تلویزیون رسانه ای یکه تاز یا رو به افول

حمیدرضا بازگشا
گروه گزارش: اختراع رسانه ای با عنوان تلویزیون از اواخر سده ۱۹ میلادی، انقلاب بزرگی در عرصه اطلاع رسانی، سرگرمی و تفریحات ایجاد کرد، بگونه ای که این جعبه جادو با سرعت هر چه تمام، علاوه بر ورود به منازل شهروندان توانست در نحوه چگونه فکر کردن و زیستن مردم نیز تاثیر بسزایی داشته باشد.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۶ میلادی، ۲۱ نوامبر را به‌‏ عنوان روز جهانی تلویزیون تعیین و هدف از چنین اقدامی را ترغیب کشورها به تبادل برنامه‌های تلویزیونی بویژه برنامه‌هایی اعلام کرد که برای گسترش صلح، توسعه‌ اجتماعی و اقتصادی و تقویت مسایل فرهنگی جامعه ساخته می‌شود.
تا قبل از سال ۱۳۳۷ هجری شمسی هنوز چیزی به نام تلویزیون به خانه مردم ایران راه پیدا نکرده بود؛ تا آن زمان این رادیو بود که بدون حضور رقیبی جدی، یکه‎ تازی می‌کرد، اما از آن سال به بعد داستان متفاوت شد و از آن سال بود که دیگر سر و کله دستگاه شگفت ‌انگیزی که بعد‌ها به آن لقب »جعبه جادو« دادند، پیدا شد.
مجلس شورای ملی در تیر سال ۱۳۳۷، ماده‌ای با چهار تبصره به تصویب رساند که به موجب آن، اجازه داده شد فرستنده تلویزیونی در تهران زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن ایجاد شود و سرانجام نخستین فرستنده تلویزیون ایران در ساعت ۱۷ روز جمعه ۱۱ مهر سال ۱۳۳۷، نخستین برنامه خود را پخش کرد.
بسیاری از صاحب‌ظران طی یک دهه گذشته معتقد بودند که تلویزیون عضوی از خانواده بوده و در سرتاسر گیتی در کانون خانواده حضوری پررنگ و مؤثر دارد بگونه ای که روابط اعضای خانواده تحت تاثیر آن دگرگون و کارکردهای خانواده دچار تغییر و تحول جدی شده است.
این رسانه در مواردی رقیب والدین و در مواردی یاری گر و همراه آنان است؛ گاهی کارکردهای نهادهای رسمی را به چالش می‌کشد و گاهی نیز در نقش نهادی میانجی و واسط، به هم‌افزایی کارکردها کمک شایانی می‌کند.
برخی نیز بر این باورند که قدرت این رسانه با ظهور و بروز تکنولوژی های جدید در عصر حاضر کاهش یافته و دیگر همچون گذشته یکه تاز میدان نیست و رسانه های جدید روز به روز قدرتمندتر شده و مخاطبان بیشتری را پذیرش می کنند؛ هر چند که با این همه همچنان تلویزیون، مردمی‌ترین و پرمخاطب‌ترین رسانه برای ارتباطات و اطلاع‌ رسانی است زیرا به‌ راحتی مطالب را به مخاطبان از هر گروه سنی و قشری که باشند، ارائه می‌دهند و تماشا و دریافت اطلاعات از طریق این رسانه به سواد نیاز ندارد و به‌‏ همین دلیل، این رسانه در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه بیشتر کاربرد دارد. بواسطه‌‏ چنین ویژگی‌‏هایی، یونسکو مامور شده است که از فعالیت شبکه‌های تلویزیونی مستقل و همچنین تولید برنامه‌هایی که به صلح، توسعه‌ اجتماعی و اقتصادی و تقویت مسایل فرهنگی جامعه منجر می‌شود، حمایت کند، از این‌‏رو، همه ‌‏ساله همزمان با این روز، گردهمایی روز جهانی تلویزیون در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار می‌شود. سرعت بسیار بالای پیشرفت فناوری های روز، بویژه فناوری های حوزه ارتباطات از طرفی و همچنین نگاه های افراطی و تفریطی نسبت به این تغییرات از طرف دیگر، همواره موجب از بین رفتن فرصت ها و تبدیل آن به تهدیدها و مخاطرات جدی شده است.
تلویزیون که تا پیش از این به عنوان مهمترین کالای رسانه ای در سبد مصرف رسانه ای مخاطبان محسوب می شد، حالا با ظهور انقلاب صفر و یک به چالش کشیده شده است.
سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز تاکنون با بهره گیری از رادیو و تلویزیون به عنوان دو رسانه ارتباطی نقش مهمی در عرصه رسانه ای کشور داشته است، بنابراین برای حضور فعال در عرصه های داخلی و بین المللی نیاز به شناخت مسیر حرکت خود و مطالعه آینده براساس تغییر و تحولات رسانه ای دارد.
مدیر سابق شبکه مستند سیما در همین زمینه می گوید: معتقدم ظهور و بروز رسانه های جدید سبب از بین رفتن رسانه های قبلی نمی شود زیرا هر رسانه ای جایگاه خود را دارد؛ نمونه بارز این امر در کشورهای توسعه یافته، تداوم چاپ و انتشار روزنامه هایی است که در کنار سیار شبکه های اطلاع رسانی کماکان فعال هستند. سوالی اصلی شاید تاثیر رسانه های جدید به تلویزیون و رادیو باشد اما همچنان تلویزیون تاثیرگذاری خودش را دارد.امیر تاجیک می افزاید: در ایران به سبب شرایط فرهنگی که از مشخصه های خاص جامعه است، اکنون بستری گشوده شده تا مردم بدون محدودیت پیام های خود را منتقل کنند. برای دریافت مجوز روزنامه چه سیر مراحلی در کشور باید طی شود؟ اما هم اکنون شهروندان به آسانی با ایجاد پایگاه اینترنتی یا کانال های تلگرامی و اینستاگرامی و غیره بدون بروکراسی پیام هایشان را منتقل می کنند و بر همین اساس است که برخی افراد چند میلیون نفر مخاطب در شبکه های مجازی دارند.این کارشناس رسانه ادامه می دهد: محدودیت های فرهنگی سبب شد تا رسانه های مجازی به دلیل انتقال آزاد پیام و اطلاعات با استقبال مواجه شوند اما در کشورهای توسعه یافته دیگر مجوز برای راه اندازی نشریه ای معنا ندارد و بر همین اساس نیز شهروندانشان به راحتی با رسانه های جدید کنار آمده اند و در عین حال همچنان رسانه های قدرتمند به کار خود ادامه می دهند.
وی می افزاید: نظریه های توسعه ارتباطاتی نیز که در دهه های ۶۰ یا ۷۰ ارائه می شد، قائل به جایگاه رفیع رسانه بویژه تلویزیون و رادیو بود اما دیگر اندیشمندان این حوزه اهمیت را به رسانه های تعاملی می دهند و این امر را باور دارند.’
این کارشناس علوم ارتباطات جمعی یادآور می شود: رسانه ملی نیز برای بقای خود ناگزیر است تا مدل های برنامه سازی و اتاق های فکر تشکیل دهد و با دانش به روز و آگاهی رسانه های دنیا، تصمیم گیری کند. نباید همچنان یک عده دور هم جمع شوند و به حالت سنتی تصمیم برای تولید یک سریال یا فیلم کنند تا ارایه گزارش ماهیانه به تاخیر نیفتد و خدشه ای نیز نداشته باشد!
تاجیک می گوید: بطور حتم اگر رسانه ملی به سمت حالت تعاملی نرود؛ مخاطبان خود را بزودی از دست خواهد داد. تنها راه بازگشت رسانه ملی به جایگاه حقیقی خود این است که به صورت تعاملی برآید و قبل از تولید برنامه حتما پژوهش کرده و ذائقه جدید مخاطبانش را دریافت کند.وی خاطرنشان می کند: باید حالت تعاملی و پژوهش در خصوص سلایق و نیازهای مخاطبان قبل از برنامه سازی در دستور کار قرار گیرد زیرا در غیر این صورت تلویزیون مخاطبان بیشتری را از دست خواهد داد. باید مشخص شود که چه اثری تولید و برای چه کسی پخش می شود زیرا در غیر اینصورت حتما در آینده نزدیک بحث تاثیرگذاری تلویزیون دیگر معنای نخواهد داشت.همچنین عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه نیز در همین زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: از زمان پیدایش اینترنت و توسعه و گسترش شبکه جهانی تارنماها یا نسل های اولیه دهه ۹۰ میلادی و امکانات شگرفی که در این عرصه به وجود آمده و هر لحظه نیز افزوده می شود؛ یک تغییر پارادایمی در مطالعات و نیز یک تحول تکنولوژیکی در کاربست رسانه ها به وجود آمده است.
علیرضا عبداللهی نژاد می افزاید: اکنون با توجه به دسترسی سریع و آنلاین، جذابیت های گرافیکی بصری محتواهای شبکه ها و اپلیکیشن های مختلف و نیز از سوی دیگر ورور ژورنالیسم حرفه ای به عصر روزنامه نگاری سایبر و قابلیت چند رسانه های ها در این عرصه و همچنین امکان تعامل و ارتباط مستقیم و دوسویه میان تولیدکنندگان پیام و کاربران، دیگر رسانه های سنتی خیلی مرجعیت کامل و منبع اصلی به شمار نمی آیند.
تغییر تکنولوژی، ذائقه های مخاطبان نسل جدید، سهولت و تسهیل در دسترسی گسترده، سبب شده تا روزنامه نگاری سایبر و به طور دقیق تر رسانه های اجتماعی مبنی بر وب، جذابیت و امکان استفاده بیشتری داشته باشند.
وی تصریح می کند: مخاطبان اکنون بیش از آنکه روزنامه بخوانند یا وقت خود را پای تلویزیون بگذارند، بیشتر از همه به مصرف محتواهای رسانه ای در شبکه های مجازی و فضای سایبر روی آورده اند. بر همین اساس اکنون از یک منظر وارد دوران پسا تلویزیون شده ایم؛ البته این امر بدین معنا نیست که منبع مورد اطمینان نیست، بلکه سبک ذائقه و مصرف مخاطبان تغییر یافته است.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایرنا، این کارشناس رسانه می افزاید: انبوهی از مخاطبان، رسانه های قدیمی را ترک کرده و وارد عرصه جدیدی شده اند که یک فضای کاملا همگرا است و به آن فرامدیا گفته می شود که ترکیبی از رسانه های کهنه است که مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته است.وی ادامه می دهد: معتقدم تلویزیون در این فضای همگرایانه یا هم افزاگونه باید فعالیت بیشتر داشته باشد به گونه ای که از امکانات و قابلیت های شگرف و تعاملی موجود در فضای وب استفاده کرده و حضور حداکثری داشته باشد؛ که مثال بارزش شبکه های خبری مهم دنیا هستند که با زبان های مختلف امکان ارتباط تعاملی با مخاطبانشان را فراهم کرده اند.