تکم چی لر پیشقراولان نوروز در آذربایجان

گروه فرهنگی: تکم گردانی از آیین های ویژه مردم آذربایجان غربی است که روزهای پایانی اسفندماه در مناطق مختلف از جمله ارومیه اجرا شده و آمدن سال نو و بهار را به مردم نوید می_دهد. تکم گردانی از آیین های منطقه ای و فرهنگی ترک زبانان استان های آذربایجان غربی شرقی، اردبیل است و ما بین دو چهارشنبه آخر سال و به استناد روایات محلی حتی پس از لحظه تحویل سال توسط تکم خوانان اجرا می شود.
آیین تکم گردانی در گذشته در مناطق مختلف آذربایجان غربی و در روزهای پایانی فصل زمستان و آستانه فرا رسیدن فصل بهار اجرا می_شد به طوری که مردم تکم چی را سمبل رسیدن بهار می دانستند.
آیین تکم خوانی در حال حاضر در برخی از مناطق روستایی آذربایجان غربی اجرا می شود اما با گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن زندگی شهری به تدریج رو به افول نهاده و در حال فراموشی است.
چند روزی مانده به عید، تکم چی به طور نمادین، تکم، بز ساخته شده از قطعات چوب را در کوچه‌های روستاها و شهرها می‌چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خواند نوید آمدن عید را می داد و پاداش خود را از مردم می گرفت.
آیین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان_غربی بین دو چهارشنبه پایانی سال یعنی کول و گول چرشنبه اجرا می شود. تکم گردانی با آداب و رسوم مردم آذربایجان عجین شده و این رسم فراموش شده در دهه های گذشته با نزدیک شدن عید نوروز اجرا می شد به طوری که مردم به انتظار تکم چی نشسته و انتظار داشتند که تکم چی سمبل نشاط بهاری آنها را برای استقبال از بهار آماده کند.
*سنت¬های کهن که ریشه در فرهنگ این دیار دارد در حال فراموشی است
تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می شد. این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرارمی گرفت که چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت، تکمچی چوب را بدست می_گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در آورده و متناسب با حرکات آن اشعاری را به آواز می خواند، سر و صدای زنگوله ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکمچی بوجود می آورد.
تکم چی ها معمولا “دو نفر ار اقشار پایین جامعه بودند که به طور نمادین بزی را از قطعات چوبی ساخته و به اتفاق وارد روستا شده ،روستاییان و کودکان دنبال به راه می افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را می گشتند بز چوبین را می رقصاندند و صاحب خانه آذوقه ای به آنها می دادند.
بر اساس پژوهش های انجام یافته زمان دقیق اجرای این رسم معلوم نگردیده ولی با توجه به نزدیکی اجرای آن به ایام نوروز(اسفند) می توان گفت که اجرای آن بی مناسبت با فرا رسیدن ایام خجسته نوروز نبوده است چه بسا که این رسم در حوزه های فرهنگی آذربایجان شرقی و استان اردبیل نیز به لحاظ فرا رسیدن نوروز برگزار می_شده است اشعاری که تکم چی های حوزه یاد شده در این ارتباط می خواندند نیز می توان موید همین مطلب باشد.
بهار آمد بهار آمد خوش آمد / علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
سیزین بو تازه ایلیز موبارک / آیوز ایلیز هفته ز گونوز موبارک
آیین تکم خوانی که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارایه آن عقب نشینی کرده و در حال فراموشی است.
بو تکه آختا تکه/ بویونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختاتکه
این بز نر ، بز نر آخته است / طنابی بر گردنش بسته شده است / گاه غلام و برده می‌شود و به فروش می‌رسد / و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد
جناب جبرئیل نامه گتوردی/ گتور جگین پیمبره یتوردی/ مبارک قوللارین گویه گوتوردی/ سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک
جناب جبرائیل نامه آورد/ به محض آوردن به پیامبر رسانید/ پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت که/ این عید تازه تان مبارک باشد/ ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد
امیرالمومنین تخته چخاجاق/ یزیدون بوینونا نوخدا وراجاق / شیرین شربت سو یرینه آخاجاق / سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک
حضرت امیرالمومنین، به تخت ولایت خواهد نشست / و برگردن یزید افسار خواهد بست/ و به جای آب در رودها شربتهای شیرین جاری خواهد شد/ این عید تازه تان مبارک باشد/ ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد.
*لزوم احیای آیین های کهن نوروزی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در خصوص سنت و آیین کهن تکم گردانی در این منطقه اظهارداشت: تکم گردانی یکی از آیین های کهن این منطقه به شمار می رود و نشان دهنده استقبال مردم آذربایجان غربی به خصوص ارومیه از بهار و نوروز است.
جلیل جباری با اشاره به اینکه این رسم و کهن در سالهای گذشته به فراموشی سپرده شده است افزود: اما در برخی از مناطق ارومیه و استان هنوز شاهد اجرای این رسم کهن هستیم و در این راستا این اداره کل برای احیا و حفظ این سنت در سالهای اخیر اقدام به برگزاری آن در برخی مناطق به خصوص در جوار آثار تاریخی مهم استان و ارومیه می کند.
وی با اشاره به اینکه هر کدام از آیین های کهن به یادگارمانده از اجاد و گذشتگان هر کدان دارای بار مفهومی، تربیتی و معنوی بالایی است که باید با صیانت از آن زمینه انتقال آنها به نسل آینده فراهم شود اضافه کرد: این آیین خصوصا در حوزه آذربایجان غربی به طور نمادین بزی را از قطعات چوبی ساخته و پوست بزغاله را هم بر روی آن کشیده و دو شاخ نیز بر سرش تعبیه می_کردند روز موعود، تکم چی به اتفاق همراه خود( توبره کش) وارد روستا شده و از یک سوی ده شروع به اجرای مراسم می کردند، روستائیان و بچه ها دنبال ایشان به راه می افتادند و به اتفاق کوچه به کوچه و منزل به منزل روستا را می_گشتند.
وی یاد آورشد: تکم چی ها با خواندن این اشعار به نوبت مقابل تک تک منازل می ایستادند و کد بانوی منزل در را بر روی آنها گشوده و طبق رسم معمول مقداری قند، چای، بلغور، نان، روغن یا مبلغی پول و .. به ایشان داده و راهی شان می_کرد. نهایتا مواد جمع آوری شده را بین خود تقسیم کرده و به این ترتیب رسم با نزدیک شدن به ایام نوروز(اسفندماه) و اجرای آن به منظور زایش دوباره ی طبیعت، برکت آوری و در نهایت جمع آوری آذوقه توسط این اشخاص برای ادامه ی زندگی در روزهای آینده سال بی ارتباط نباشد.
*اجرای مراسم آیینی نوروز در ۱۸ منطقه آذربایجان غربی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به اجرای برنامه نوروزگاه از دو سال گذشته در سطح استان گفت: امسال نیز با هدف بزرگداشت آیین های سنتی و کهن مراسم نوروزگاه در ۱۸ منطقه استان اجرا می شود.
جباری خاطرنشان کرد: در این راستا مراسم تکم گردانی با حفظ اصالت و جزییات مربوط به آن همزمان با نوروز سال ۹۷در سطح استان و به خصوص ارومیه اجرا می شود.
وی با بیان اینکه مراسم استقبال از نوروز و ونوروزگاه در ۱۸ منطقه استان در قالب ۳۰ عنوان برنامه آیینی مربوط به فرهنگ و آداب و سنن هر منطقه در استان اجرا می شود گفت: باید آیین های کهن که ریشه در تاریخ و تمدن هر دیار دارد باید به نسل های آینده آموزش داده شود.
آیین تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد، بازشناسی و کاربردی کردن آن قابل احیا و گسترش است، اما لازمه تحقق این مهم آن است که مسئولین فرهنگی کشور، احیاء آن را برای خود وظیفه دانسته و از فراموشی آن جلوگیری نمایند تا فقط در روزهای نوروز به فکر احیاء و استفاده از این آیین نباشیم و باور کنیم که این عروسک شادی بخش می تواند همراه با شادیها و غصه‌هایمان و با تفکراتمان نسبت به جامعه همراه شده و ما را یاری کند.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از مهر، در آستانه بهار طبیعت حضور تکم چی ها در محله ها و روستاهای منطقه آذربایجان از جمله شهرستان ارومیه خبر از آمدن عید نوروز می دهند و تکم چی ها پیک های شادی آفرین این جشن ملی می_شوند.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com