تصورات و واقعیات درباره درآمد طلاب

حسن پناهی
گروه اجتماعی: امروزه تصوری نادرست از سطح درآمد و زندگی طلاب در اذهان مردم جای گرفته و آن این است که؛ طلبه جماعت درآمد بالایی دارد! حکومت و نظام دست روحانیت است و هر جا که آن‌ها هستند، پس پول و درآمدهای هنگفت نیز آنجاست یا حتی همان جمله معروف که می‌گویند: شیر نفت تو جیب طلبهها است؛ البته قرائنی وجود دارد که هرچند این تصور ناصحیح در ذهن خیلی‌ها هست، اما به آن باور ندارند، دلیلش هم وقتی روشن می‌شود که طلبه‌ای به خواستگاری می‌رود. البته شاید یکی از علت‌های این تصور ناصحیح، وضعیت زندگی و یا درآمد تعداد کمی از روحانیون باشد، اما حقیقت این است که قشر روحانی نیز، مانند سایر اقشار جامعه از میان همین مردم برآمده‌اند. اگر در قشر مهندسان، پزشکان، استادان و… این جامعه، هستند کسانی که به بیان عامیانه، پولشان از پارو بالا می‌رود، خب این طبیعی است که در قشر روحانی هم‌چنین چیزی به چشم می‌خورد، حال این ثروت یا از مسیر صحیح حاصل شده، مثل اینکه ارثی به آن طلبه رسیده باشد، یا اینکه شاغل باشد و یا از طریق ناصحیح به دست آمده باشد. اگر از مسیر صحیح باشد که برای هیچ یک از اقشار جامعه مذموم نیست و اگر از مسیر ناصحیح باشد نیز، برای هیچ یک از آنان پسندیده نیست! نکته حائز اهمیت این است که نگاه مردم به روحانیون، غیر از نگاهی است که به پزشکان یا معلمان یا سایر اقشار جامعه دارند. مردم، روحانی را درد آشنای خود میدانند و میخواهند با دیدن آن‌ها احساس کنند، نزدیک‌ترین شخص زندگیشان، همتا و همسوی با مردم در جامعه حرکت کند و هادی آن‌ها باشد، اگر در این میان باشند کسانی که بعضی شرایط و حدود را مراعات نکنند، مردم نگاه بسیار متفاوتی به او خواهند داشت؛ چرا که روحانی را نماد اسلام می‌دانند.
* ماهیانه چقدر حقوق می‌گیرید؟
این سوال، سخت‌ترین سوالی است که خیلی از طلاب در دید و ‌بازدیدهای سالانه، در بین فامیل و یا در ایام تبلیغ می‌شنوند؛ چراکه وقتی جواب می‌دهی، یا باور نمی‌کنند و دروغ می‌پندارند، یا با نگاهی ترحم‌آمیز، طلبه را همراهی می‌کنند. به همین خاطر، خیلی از طلاب در جواب دادن به این سوال طفره می‌روند که این نیز، ممکن است باعث ناراحتی سوال کننده شود.
* شهریه از چه منبع مالی تامین می‌شود؟
شهریه از محل خمس و و‌جوهات شرعی پرداخت می‌شود و بودجه‌ای دولتی محسوب نمی‌شود، بلکه به پشتوانه مردم تأمین می‌شود. همین مسئله باعث استقلال مالی روحانیت از دولت، در طول تاریخ بوده است.
*معیارهای پرداخت شهریه چیست؟
دو معیار اصلی برای پرداخت شهریه وجود دارد. اول میزان سطح علمی طلبه است و هر مقدار سطح علمی طلبه بالاتر باشد، شهریه بیشتری می‌گیرد، مقدمات، رتبه یک، رتبه دو، رتبه سه. هرکدام از این سطوح، شهریه خاص خود را دارند. معیار دوم از مؤلفه‌های مؤثر در مقدار شهریه‌ی طلاب، تأهل و تجرد آنان است. معمولاً طلاب معیل، دو برابر مجردها شهریه می‌گیرند. گاهی هم سادات، مقداری بیش از غیر سادات شهریه می‌گیرند؛ البته حافظ قرآن بودن و ممتاز بودن در دروس نیز، تاثیر کمی در ارتقا مبلغ شهریه دارد. پرداخت شهریه پس از قبولی در امتحان جامع آغاز می‌شود. این امتحان پس از چند ماه از آغاز به تحصیل طلبه در حوزه‌ی علمیه برگزار می‌شود. البته برخی از مراجع، پرداخت شهریه به طلبه را منوط به گذراندن دوره‌ی مقدمات و قبولی در امتحان شفاهی لمعتین می‌دانند؛ از این رو میان شهریه‌ی طلاب، مقدمات و سطح تفاوت زیادی موجود است. حداکثر شهریه‌ای که یک شخص متاهل حائز رتبه سه و حضور در پایه ده حوزه و قبولی در امتحان شفاهی و به شرط معمم بودن کسب می‌کند، پانصد و پنجاه هزار تومان است که مبلغ سی‌وپنج هزار تومان هم ماهیانه بابت بیمه کسر می‌شود و بعد از این، دیگر ارتقایی در سطح شهریه اتفاق نمی‌افتد؛ یعنی یک طلبه با چند فرزند و با بیست سال طلبگی نیز، همین مقدار شهریه می‌گیرد.
* به چه کسانی شهریه می‌دهند؟
طلبه‌هایی که به صورت تمام وقت در حوزه علمیه مشغول هستند و درس می‌خوانند، می‌توانند از شهریه استفاده کنند. کسانی که درآمدی مستمر، به غیر از شهریه دارند، شرعا مجاز به گرفتن شهریه نیستند، طلبه‌هایی که در مسیر درس خواندن توقف کنند و درجا بزنند هم حق گرفتن شهریه را ندارند و مدیریت حوزه در این زمینه اقداماتی را انجام میدهد. طلبه‌هایی که شاغل شوند، شهریه آن‌ها قطع می‌شود، البته برخی از شغل‌هایی که طلاب به‌منظور ترویج اسلام در آن حضور دارند، مانند تبلیغ، مجازند بخشی از شهریه را دریافت کنند. در مجموع، مکانیزم ها‌یی برای همه این قوانین وجود دارد، اما بسیاری از طلاب، اخلاقا این قوانین را رعایت می‌کنند و اگر نیازی نداشته باشند، شهریه دریافت نمیکنند.
*چه زمانی شهریه می‌دهند؟
زمان پرداخت شهریه، بر اساس ماه‌های قمری است. پنج روز اول هر ماه قمری شهریه پرداخت می‌کنند، سه روز صبح و بعد از ظهر و دو روز فقط عصر، برخی از دفاتر شهریه تا بیستم ماه شهریه می‌دهند و طلبه می‌تواند تا آن زمان مراجعه کند. برخی از دفاتر، فقط پنج روز اول شهریه می‌دهند و اگر طلبه‌ای مراجعه نکند، شهریه این ماه به او پرداخت نمی‌شود؛ البته چند سالی است که عده‌ای از مراجع، شهریه‌ها را در ابتدای هر ماه قمری، به حساب‌های بانکی واریز می‌کنند که حداکثر سه ماه در حساب می‌ماند که در صورت عدم استفاده، عودت داده می‌شود. پرداخت شهریه توسط مراجع تقلید، از وجوهات شرعیه صورت می‌گیرد و از هیچ‌گونه بودجه دولتی استفاده نمی‌شود. برخی از مراجع تقلید، به‌صورت مستمر و ماهیانه شهریه می‌دهند، برخی از مراجع نیز، هرچند ماه یک‌بار، شهریه می‌دهند که به آن تقسیمی می‌گویند. با فوت یک مرجع تقلید، شهریه او با اجازه یکی دیگر از مراجع، چند ماهی پرداخت می‌شود. طبق بررسی‌هایی که صورت گرفته، حدود ۹۰ درصد طلبه‌ها، زیر خط فقر زندگی می‌کنند. با این حال طلبه‌ها به این زندگی طلبگی راضی و قانع‌اند، هر چند به مشکلات زیادی ممکن است بر بخورند. البته از معیشت که حرف می‌زنیم، از یک مشکل همگانی در سطح جامعه سخن می‌گوییم. مشکلاتی مثل گرانی، تورم، سطح پایین درآمدها، بی‌کاری، هزینه‌ی بالای اجاره‌ی مسکن و خوراک و پوشاک، هزینه‌ی سرسام‌آور تحصیل خود یا فرزند ازجمله مشکلات موجود در جامعه است و یک معضل همگانی ست. با این حساب، مشکل طلاب در امر معیشت، آن‌ها را تافته‌ای جدا بافته از سایر اقشار جامعه قرار نمی‌دهد. البته هستند طلبه‌هایی که از طرف پدرانشان تا حدی حمایت مالی می‌شوند، اما تعداد زیادی هم هستند که باید به پدر و مادر یا برادرانشان کمک مالی کنند؛ البته ناگفته نماند که وقتی حرف از مشکلات پیش می‌آید، اکثر قریب به اتفاق آن به دوش خانواده طلبه، به ویژه همسران آن‌هاست. البتّه طلاب در عین آن که خود با مشکلات معیشتی دست به گریبان‌اند، سنگ صبور شکوه‌ها و طعنه‌های مالی و اقتصادی اقشار مختلف جامعه‌ نیز هستند. البته قناعت را در زندگی طلاب، می‌توان در دو مرحله خلاصه کرد که مرحله اول، بر راضی بودن به حد ضرورت و مرحله دوم، بر رضایت به کمتر از آن دلالت دارد.از شاخصه‌های بالندگی و عزت نفس و کرامت انسان در فرهنگ دینی، قناعت ورزیدن است که هم می‌تواند به عنوان یک صفت فردی مطرح باشد و هم از ویژگی‌های یک ملت به حساب آید. این حسنه علاوه بر آنکه از صفات ممتاز اخلاقی محسوب شده و به حسن رابطه فرد با مولای خود منجر می‏شود، در استحکام بنیاد خانواده و روابط اجتماعی نیز، از اهمیت خاصی برخوردار است و آثار مهمی بر آن مترتب می‏شود. فضیلت اخلاقی قناعت که بعد اجتماعی نیز دارد، با تکرار و تمرین حاصل می‌شود و باعث خشنودی و راضی شدن به چیز کم و نگه‌داشتن نفس از زیاده‌خواهی می‌شود. اهمیت و نتایج عمیق قناعت، در زندگی فردی و اجتماعی انسان به حدی است که امام زین‌العابدین (ع)، در پاسخ به فردی که از ایشان جویای برترین اعمال شده بود، فرمودند: »هو ان یقنع بالقوت…؛ برترین عمل این است که انسان به آنچه در دست او است، قانع باشد.« در روایتی دیگر، قناعت آن قدر مهم تلقی شده است که موجب سعادت انسان به حساب آمده است.
*رزق طلبه‌ها در دست خداوند متعال است
سخن مشهوری از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که می‏فرماید: »من طلب العلم تکفلّ الله له رزقه؛ هر کس دنبال طلب علم برود، خدا رزق او را به عهده می‏گیرد«. با یک مقدار دقت، می‏توان مشاهده کرد که خداوند متعال، رسما روزی طلبه را به عهده می‏گیرد. هر طلبه‌ای این را ملاحظه می‌کند و کم و بیش حس کند.البته نباید کم بودن دارایی را مغایر با این سخن دانست. چه بسا اگر طلبه‌ای به جای طلبگی، دنبال کاسبی می‌رفت، دارایی‌اش کمتر می‏شد و به جایی نمی‌رسید. کم نیستند افرادی که برای اینکه روزی دنیای خودشان را تأمین کنند، دست از طلبگی کشیدند، اما اوضاعشان بدتر شد. فرض دیگر هم این است که ممکن بود وضعیت مالی بهتر هم می‏شد، اما چه فایده؟ ممکن بود به بسیاری از برکات زندگی طلبگی دسترسی پیدا نمی‏شد.

نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۰۲ شهریور ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۱ ق.ظ