تورک خالق‌لاری اوچون نوروز بایرامی ندیر
محمدرضااسماعیل زاده
آنادیلیمیز:خالقیمیز نوروز بایرامینی قید ائدیر. بوتون تورک دونیاسی اوچون چوخ عزیز اولان بو بایرام زامان اؤتدوکجه معیین دییشیک‌لیکلره اوغراییب، بعضی عادت‌لری اونودولوب، یئنی عنعنه‌لر اورتایا چیخیب. بونون اوچون ده ایندی یاشلی اینسان‌لار نوروز بایرامیندا، ائله‌جه ده چرشنبه‌لرده دئییرلر: “هی آی بالا، اوّل¬کی بایرامدان اثرعلامت قالماییب”.
تورک خالق‌لاری اوچون نوروز بایرامی ندیر؟
نوروز طبیعتین اویانیشینی، گئجه ایله گوندوزون برابرلشمه‌سینی، اکین‌چی‌لیک حیاتینین باشلانغیجینی، یازین گلیشینی اؤزونده تجسسوم ائتدیرن بایرام‌دیر. نوروز تورکون طبیعته باغلیلیغین‌دان گلن و اونا دویولان سئوگی‌دن تشکّول تاپان اولو بیر بایرام‌دیر. تورک میللتی‌نین اؤز حیات فلسفه‌سین‌دن، طبیعت دوشونجه‌سین‌دن دوغموش یاز بایرامینین هر گلیشی اولدوقجا بؤیوک جوشقو ایله قارشیلانیب.
چونکی طبیعت‌دکی دییشیک‌لیک تاریخ بویو ائله‌جه ائتنوسون حیاتیندا دا بیر دؤنوش و تزه‌لنمه نقطه‌سی اولا‌راق دوشونولوب. اسکی تورک امپراتورلوق‌لار چاغیندا ایلک باهار و سون باهار بایرام‌لارینین رسمی دؤولت بایرام‌لاری اولدوق‌لاری حاقیندا بیلگی‌لره چین قایناق‌لاریندا راست گلیریک. محمود کاشغری‌نین “دیوان لغات تورک” آدلی ایلک دیوان لوغتینده باهارین گلیشی “سئل‌لرین-سول‌لارین چاغلاماسی، قارین ارییب داغ زیروه‌لری‌نین گؤرونمه‌یه باشلانماسی، دونیانین نفسینین ایسینمه‌سی، رنگارنگ چیچک‌لرین آچیلماسی، یئر اوزونه یام¬یاشیل ایپک قوماشین سریلمه‌سی، حیوان‌لارین بالالاماسی” شکلینده تصویر اولونور. نوروز عادت-عنعنه‌لرله زنگین بیر بایرام‌دیر. لاکین، ائله عادت‌لر وار کی، معاصر دؤوروموزده اونودولوب،بیزه گلیب چاتماییب؟
باهار بایرامی عادت-عنعنه‌لری، اینانج‌لاری ایله چوخ زنگین‌دیر. “شال ساللاماق” و بونون دیگر فورماسی اولان قاشیقلا کاسا چالماق آخیر چرشنبه ایله علاقه‌دار اولان و گئنیش یاییلان عادت‌دیر.
بو عادت قدیم اکین‌چی طایفه‌لارینین بیری دیگریندن اکین اوچون توخوملوق دن نومونه‌لری توپلاماق عادتینی خاطیرلا‌دیر. هاوا قارالدیق‌دان سونرا اساساً گنج‌لر قوهوم‌لارین، تانیش‌لارین قاپی‌لارینا گئدیب اَللرینده ساخلادیق‌لاری قابی قاشیقلا ووروب سس سالاردی‌لار. ائو صاحبی سسی ائشیتجک قاپییا چیخیب ایچری اوزادیلان قابا پای قویور. پای اوچون شیرنی، قورو مئیوه، بزک شئی‌لری و … قویولوردو. پای توپلایان نه اؤزونو گؤستریر، نه ده دانیشیردی. اگر او، دانیشسایدی، پای وئرن بو حرکتی پیس عادت سایاردی. “شال ساللاماق عادتی سوبای گنج‌لر طرفیندن اجرا اولونان “قورشاق آتدی”، “پاپاق آتدی” و … مراسیم آیین‌لری‌نین مضمونجا عینی‌دیر. آخیر چرشنبه آخشامی اونلار بئل شالی، اؤرپک، گؤتوروب سئودیک‌لری قیزلارین ائولرینه گئدیب، شالی باجا‌دان، دامدان، پنجره‌دن حیته، ائوه ساللایاردی‌لار.
اگر قیزین آتا-آناسی راضی اولاردیسا، شالی اونون بئلینه، بعضی یئرلرده قولونا باغلاییردی‌لار. راضی اولماسا‌لار دسمالا شیرنی قویوب گئری قایتاراردی‌لار. آخیر چرشنبه و نوروز آخشامی کندین آغ¬ساققال‌لاری ائوینده ماتم اولانین، یعنی بایرام کئچیره بیلمه‌ین آدام‌لارین قاپی‌سینی دؤیوب، اونلارا سمنی خونچاسی آپاراردی‌لار. سمنی خونچاسیندا گؤیردیلمیش سمنی، مئیوه، نوغول و … قویولاردی.
سمنی خونچاسینی آپاران‌لار بوینونا کئچیردیگی توربا‌دان حیتده اوینایان اوشاق‌لارا جویز- بادام ، یومورتا، کیشمیش، قووورغا وئرردی‌لر. بو عادتین مقصدی سینیق قلب‌لری اووندورماق، یاسدا اولان اینسان‌لارین کؤنلونو آلماق ایدی. نوروز بایرامی و ایلاخیر چرشنبه اؤزونه¬مخصوص اینانج‌لاری ایله دقتی جلب ائدیر.
آخیر چرشنبه گئجه‌سی نحث دانیشماق، ایچکی ایچمک، نالاییق ایشلر توتماق اولماز. نوروز بایرامی آخشامی یاندیریلان تونقال‌دان خئییر-برکت ایستنیلیر. نوروز بایرامی آخشامی قونشولار یاسلی آدام‌لارین حیتینده تونقال یاندیریب، اونلاری “قارا بایرام” دان چیخاریرلار. نوروز بایرامیندا باغداکی آغاج‌لارین قورو بوداق‌لارینی کسمه‌سن، آغاج کوسر،بار وئرمز. نوروز بایرامی سوفره‌سینه سو دولو قاب قویوب، ایچینه خیردا بالیق بوراخیرلار. بالیق قابین دیبین‌دن دوز شاقولی قالخیب سویون اوزرینه بورون وورونجا ایلین تحویل اولدوغو بیلینرمیش.
آخیر چرشنبه گئجه‌سی اَره وئریلن قیزلاری تونقالین باشینا دولاندیرار و دئیرلر: “قوی اودلو-اوجاقلی اولسون‌لار”. آخیر چرشنبه گئجه‌سی قیزلار چوخ آرا‌لی‌دان آرخاسی قاپییا دوروب آیاق‌لارین‌داکی باشماقلارین ساغ تایینی گئرییه دوغرو آتارلار.
اگر، باشماقین بورنو قاپییا طرف دوشسه،دئمک یاخین واختدا اره گئده‌جک‌لر. آخیر چرشنبه آخشامیندا بیر نئچه پارچا کؤمورو، بیر اوووج دوزو، بیر-ایکی دنه ده قارا پولو بیر کوزه‌یه قویوب دامدان آتارلار. دئیی‌لنه گؤره، کؤمور قارا گونون، دوز آج¬گؤزلوک و شورگؤزلوگون، قارا پول ایسه یوخسوللوغون نیشانه‌سی‌دیر. اونلاری کوزه‌یه قویوب آتماقدا مقصد قارا گون‌دن، آج¬گؤزلوک‌دن، یوخسوللوق‌دان قورتولماقلا باغلی‌دیر.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۸ اسفند ۱۳۹۷ ساعت ۲:۰۰ ب.ظ
