چئویره ن:اکبرسعادت
آنادیلیمیز:بیرمیللتین تاریخی جغرافیاسی،ده‌یراولچولری،فولکلورو ،موسیقی‌سی،ادبیاتی،علمی، دونیاگؤروشو میللت اولماغی و هر جور اورتاق ده‌یرلری عصیرلرین سوزگجیندن سوزوله سوزوله،کلمه‌لرده، سؤزلرده، دانیشیق‌لاردا ،سمبل‌لاشاراق‌ همیشه دیل خزینه‌سینه آخیدیلماقدا، ئوزونو اورتاق ساخلاماقدادیر.
عادت و عنعنه دونیا گؤروشو،دین،اینجه‌صنعت،تاریخ و…دیل سایه‌سینده نسیلدن-نسیله آختاریلیر. ذاتاً بوتون بو عنصرلارین تشکیل ائدیلمه‌سی ایچون،میللتین میدانا گلمه‌یی لازیمدیر.
میللتین و او بیری مدنیت عنصرلارینین میدانا گلمه‌سینده،اَن باشدا گلن دیل‌دیر.مدنیت دئییلینجه ایلک عاغیلا گلن شیء، دیل‌دیر. “دیل” میللت دئییلن اجتیماعی وارلیغی بیرلشدیرمکده‌دیر.
دیل،فردلر آراسیندا دویغو و دوشونجه بیرلییی گتیرمکده‌دیر. میللت‌لر دویغو و دوشونجه‌نی یازی‌یا کئچیرینجه داها مؤحکم بیر، بیرلیک میدانا گلیر.
چونکی یازی سایه‌‌سینده دویغو و دوشونجه‌لر،هم زامان، و هم‌ده مکان ایچینده یاییلیر.
بیز کئچمیش کیتابه‌لر سایه‌سینده بوندان ۱۲۰۰ایل اول،گوگ-تورک‌لرین وارلیغی،مسئله‌لری،دویغو و دوشونجه‌لری،حاققیندا بیر فیکیر الده ائدیریک. تورک‌لرین ایداره‌چی‌سی وضعیتینده اولان شخص‌لرین خالقی خیطاب ائدیب ،خالقا خیطاب ائتدیک‌لرینی گؤروروک.
بودا میللتیمیزده‌کی دموکراسیا آنلاییشینین عصیرلر اولینه قه‌در اوزاندیغینین بیر دلیلی‌دیر.
بیراوزون مودت آنا دیلیینده یازیب اوخومانین یاساق اولماسی و دیله باغلی اولان باشقا سویه لرده چالیشماغین ایمکان سیزلیغی سبب اولوب که بوچاغدا یاشییان آذربایجانلیلار اؤز کئچمیش دبلریله، کولتور لری ایله، آنادیللرینده یارانمیش اثر لریله و بویوک یازیچی لار و شاعیر لریله چوخ تانیش اولسونلار ائله کی چو خلو اثر لر ایللر بویو تاتانینمایش قالمیش و یا بیرآرا دیللره دوشندن سونرا خاطیر لردن سیلینیب و شاید ده تانینمامیش آرادان گئتمیش اولوب.
آذربایجاندا ۱۹ -جو عصرده یاشییان بیربویوک و گؤرکملی شاعیرکی شعرلری دیللرده اولاراق بعضا افسانه لریمیزده گیریب امّا اؤزو اونودولوبدور سید ابوالقاسم نباتی دیر. اونون دوغوم تاریخی قطعی بیلینمه ییر آما چوخلو احتمال ۱۸۱۲ جی ایلده آنادان اولماسیندادیر.
تبریزده دیوان نباتی آدیله چاپ اولونان مجموعه ده ه.ق ۱۱۹۱ ده آنادان اولماسی یازیلمیشدیر.
آذربایجانین جنوبوندا قاراجاداغ ماهالی نین” اوشتیبین” قصبه سنیده آنادان اولموشدور آتاسی سید محترم اوشتیبینی آدیله تانینمیش بیر روحانی ایدی.
سید ابوالقاسم “خان چوبانی”،” مجنون” ،”مجنون شاه” و “نباتی” تخللصلریله شعر یا زاراق شعرینین گوجو و میللت آراسیندا یایغین اولماسین بئله توصیف ائدیر:
میدان عشق ایچره سگیرتدیم آتی مسخر ائیله دیم روم وهراتی
اونون ایشی اکینچی لیک ایمیش،صفالی باغلاردا ایشله ییب و مال داوار ساخلاماقلا عؤمور سوروب تانری وئره ن روزویا قانع اولارمیش. آنجاق قاراداغین صفاسی و » سیه رود« ماهالینین هاواسی ، »نباتی« نی گؤزللیکلر قارشیندا شعیر یازماغا کؤنوللندیردی.
او گئتدیکجه عرفانا داها آرتیق علاقه باغلاییب ، تحصیل ائتدیکده، عمرخیام،مولوی و حافظ کیمی قالارغی عالیملرین اثرلرین اوخویوب اؤرگه شدی.
سونرالار » اهر « شهرینه گئدیب » شیخ شهاب الدین اهری « نین بقعه سینده خلوت ائتمه گه باشلادی.
دئمک اولار نباتی اوره گی یوموشاق و دویغولو بیر شاعیر اولدوقدا،عؤمرونون سون چاغلاریندا یئنی دن آنا یوردو » اوشتبین « کندینه قاییتدی. نباتی ، صوفی مشرب بی شخص ایمیش. او فارسی و تورکو دیلینده شعر یازیرمیش.
مرحوم »تربیت« دئمیشکن: نباتی، خواجه حافظ دن تاثیرلنمیش و چوخلودا تجنیس یازارمیش. بو شاعیر ، کردی،کرمی ، قاراکهری و گرایلی نغمه لرینه اویغون تورکو شعرلر دئییبدیر.
شاعرین نباتی و خان چوبانی تخلصرینی سئچمه سینین نبات آدیندا بیر قیزا محبتی و بیر مدت چوبانلیق ائتمه سیله با غلیلیغی وار دیر.
مجنون دئییرلر آدیما آمّا نباتی ام دایم ایشیمدی کام آلیرام من نباتدان
عالم بیلیرکی من ییرم متصل نبات ال چکمشیم اوسن دیین آب و نباتدان
بناتینین بیر پارا شعرلری بیزیم ائلیمیزین آراسیندا ائله یئر آچمیش کی اونلاری هئچ بیر زامان اونوتماق اولماز.
البت کی هر آذربایجانلی »آپاردی سئللر سارانی« ماهنیسی له تانیشدی نباتی بو شعر ده بئله سؤیله ییر:
گئدین دئیین خان چوبانا/گلمه سین بو ایل موغانا/موغان باتیب ناحاق قانا
نباتی بیر پاک سیرت انسان کیمی بیر خاص حقیقتی آختاریر آما هئچ بیرطریقت ده اونو تاپمایاراق درین حوزن ایله بئله سؤیله ییر:
جانا اود ووردوم اؤزوم، پروانه لردن کوسموشم تا که مجنون اولموشام دیوانه لردن کوسموشم
بیرغلط سوزدورکی دییر گنج اولور ویرانه لرده
گنج یوخ ویرانه ده، ویرانه لردن کوسموشم
حاصلیم اولدو تجربدن ندامت توشه سی
ایندی اول باش آغیردان، افسانه لردن کوسموشم
خانیمانیمدان منی سالدی نباتی دربدر
عقله باخ مجنون کیمی بیگانه لردن کوسموشم
نباتی نین شعرلرینین اساس قهرمانلا رینین بیری اوز یئرینی، قیمتینی بیلن گؤزلدیر. بودا بیرقوشماکی شاعیر اوندا آذربایجانین ائلات قیز لارینی درین بیر تانیشلیقلا و صف ائدیر:
با شینا اورتو بدور ترمه آبی قاشلاری با شلاییب ناز وعتابی
آمان ساقی، گتیر اول می نابی بوجلادین قیلینچیندان الحذر
بونئجه نذگیزدیر، بونئجه گؤزدور بونئجه لاله دیر، بونئجه اوز دور
برنئجه شکردیر، نئجه سؤز دور نه بئله لعل اولور نه بئله گوهر
نباتی بحر طویل ساحه سینده ده قلم چالمیشدیر. بیر نمونه سینی نظر دن کئچیردک: »سنی من ای مه انور نئجه تعریف فیلیم یوخدی شبیهون بولطفات بوشرافت بوجهان اوزره پری حورلر اؤلمز نه ییم قالمیشام عاجر بو و جاهت بوملاحتده زلیخا نه دی. لیلی نه دی. عذرا نه دی. سلمانه دی.
بالله کی اؤزون تک اولا بیلمزز گول حمرا ها ئبله یوخدی قدون تک چمن دهرده بیر سرو دلارا و نه شمشاد و نه عرعر نه صنوبر هانی زولفون کیمی سونبول«
نباتینین و فات تاریخی، دوغوم تاریخی کیمی دقیق بیلینمه یبر و ۱۸۶۲ دن ۱۸۷۳ نجو ایله قدر یا زیلیبدیر نباتی عومرون آخیر لاریندا اوشتیبینه قاییتمیش و اوردا وفات ائدیببدیر و مزاری دا اوردادیر. سوندا نباتی نین شعریندن بیر با شقانمونه:
نه مدت دیر من بیچاره یارب یار سیز قالدیم پوزولدو رونقیم داغیلدی ائوپرگار سیز قالدیم
کیمه اظهار ائدیم دردیم هانی بیر محرم اسرار
غمگساریم یوخ عجب غمخوار سیزقالدیم
غم هجرانه یا ندیردین منی ای چرخ دون بسدیر
رحیم اسمینه آللاهین دئییم، اقرار سیز قالدیم