکیل یک رشته علمی موفق شوند؛ اما شیخ مفید در بسیاری از رشته_های علمی موسس بود.
او با حفظ میراث گذشته، دانش ها را با نگاهی روش مند، چارچوب سازی کرد و علم را به گونه_ای رقم زد که نقطه عطفی در عرصه دانش بود. رفتارهای اجتماعی ایشان به گونه ای بود که علما و اندیشمندان را در مذاهب مختلف به سمت خود جذب می کرد و حتی افرادی با تفکر و رای او مخالف بودند، اما به ایشان احترام می گذاشتند و مورخان نوشته اند که در تشییع او در بغداد تمام علمای دینی و مذهبی از تمام مذهب ها و جریان_های فکری حضور داشتند.این دانش ها از علوم اصیل و اساسی در جهان اسلام به شمار می_روند و در طبقه بندی علوم، فقه و کلام در قله_ی سایر دانش ها قرار دارند و سایر علوم را دربرمی_گیرند. شیخ مفید همچنین در حوزه ی الهیات، چارچوب و مبانی نظری و فکری را مطرح و در حوزه ی فقه، نظام رفتاری اسلامی را تعریف و تبیین کرد.
این عالم برجسته، تفکر اصلی اهل بیت(ع) را در اندیشه شیعه نهادینه ساخت و آنچه که شیعیان پس از آن را مطرح کردند و نشر دادند، در حقیقت حاصل تلاش شیخ مفید بود. نگاه عقل گرایانه به عرصه اندیشه، یکی از ویژگی های بارز وی در مبانی فکریش محسوب می شود و او عقل را به عنوان یک حجت اصلی و اساسی قبول داشت و بر این باور بود که مکتب اسلام بر پایه تعقل و خردورزی تنظیم شده است و پیش می رود. اما شیخ مفید با وجود عقل گرایی، هرگز از منابع وحیانی غافل نشد و همواره توازن میان عقل و وحی را رعایت می کرد.
اصل توحید از اعتقادهای عمومی و اصولی اسلام به شمار می رود، اما تبیین توحید به عنوان اصل حاکم بر تمام عرصه های اندیشه اسلامی حاصل ایمان و باور این اندیشمند بزرگ است. در حوزه امامت یکی از ابتکارهای این عالم، تاسیس دیدگاه امامت شیعه در بنیادهای علمی و نظری محسوب می شود و ایشان تمام اندیشه شیعه را که از قبل وجود داشت در یک قالب علمی و ضابطه مند ارائه داد.
تنظیم و ساختارمند کردن روش اجتهاد را از نوآوری های علمی شیخ مفید است. روش اجتهاد پیشینه ای طولانی دارد اما او با استفاده از میراثی که از اهل بیت(ع) در اختیار داشت و از اندیشمندان بزرگ آموخته بود موفق شد تا روش اجتهاد را به صورت روش قاعده مند و مبتنی بر فرمول های دقیق علمی تنظیم کند و تمام افرادی که بعد از شیخ مفید آمدند از روش شناسی او در اجتهاد پیروی کردند و بهره بردند.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۱۰ آذر ۱۳۹۴ ساعت ۶:۳۳ ق.ظ
