به بهانه13 آذر؛ روز بيمه

بیمه؛ روشی است برای انتقال ریسک

علی رزم‌آرای
اشاره: در تولید و چرخه سریع اطلاعات در گردونه ی سیستم ارتباطات وهمچنین تغییرات و تحولات لحظه به لحظه آن ،اشراف و اطلاع هر انسان متفکر و آگاه و در نسبت کلی ترهر جامعه پویا و در حال حرکت در مسیر زمان را ،برای کسب و استفاده بهیه از این اطلاعات گوناگون در حوزه های مختلف لازم و ضروری میکند.برای مثال ایجاد یک مسیر روان و شفاف از گردش اطلاعات و آگاهی های عمومی نظیر قوانیین حقوقی واجتماعی واقتصادی جاری و سیال دریک کشور و حتی جهان از ابعاد مهم حیات یک جامعه و تحرک در مجاری مختلف اقتصادی و صنعتی و علمی و ….می باشد.هر اندازه اگاهی از وجود و نوع عمل یا کارکرد این اطلاعات و مفاهیم به ضرب آهنگ حرکت یک جامعه نزدیک باشد عبورآن جامعه از گردنه ها و تنگناهای صعب العبوراقتصادی وصنعتی و حتی فرهنگی و سیاسی کم هزینه تر و سالم تر خواهد بود.صنعت بیمه و مفاهیم حقوقی وابسته به آن یکی از کاربردی ترین و عینی-ترین مفاهیم و پرنفوذترین آن در حیات انسان در چمبره عصر حاضر می¬تواند باشد. به همین بهانه به سراغ بررسی تاریخی و اجتماعی این صنعت و جنبه¬های وابسته به آن می¬رویم. *طرح مبحث
صنعت بیمه بعد از بانکداری دومین و وسعیترین چرخه مالی را در سرتاسر کره خاکی داراست. به نحوی که این صنعت واندام های به هم پیوسته ی اقتصادی و فرهنگی و صنعتی آن ،در حکم یک تضمین برای ادامه تکاپو و فراز و نشیب مبتی بر حیات و زندگی انسان وهمچنین منافع حاصل آمده از این تکاپو و فراز و نشیب ، در آمده است. امروزه صنعت بیمه و زیرمجموعه های مستقیم و غیر مستقیم آن تعیین کننده نقش را درایجاد تفکرجدید در ساختار مدیریتی و قانونی درعرصه های کلان و خرد اجتماعی و جغرافیایی و حتی سیاسی به عهده دار دارند.
تولید و مصرف (عرضه و تقاضا)،پایداری منافع و سود حاصله از آن ،آینده این منافع و افزایش و برد جغرافیایی و اجتماعی آن از جنبه های مهم مدیریت بیمه و ضمانت اجرای آن به شمار می آید.
نگاه کوتاهی به جریان و روند و تاریخ شکل یابی این صنعت و شناخت روابط فرهنگی وصنعتی واجتماعی حاکم برآن درایران وجهان می تواند در شناسایی نقش بلا منازع این صنعت در آینده حیات بشر و وضع کنونی آن ،ما را یاری کند.
*بیمه به عنوان یک مفهوم حقوقی
یکی از آموزهای مهم در زندگی اجتماعی آموزش حقوق است. شناخت مفاهیم حقوقی و به کار بستن آنها نه تنها روابط اجتماعی را تسهیل و از ظهور و برزواختلافات و تشنجات جلوگیری خواهد کرد.بلکه شادابی را نیز به دنبال خواهد آورد.حصول شادابی درزندگی از جمله نتایج آشنایی آحاد مردم با مفاهیم حقوقی و به کاربستن آنها و نیل به عدالت در جامعه است و خودآشنایی با حق و تکلیف و مفاهیم حقوقی و طریق اعمال و اجرای آن ، ضمن بالا بردن دانش حقوقی مردم وشهروندان ، تقویت سلامت روانی آنان را در روابط فردی و اجتماعی و خانوادگی به ارمغان خواهد آورد.
بیمه در مفهوم ومعنی کلامی و لغوی خود از کلمه “بیم”مشتق می شود .بیم را به ترس و احساس خطر معنا کرده اند.ازهمین ریشه معنایی می توان به مفهوم ریسک و خطر کردن و لزوم ضمانت اجرائی داشتن برای انجام عمل یا رفتاری را می شود از آن برداشت کرد.درکل بیمه از زبان هندی ( اردو ) گرفته شده است و معنی لغوی آن ضمانت است . در اصطلاح نیز ضمانت مخصوصی است از جان یا مال که در حقوق جدید دنیا رواج یافته است.
*بیمه چیست؟
بیمه در ساده ترین تعریف؛روشی است برای انتقال ریسک.(بیمه یکی از شیوه های انتقال ریسک می باشد”انتقال ریسک به فرد یا سازمان دیگر”)
تعریف متداول بیمه: بیمه عملی است که به موجب آن بیمه گردرمقابل دریافت عوض بنام ” حق بیمه یا وجه اشتراک ” و بموجب مقررات خاص خسارات را جبران می‌نماید بدین ترتیب بیمه موجد نوعی اطمینان در مقابل مخاطره محتمل الوقوع تلقی می‌گردد. اما در اصطلاح حقوقی بیمه عبارت است از قراردادی که به موجب آن یک طرف (بیمه گر)تعهد می کند در ازای وجه یا وجهی از طرف دیگر (بیمه گذار)در صورت وقوع یا بروز حادثه ای ،خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی را بپردازد.متعهد را بیمه گر،طرف تعهد را بیمه گذار و وجهی را که بیمه گذارمی پردازد حق بیمه وآنچه را که بیمه می شود موضوع بیمه می نامند.بیمه دارای انواع و اقسام مختلفی است که عبارتند از بیمه های اجتماعی و بیمه های بازرگانی و ….
بیمه دارای اصول معین و مشخصی است.این اصول عبارتند از:
۱-اصل غرامت
۲-اصل حسن نیت
۳-اصلد نفع بیمه ای
۴-اصل مشارکت
۵-اصل علت نزدیک
بیمه انواع مختلفی دارد.برای مثال بیمه عمرو پس انداز،بیمه حوادث انفرادی و خانوادگی و….که در کل ۵۱ موضوع در قالب قوانیین بیمه و امورات مربوط بدان تعریف شده است که در ایران از حیث اجرائی و قانونی اعمال می شود.
*تاریخ بیمه
بیمه برای اولین بار در شکل نخستین خود در روم باستان دیده می شود. در روم باستان صاحبان کشتی و متصدیان حمل و نقل دریائی متعهد میشدند که خسارات ناشی از عملیات جنگی دشمن ویا طوفان را بپردازند . به لحاظ خطرات اساسی که متوجه مال التجاره های دریائی بود ، بیمه دریائی به عنوان نخستین نوع بیمه در تاریخ جهان ایجاد گردید .
این بیمه در حال حاضر نیز پر اهمیت ترین نوع بیمه در جهان امروز است . محل یادآوریست که معرفی و گسترش این نوع بیمه(بیمه دریائی) مربوط به قرون وسطی می باشد.در خصوص انواع دیگر بیمه نیزباید اشاره کرد که سیر تکوین و شکل گیری انواع مختلف بیمه ازقرن نوزدهم میلادی آغاز می شود.این سیرتا به امروزنیز بنا به ضرورت وهمراهی با نبض تغییرات ونوآوریهای جدید،دراشکال مختلف و متنوع خود ادامه پیدا کرده است.
این نکته که برای اولین بار بیمه در کدام کشوربوجود آمده است، به درستی روشن نیست. عده ای معتقدند که بیمه برای اولین بار در فلاندر (ناحیه ای در شمال کشور بلژیک ) پدید آمد و به سال ???? میلادی شخصی بنام کنت دوبتون بنا به درخواست اهالی شهر “بروژ” دفتر بیمه ای تاًسیس نمود . به نظرعده ای نیز بیمه از ابداعات ایتالیائی ها و اسپانیولی ها در قرن ۱? میلادی بوده است. بهرحال میدانیم که اولین بیمه نامه ی بدست آمده در سالهای ۱۳۴۷و۱۳۷۰میلادی در شهرهای ژن و بروگ تنظیم شده است .
درتاریخ ایران نیز پاره ای قراردادهای شبیه بیمه متقابل بحری(دریایی) در میان اقوام ساحل نشین خلیج فارس قبل از اسلام معمول بوده است.
در تاریخ اسلام نیز به دو نوع قاعده حقوقی برمی خوریم که به شکلی ابتدایی امری شبیه به بیمه از آنها صادر می گردد . ۱-حق عمری: حق انتفاعیی است که طی عقدی از طرف مالک برای شخص به طول عمر یا عمر منتفع(مفید)یا عمر شخص ثالث بر قرار می گردد. ۲- ضمان جریره: عقدی که به موجب آن دو نفر با یکدیگر قراردادی را می پذیرند و یکی از این دو متعهد میشود در صورتیکه از روی اشتباه مرتکب عملی گردیده که مستوجب پرداخت دیه به شخص ثالث باشد طرف دیگر آن دیه را بپردازد .
اما بیمه در شکل متعارف خود در ایران با تاًسیس شرکت سهامی بیمه ایران در ???? استقرار یافت و با صدور اولین بیمه نامه آتش سوزی کار خود را آغاز کرد . پیش از تاریخ مذکورنیز دو موسسه روسی معروف به “نادژوا و ” کافکازمر کوری ” برای نخستین بار در ایران به بیمه گری پرداخته بودند . پس از شروع فعالیت شرکت بیمه ایران ، شرکتهای بیمه خارجی و شرکتهای غیر دولتی دیگر در تهران و شهرستانها فعالیت های بیمه گری خود را آغاز کردند.
اولین قانون رسمی بیمه هم که مشتمل بر۳۶ ماده بود، در تاریخ هفتم اردی بهشت ماه ۱۳۱۶در مجلس شورای ملی وقت به تصویب رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بموجب ماده یک قانون ملی شدن شرکتهای بیمه مصوب تیرماه ???? شورای انقلاب، بمنظور حفظ حقوق بیمه گذاران و گسترش صنعت بیمه در کشورو گماردن بیمه بخدمت مردم ، از تاریخ مذکور کلیه موسسات بیمه کشور، ضمن قبول اصل مالکیت مشروع مشروط ، ملی اعلام شد .
درقانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۲۴/۸/ ۵۸نیز در بند ? از اصل ۲۱ و اصل ?? و اصل ?? به بیمه اشاره شده و اساسا ً بیمه را جز ء بخش دولتی دانسته اند.
در سال ???? قانون تأسیس شرکت بیمه گرغیردولتی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. لذا در سال ????اولین شرکت خصوصی بیمه در منطقه آزاد کیش تاسیس و از سال ???? سایر شرکتهای بیمه گرخصوصی نیز تاسیس در کنار شرکت های بیمه گر دولتی مشغول به فعالیت شدند. در حال حاضر نیز تعداد شرکتهای بیمه گردر سطح کشور رو به افزایش است.
منابع:
۱-پایگاه اینترنتی بیمه مرکزی ایران
۲-حقوق در اسلام – استاد شهید مرتضی مطهری
۳-قانون بیمه مصوب سال سال ۱۳۱۶- عبدالله آستین
۴-قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران- دکتر رضا رادمنش
۵-حقوق به زبان ساده در داد و ستد و امور بازرگانی- معاونت آموزش قوه قضائیه