تجلی رحمانیت پروردگار در سیره و منش امام حسن

تجلی رحمانیت پروردگار در سیره و منش امام حسن

سیده مریم سیدان
گروه تحلیل:امام حسن مجتبی(ع) دومین پیشوای شیعیان و تجلی رحمانیت پروردگار و آینه تمام نمای صبر، بردباری و کرامت بود؛ امام همامی که با صلح مدبرانه خویش در راه هدایت و آماده سازی روح و فکر جامعه برای پذیرش حق گام های موثری برداشت و با پاسداری و احیای حماسه عاشورا رسالت خویش را به درستی سرانجام رساند.
اسلام به عنوان بزرگ ترین و آخرین دین الهی با فداکاری های بزرگان و معصومان(ع) ماندگار و جهان گستر شده است. در این راستا، آموزش تعلیم و تبلیغ مناسب احکام دین در دهه های نخست هجری با هدف پایه گذاری و نهادینه کردن اسلام از اهمیت بالایی برخوردار بود و این مسوولیت پس از پیامبر اسلام(ص) بیش از هر شخصی بر عهده امامان معصوم(ع) قرار گرفت.
پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) و شهادت امیرمومنان علی(ع)، امام حسن(ع) مسوول این ماموریت تاریخ ساز شد. نخستین نوه رسول الله(ص) که در ۱۵ رمضان سال سوم هجری در مدینه به دنیا آمد و در جوار خاندان عترت و طهارت رشد و تربیت یافت. کنیه امام حسن مجتبی(ع) »ابومحمد« است و برخی لقب هایی همچون زکیّ، مجتبی، سیّد، تقی، نقی، طیّب، ولی و برّ، سیّد را به ایشان نسبت دادند. امام حسن مجتبی(ع)،گفته می شود که از لحاظ صورت و سیرت بیش از دیگر امامان به رسول گرامی اسلام شبیه و حُسنِ خلق، کرامت، جوانمردی، یتیم نوازی و دیگر سجایای اخلاقی را از جد بزرگوارش به ارث برده بود. شیخ مفید در کتاب »ارشاد« اثر معروف خود، آورده است که »حسن علیه السلام چنان بود که از نظر خلقت و سیرت و سیادت شبیه ترین مردم به رسول خدا بود«. پیامبر(ص) درباره مقام امام حسن(ع) در روایت_های مختلفی فرموده اند که »هرکس دوست دارد به آقای جوانان اهل بهشت بنگرد، به حسن بنگرد« و ایشان همچنین امام دوم و سوم را دو سید جوانان اهل بهشت نامیده اند.
حدیث های بسیاری از امام حسن مجتبی(ع) امروز برای ما به یادگار مانده است از جمله آن که ایشان فرموده اند: به‌ درستی‌ که‌ پر دیدترین‌ دیده‌ها آن‌ است‌ که‌ در خیر نفوذ کند و شنواترین‌ گوش ها آن‌ است‌ که‌ تذکری‌ را بشنود و از آن‌ سود برد؛ سالم ترین‌ دل ها آن‌ است‌ که‌ از شبه‌ها پاک‌ باشد. امام حسن مجتبی(ع) به دلیل کمالات درونی و حمایت از یتیمان و فقیران زبانزد عام و خاص بود که این امر موجب شد، سالروز ولادت پرچمدار احسان و بخشش روز اکرام نام گیرد تا بهانه ای برای یاری رساندن به یتیمان، احیای فرهنگ با هم بودن و ریشه کنی فقر در جامعه باشد.درباره زمان شهادت امام دوم شیعیان(ع) حدیث و روایت های گوناگونی وجود دارد، اما بر پایه نقل وقول های معتبر، ایشان ۲۸ صفر ۴۹ هجری در ۴۷ سالگی مسموم و به شهادت رسیدند و پیکر ایشان را در قبرستان بقیع به خاک سپردند.
»محمدتقی مبشری« عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان و مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه های سراسر کشو به مناسبت سالروز ولادت امام »حسن مجتبی«(ع) به گفت وگویی پرداخته است:
*چرا برخلاف رویکرد امام حسین(ع)، امام حسن مجتبی(ع) با معاویه وارد جنگ نشد؟ به عبارت دیگر علت صلح و سازش امام حسن(ع) با معاویه چه بود؟
برای پاسخ به این سوال باید فضای اجتماعی و سیاسی آن زمان را به تصویر کشید. پس از شهادت امام علی(ع) امام حسن مجتبی(ع) با جمع آوری نیروهایی که ادعا می کردند همراه ایشان هستند به معاویه اعلام جنگ کرد و حتی با ورود به «نخیله» آمادگی خود را برای جنگ نشان داد، اما معاویه با فریب دادن فرماندهان سپاه ایشان موفق شد، شمار زیادی از اعضای سپاه را از جنگیدن علیه خود منصرف کند و این گروه را در زمره افراد خود در آورد. به گونه ای که تنها در یک شب از اردوی ۱۲ هزار تنی امام حسن مجتبی(ع) تنها چهار هزار تن باقی ماند. این امر باعث شد، امام دوم شیعیان(ع) از بُعد نیروی نظامی توان لازم را نداشته باشد. از طرف دیگر معاویه در میان نیروهای این امام همام شایعه ای مبنی بر صلح امام حسن(ع) با معاویه را بر سر زبان ها انداخت به همین علت برخی نیروها در میان یاران امام حسن با ایشان سر ناسازگاری گذاشتند.
* گروه های همراه امام حسن(ع) شامل چه افرادی می شد و چرا بر پیمان خود مبنی بر همراهی ایشان باقی نماندند؟
همراهان امام حسن(ع) از چند گروه تشکیل می شدند. شماری از آنان از شیعیان خاص و واقعی و پیرو امام دوم شیعیان بودند، عده ای با نام خوارج شناخته می شوند که یار واقعی امام حسن(ع) محسوب نمی شدند بلکه تنها به دلیل دشمنی با معاویه در سپاه ایشان حضور یافتند گروه دیگر به پیروی از بزرگ قبیله خویش وارد سپاه این امام بزرگوار شدند و برخی دیگر نیز برای به دست آوردن غنیمت جنگی زیر پرچم امام حسن(ع) مانده بودند. این افراد یاران امام حسن(ع) را تشکیل می دادند که پس از انتشار شایعه، گروه یاران غیر واقعی ایشان به اردوگاه یورش بردند و آن را تخریب کردند. بنابراین همه این موضوع ها و نبود یار و یاور واقعی در کنار امام حسن مجتبی(ع) موجب شد تا ایشان حکومت را به معاویه واگذار کند.
* صلح امام حسن(ع) چه پیامدها و آثاری را بر مسلمانان به ویژه شیعیان بر جای گذاشت؟
زمانی که امام بر حق جامعه و شخصیتی که مفسر دینی محسوب می شود به حاشیه رانده شد و به جای ایشان فردی که به دنبال ایجاد امپراطوری و حکومت وراثتی است سکان جامعه را به دست بگیرد به طبع قانون های دین نادیده انگاشته می شود. همین امر باعث شد تا یزید نیز که پس از معاویه بر تخت حکومت نشست آشکارا اقدام های خلاف دین و شریعت انجام دهد، قانون های دین را زیر پا بگذارد و هیچ فردی نیز اجازه اعتراض به وی را نداشته باشد. از طرفی یکی از پیامدهای این امر ایجاد و گسترش بی عدالتی به ویژه در تقسیم بیت المال بود که موجب شد تا قشر ضعیف روز به روز ضعیف تر و ثروتمندان قوی تر شوند. در نتیجه همه این موضوع ها باعث شد تا جامعه از مسیری که رسول اکرم(ص) آن را ترسیم کرده بودند منحرف شود.
* چه ویژگی ها و خصایل برجسته ای در امام حسن(ع) وجود داشت که امروزه می توان از آن الگو گرفت و به عنوان سرمشق زندگی به آن توجه کرد؟
امام حسن مجتبی(ع) به کریم اهل بیت(ع) شهرت دارند. ایشان فقط برای رضای خدا قدم بر می داشت و هیچ فقیر و مسکینی از در خانه ایشان نا امید باز نمی گشت. نکته جالب اینکه این امام همام خود به خانه فقیران می رفت و آنان را از دارایی خود بهره مند می ساخت. این رفتار و روشی از زندگی است که جامعه امروز به شدت به آن نیاز دارد. ویژگی رفتاری دیگر دومین امام شیعیان تواضع و فروتنی بود و وقتی فقیران ایشان را برای حضور بر سفره خویش که تنها نان خشکی در آن وجود داشت، دعوت کردند، این امام همام از مرکب پیاده و با مهربانی و بدون تکبر با آنان هم سفره شد. دوری از غرور و تکبر موضوع مهمی است که باید در لایه های مختلف جامعه نهادینه شود تا همدلی و همزبانی در میان جامعه گسترش یابد. افزون بر آن در تاریخ آمده است که این امام همام در طول دوره زندگی ۲ بار همه و سه بار نیمی از دارایی ها خویش را میان فقیران مدینه تقسیم کردند. این امر توجه ایشان به فقیران و مستضعفان را نشان می دهد و اینکه انسان در برابر همنوع و هم کیش خویش باید مسوولیت پذیر باشد.
*چگونه می توان ویژگی های یاد شده را در جامعه نهادینه ساخت؟
بی شک نقش تولیدات تلویزیونی و رسانه_های جمعی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. می_توان با برنامه های جذاب و فاخر این ویژگی_ها را در جامعه به رفتار تبدیل کرد. در این زمینه می توان با تولید و پخش مستند از افراد خیر جامعه که آسایش و آرامش را برای مردم به ارمغان آورده اند و وظیفه سنگینی را از روی دولت برداشته اند الکوی بخشش و فروتنی را نهادینه ساخت.
*دیدگاه امام حسن(ع) در ارتباط با ضرورت تربیت روحی و معنوی انسان چیست و چگونه این دیدگاه را مطرح می کند؟
با توجه به مشکل های آن زمان، امام حسن(ع) روش های گوناگونی را برای تربیت افراد و همراهان خویش به کار می برد که موثر ترین آنها صحبت چهره به چهره بود، ایشان مفهوم ها و معارف دینی را از این راه به همراهان خویش آموزش می دادند چون با دیدار یاران، الفت و مهربانی مستحکم و موجب می شد تا آموزش ها موثر تر از همیشه انتقال یابد.
* نوع رفتار و برخورد امام حسن(ع) با خلیفه های اموی چگونه بود؟
پس از واگذاری حکومت به معاویه، امام حسن(ع) بارها در سخنرانی ها و نامه هایی که به معاویه داد، عنوان کرد که این واگذاری به دلیل لیاقت و شایستگی معاویه نیست بلکه به علت نداشتن یار و یاور بوده است. در این زمان ایشان تلاش می کرد از مسیر بهبود زیرساخت ها و ارتقای سطح فکری جامعه بسترهای لازم را برای آینده فراهم کند. بنابراین امام حسن(ع) از نظر نظامی درگیری با حاکمان زمان خویش نداشت و فقط در گفتار این نارضایتی ها را عنوان می کرد.
*پروردگار در قرآن کریم چه آیه هایی را در شان و مقام امام حسن مجتبی(ع) آورده است؟
یکی از مشهورترین این سوره ها »دهر« نام دارد که در یکی از مصداق های آن امام حسن مجتبی است. خداوند در آیه پنجم این سوره می_فرمایند: »وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً«(و به فقیر و یتیم و اسیرطعام می_دهند، با وجود احتیاجی که به آن طعام دارند). امیر مومنان(ع) و حضرت فاطمه(س) برای بهبود بیماری امام حسن و حسین(ع) سه روز روزه داری کردند و در هنگام افطار غدای خویش را میان مسکینان و یتیمان تقسیم می کردند.
* امام حسن(ع) از امت شیعه در جهان امروز چه انتظاراتی دارد؟
این انتظار همه پیشوایان دینی از جمله امام حسن(ع) است که شیعیان تقوا پیشه و از بینوایان حمایت کنند. در این راستا انتظار می رود که انسان ها در کنار موضوع های اجتماعی به بصیرت افزایی و شناخت دقیق زمان و مکان خویش بپردازند تا بتوانند با حیله ها و معصیت_های زمان آشنا شده و از آنها بپرهیزند.

نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۲۱ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۸:۰۱ ق.ظ

دیدگاه


شش − = 3