تاثیر فرهنگ روزه داری برروح وروان مومنین
گروه معارف : شاید مهمترین عمل در ماه مبارک رمضان که در روایات ما به عنوان ماه میهمانی خداوند متعال معرفی شده است روزه باشد، چه اینکه اعمال مختلف در ماه رمضان به دو دسته تقسیم می شوند: اعمال واجب و اعمال مستحب. اعمالی مانند تلاوت قرآن، مناجات و دعا و سایر اعمالی که به خصوص در ماه مبارک رمضان بیان شده است مستحب و البته مهم می باشند و نباید از آنها غفلت کرد، ولکن این مسلّم است که اعمال مستحب در مقایسه با اعمال واجب از اهمیت کمتری برخوردارند، زیرا در صورت انجام ندادن اعمال واجب، انسان مورد مؤاخذه و عقاب الهی قرار خواهد گرفت، ولی در رابطه با اعمال مستحب یا به طور کل مؤاخذه ای در بین نیست و یا اینکه به مراتب آسان تر از مؤاخذه نسبت به اعمال واجب است. پس مهمترین عملی که به خصوص ماه مبارک رمضان مطرح می شود »روزه« است، چه اینکه واجب بوده و ترک آن، هم مجازات دنیایی داشته که همان کفاره و قضا باشد و هم در صورت عدم توبه، مجازات اخروی را در پی خواهد داشت.
علاوه بر این با مراجعه به آیات و روایات اهمیت «روزه» و به خصوص روزه ماه رمضان کاملاً مشخص می شود. در اینجا تنها به این نکته اشاره می کنیم که در روایات متعددی روزه را یکی از پایه های اصلی اسلام معرفی شده اند که این در واقع به این معناست که اگر دین اسلام را همچون ساختمان و بنایی در نظر بگیریم، روزه یکی از ارکان و پایه های آن است و ترک آن به منزله فروریختن یکی از پایه های این ساختمان است و موجب می شود تا این بنا نیز فروریخته و دیگر استوار نباشد.
ماه رمضان ماه فضل و رحمت خداوند متعال است و ماه میهمانی او میباشد. در خطبه معروف شعبانیه پیامبر اعظم »صلی الله علیه وآله« این ماه را اینگونه معرفی مینمایند: ای مردم! همانا ماه خداوند، همراه با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما می آید، این ماه نزد خداوند با فضیلت ترینِ ماه هاست و روزهایش بهترینِ روزها و شب¬ هایش بهترین شب¬ هاست و ساعات این ماه بهترین ساعات است، این ماه ماهی است که در آن به میهمانی خداوند دعوت شده اید و در این ماه جزو کسانی قرار گرفته اید که خداوند آنها را گرامی می دارد، نفَس های شما در این ماه تسبیح حساب می شود و خوابیدنتان در آن، به عنوان عبادت ثبت می گردد و عمل شما در آن قبول شده و دعای تان مستجاب است، پس با نیت های صادق و قلب های پاک، از خداوند، از پرورگارتان بخواهید تا شما را به روزه گرفتن در این ماه و تلاوت کتابش موفق بدارد. از اخلاق انسانهای کریم به دور است که میهمان خود را در رنج و سختی بیفکنند و به دوش او کارهایی را بگذارند که صرفاً برای او مشقت و زحمت دارد، حال ممکن است، خداوند متعال که هر کریمی به اسم کریم او تأسی و اقتدا نموده است، ماه رمضان را ماه میهمانی قرار دهد و مؤمنین را بوسیله روزه، حتی در گرم ترین روزهای سال صرفاً به رنج و سختی بیندازد تا ایشان به این وسیله بندگی خود را ثابت نمایند؟ هرگز! چنین امری از ساحت خداوند کریمی که بیشترین محبت را نسبت به بندگان مؤمن خود دارد و آنها را در ماه رمضان میهمان خود نموده است به دور است.
پس باید دانست که روزه نیز هدیه ای است الهی که حق تعالی در این میهمانی باشکوه برای بندگان مؤمن خویش در نظر گرفته است و در واقع خداوند مهربان و کریم در ماه رمضان قرار است بوسیله روزه از بندگان خویش پذیرایی نماید. حال که دانستیم روزه تنها کُلفَت و باری بر دوش انسان های مؤمن نیست، بلکه جایزه و هدیه ای است که خداوند متعال بوسیله آن از میهمانانش پذیرایی می نماید، باید بیشتر حقیقت این هدیه گرانبها را بشناسیم و بیشتر شاکر این عطای الهی باشیم.بسیاری از افراد تصور می کنند که اصل روزه داری، خودداری از خوردن و آشامیدن و چند مورد دیگر است و روزه دار به کسی گفته میشود که از این موارد اجتناب نماید و البته شایسته است که فرد روزه دار از آنچه که نزد خداوند متعال زشت و قبیح است، بپرهیزد و به طور کل مواظب اعضا و جوارح خود باشد؛ ولکن با مراجعه به روایات می بینیم که این تصور، تصور صحیحی نیست و در واقع روزه، مجموعه ای است از مواظبت ها که اگر هر کدام از آنها از بین برود اثری را که خداوند برای این مجموعه مواظبت ها معین فرموده است محقق نخواهد شد، البته خودداری از خوردن، آشامیدن و … موجب می شود تا قضا و کفاره از عهده مکلف برداشته شود، ولی این به معنای این نیست که فرد نزد خداوند نیز روزه دار به حساب آید. حقیقت روزه همان بندگی کامل نسبت به خداوند متعال است و مجموعه ای است از مراقبت ها و مواظبت های فردی و اجتماعی و شاید به همین جهت است که قرآن کریم نتیجه روزه داری را تقوا بیان می کند، چه اینکه تقوا همان کمال بندگی نسبت به حق تعالی است. قرآن کریم میفرماید: هدیه الهی بهترین هدیه هاست و برکات متعدد و بی شماری بر آن بار می شود. روزه نیز دارای جهات مختلفی است که هر کدام از آنها می تواند اشتیاق انسان را برای درک و کسب آن برانگیزاند
به طور طبیعی یکی از آثار روزه گرسنگی و تشنگی است و نباید این مسئله را به عنوان یک مشکل و معضل دید و دائماً به دنبال راه¬ هایی خاص بود تا گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه را برطرف کرد، چه اینکه قرار است ما بوسیله روزه به میزان مشخصی، مزه گرسنگی و تشنگی را بچشیم و این برای ما خیر است نه شر. گرسنگی اگر در محدوده ای که اسلام آن را تعریف می کند، باشد و به صورت طبیعی ایجاد شود یکی از کلیدهای موفقیت برای رسیدن به کمالات است. به طور کل چیزی ارزش دارد که اولاً اختیاری بوده و با قصد و نیت انجام شود و از طرفی دیگر در آن نه افراط باشد و نه تفریط. روزه قالبی است که بر طبق آن می توان به ریاضتی مشروع و گرسنگی ¬ای مطلوب دست یافت، چه اینکه طبق آموزه های اسلامی با خوردن طعام در غیر زمان روزه به خصوص سحر و عدم جواز اتصال روزه به روز بعد، جهت افراط در گرسنگی بسته می شود و با رعایت عدم پرخوری و انجام فعالیت های روزانه به طور طبیعی و تعطیل نکردن زندگی، جهت تفریط گرفته می شود و از طرفی این گرسنگی رنجی است که خود انسان انتخاب کرده است و نه آنکه از روی نداشتن طعام مجبور به تحمل گرسنگی باشد. با توجه به این خصوصیات است که میتوان از آثار متعدد ریاضت نفس و گرسنگی به نحو مطلوب و معقول استفاده برد. البته باید توجه نمود مراد از گرسنگی لزوماً ضعف و ناتوانی بر اثر غذا نخوردن نیست بلکه مراد از گرسنگیِ بر اثر روزه، برای مدت محدودی خالی نگه داشتن معده از غذاست که مخالف سیر بودن و پر بودن معده است.
یکی از آثار روزه رسیدن به علم و حکمت است. به نظر میرسد این علم هم دانش های تحصیلی را شامل می شود و هم معارفی که از ناحیه خداوند به قلوب انسان های مؤمن تابانده می شود، چه اینکه اولاً وقتی معده پر باشد جهاز بدن عمدتاً در حال تلاش برای هضم این غذا هستند و در نتیجه فکر و ذهن انسان به خوبی نمی تواند فعالیت کند و در نتیجه انسان در زمانی که معده او خالی باشد قدرت فراگیری بالاتری دارد و ثانیاً معده پر، فرد را از خداوند دور می سازد و در مقابل، گرسنگیِ همراه با ایمان، موجب نزدیکی انسان به خداوند می شود و در نتیجه او برای کسب معارف الهی نزدیک تر میشود. خلاصه اینکه علم در گرسنگی است نه در پر بودن شکم، روایت ذیل به همین مطلب تصریح دارد:
قرب الهی، اشتیاق به عبادت را در انسان زنده می کند و عبادت و ذکر موجب قرب بیشتر می شود. انسان نیاز دارد تا در برابر عظمت الهی، حقارت و ذلت خود را حس کند و آن را فراموش نکند، گرسنگی، به شرطی که در چهارچوب شرع باشد، یکی از بهترین راه هایی است که انسان میتواند آن عظمت و این ذلت را به خود یادآوری کند. امام رضا »علیه¬ السلام«در بیان علت وجوب روزه می فرمایند: شکم پر حال عبادت و ذکر را از انسان می گیرد و این، راه نفوذی است برای شیطان تا انسان را از عبادت و ذکر جدا ساخته و پرده غفلت را بر دل و فکر او بیفکند و آرام آرام او را به مسیری غیر از مسیر خداوند متعال سوق دهد. به همین جهت است که انسان های صالح سعی دارند که از سیر غذا خوردن بپرهیزند و تنها به اندازه ای غذا بخورند که بواسطه آن توان و قدرت بر طاعت و عبادت الهی را بدست آورند. توجه به آخرت یکی از شاخصه های انسان مؤمن است، چه اینکه او با این توجه و تذکر سعی دارد تا به همه زندگی خود جهت دهی مناسبی داشته باشد، آنچه می اندیشد و آنچه می گوید و آنچه می کند را در جهت اصلاح آخرت خویش قرار دهد. یکی از خصلت های انسان مؤمن توجه به دشواری های عرصه حساب و تذکر نسبت به گردنه های سخت آخرت است، توصیف آخرت به اینکه بسیاری از انسانها در روز حشر گرسنه و تشنه هستند، مؤمن را بر این میدارد که هم به فکر آن باشد و هم برای جلوگیری از آن فکری بکند. روزه و گرسنگیِ ناشی از آن، فرصتی است تا مؤمن، خود را به آخرت نزدیک گرداند و در همین دنیا سعی در اصلاح آخرت خویش داشته باشد. یکی از آثار مهم معنوی و در عین حال اجتماعی روزه و گرسنگی ناشی از آن، توجه پیدا کردن به حال فقرا و مستمندان است. روایت ذیل توجه به حال فقرا را علت تشریع روزه بیان می کند: همانا به روزه امر شده اید تا رنج گرسنگی و تشنگی را بفهمید … و برای اینکه با نهایت شدت این بر اهل فقر و نداری در این دنیا آشنا شوید و در نتیجه آنچه را که خداوند از اموال برای آن ها واجب گردانده است بپردازید. در علم پزشکی این مطلب ثابت شده است که منشاء بسیاری از بیماری ها پر خوری است و از طرف دیگر امساک از خوردن و متعادل ساختن خوراک، راه حل بسیاری از مشکلات جسمی است.
بدن برای آنکه آنچه را که دریافت نموده است به درستی هضم نموده و مواد انباشته را به سوخت برساند، به فرصتی نیاز دارد که در آن فرصت دریافتی نداشته باشد و مشغول سوخت و ساز مواد موجود شود یکی دیگر از آثار کنترل غذا و سیر نخوردن زیبایی و شادابی پوست است.تقویت حافظه را نیز می توان یکی دیگر از آثار گرسنگی مثبت و قانونمند دانست. انسانی که توانسته است خود را به گرسنگی و تشنگی عادت دهد و ایامی از زندگی خود را به این حال بگذراند یقیناً دارای روحیه ای محکم و خلل ناپذیر خواهد بود و این آمادگی را دارد که خود را با شرایط مختلف و سخت و آسان زندگی وفق دهد و دشواری های آن، برای او به یک معضل تبدیل نشود. زندگی انسان در دنیا همیشه همراه با رنج است چه اینکه خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: »لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ۳۶براستى که انسان را در رنج آفریده ایم«. با توجه به این مطلب باید دانست که حتی لذت های دنیا نیز لذت هایی خالص نیستند و در واقع لذت در دنیا چیزی جز برطرف شدن و یا کم شدن رنج های انسان نیست.
انسان در دنیا با پاسخ به نیازهایش برای خویش لذت می آفریند، پس هر چه نیاز و رنج بیشتر باشد، برطرف ساختن آن نیاز و رنج لذت بیشتری برای انسان به همراه خواهد داشت. البته این به معنای این نیست که انسان بی جهت و به صورت غیر طبیعی برای خویش رنج و سختی ایجاد کند، بلکه معنای این سخن، آن است که اگر در اعمال و فعالیت¬ های صحیح زندگی رنجی هم وجود دارد این رنج را بپذیر، تا هم به مقصد صحیح خویش برسی و نیز زمینه لذتی بالاتر را برای خود فراهم آورده باشی.
پیدا کردن راه حلی مناسب برای کنترل غرایز به خصوص غریزه شهوت یکی از دغدغه های بشر بوده و هست و در این گذر بسیاری به افراط و تفریط کشانده شده اند. اسلام عزیز علاوه بر باز کردن راه ازدواج جهت پاسخگویی قانونمند و بدون ضرر به این غریزه طبیعی و نیز بیان دستوراتی در خصوص پیشگیری، توصیه هایی نیز در رابطه با انجام کارهایی دارد که این امور در کنار سایر امور می تواند کمک شایانی به کنترل غریزه شهوت بکند. از جمله راهکارهای مؤثر در این زمینه مداومت بر روزه گرفتن است. در روایات در مرحله اول توصیه به ازدواج شده است ولی اگر امکانات ازدواج آماده نباشد، به خصوص برای جوانان به مسئله روزه توصیه شده است.
بین صبر و استقامت از یک سو و روزه گرفتن از سوی دیگر سنخیتی وجود دارد و در واقع روزه گرفتن نیز عملی است که در آن تمرین استقامت و پایداری صورت می گیرد.
نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۰۷ تیر ۱۳۹۴ ساعت ۵:۱۷ ق.ظ
