برنامه ناتمام پزشک خانواده و سرگردانی بیماران

افشین شاعری
گروه اجتماعی:برنامه پزشک خانواده یکی از مهمترین مواد برنامه توسعه چهارم و پنجم کشور بود که برای اولین بار در دولت هشتم آن هم در شش ماه آخر آن با تخصیص بودجه ۵۰۰ میلیارد تومانی کلید خورد.
بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت،اجرای این برنامه را تنها راه نجات نظام پر هزینه و پر چالش سلامت ایران می‌دانند و معتقد بوده و هستند که تنها در سایه اجرای این برنامه است که به پیشگیری از بیماری توجه می‌شود، بیماران در پیدا کردن پزشک سرگردان و پشت نوبت نمی‌مانند و هزینه های گزاف نظام سلامت کم می‌شود.
مطابق این برنامه که البته در دولت‌های نهم و دهم نسخه‌های اجرایی متعددی برای آن تدوین و ابلاغ شد، قرار بود، هر پزشک خانواده (‌که البته باید آموزش هایی بیش از پزشکی عمومی داشته باشد) مسئولیت سلامت تعدادی از جمعیت کشور را به عهده بگیرد و همراه با تیم خود که در نسخه‌های متعدد این برنامه تعاریف مختلفی داشته است به افراد تحت پوشش خود خدمات رسانی کند.
پزشک خانواده می‌بایست برای افراد جمعیت خود پرونده الکترونیک سلامت تشکیل دهد، به آنان برای پیشگیری از بیماری آموزش دهد، درمانشان کند و اگر درمان تخصصی بود او را به پزشکان متخصص یا فوق تخصص در مراکز سطح بالاتر از جمله بیمارستان‌ها ارجاع دهد.
از همان زمان که اجرای این برنامه ملی کلید خورد، کارشناسان و مسئولان گفتند اجرای کامل این برنامه بین ۱۰ تا ۱۵ سال زمان می‌خواهد،‌حالا ۱۱ سال از آن زمان می‌گذرد.
در طول این سال‌ها در کنار مدافعان سرسخت این برنامه که گاهی از اجرای یک تا سه ساله آن سخن می‌گفتند، گروه‌هایی نیز از جمله در دوره‌ای پزشکان عمومی و در دوره هایی پزشکان متخصص با اجرای این برنامه مخالفت داشتند.
مخالفت هایی از جنس اینکه مثلا: »پزشک عمومی کافی برای اجرای این برنامه نداریم«،‌» با اجرای این برنامه مطب پزشکان عمومی تعطیل می‌شود«،»مطب پزشکان متخصص خلوت می‌شوند و ضرر می‌کنند«، »پزشک خانواده تربیت شده در کشور نداریم«، »زیرساخت لازم این برنامه از جمله برای ارجاع بیماران به سطوح تخصصی در کشور ایجاد نشده است«، »بیمه‌ها همکاری نمی‌کنند« یا »اختلاف نظر بین وزارت بهداشت و بیمه‌ها درباره شیوه اجرای پزشک خانواده» و » مقاومت مردم و نبود فرهنگ مراجعه به یک پزشک مشخص تعریف شده« و …
برنامه پزشک خانواده در دولت نهم در روستاها و شهرهای کوچک با استفاده از دفترچه بیمه روستاییان تا حدی اجرایی شد و به گفته آنان حدود ۲۴ میلیون نفر در این مناطق تحت پوشش این برنامه قرار گرفتند، گو اینکه بعدها اعلام شد، این برنامه در این مناطق نیز ناقص اجرا شده و حداقل خدمات سطح تخصصی و ارحاع بیمارستانی آن کامل نشده است.
برنامه پزشک خانواده در دولت دهم نیز پس از سال ها آزمون و خطا در دو استان فارس و مازندران شروع شد و در دولت یازدهم نیز تاکنون در همین دو استان در حال اجراست.
مسئولان وزارت بهداشت اکنون معتقدند که اجرای این برنامه نیازمند تامین زیرساخت لازم است و به همین خاطر طرح تحول سلامت را شروع کردند که به گفته آنان هم به نیازهای فوری و حیاتی نظام سلامت از جمله کاهش هزینه‌های بالای درمانی مردم و بهبود کیفیت خدمات بیمارستانی بپردازد و همزمان زیرساخت لازم را برای اجرای برنامه پزشک خانواده فراهم کند.
محمد شریعتی، متخصص پزشکی اجتماعی و رئیس ستاد اجرای برنامه پزشک خانواده در دولت دهم درباره مزایای برنامه پزشک خانواده به خبرنگار ایرنا گفت: مطالعات متعدد نشان داده که ایفای نقش پزشک خانواده به عنوان دروازه بان سلامت و استفاده از راهنماهای بالینی، می‌تواند تا ۴۰ درصد از هزینه های سلامت را کاهش دهد و این رقم بسیار بالایی است.
به گفته وی، فقط نقش دروازه بانی و ارجاع مناسب بیماران به تنهایی تا ۲۳ درصد هزینه‌ها را کم می‌کند و از سردرگمی مردم و هزینه‌های بی جا جلوگیری می‌کند. در حالی که اکنون یک بیمار برای تشخیص بیماری به چند پزشک متخصص مراجعه می‌کند و بعد از کلی ام آر ای و سی تی اسکن که اکثراً غیر ضروری بوده، آخر سر معلوم می‌شود و اگر یک شرح حال کامل از بیمار می گرفتند نیاز به این همه اقدامات هزینه ساز نبود.
وی افزود: مسئله بسیار مهم دیگر مدیریت و اصلاح نظام پرداخت است، وقتی سیستم در برنامه پزشک خانواده به پزشک به ازای »سلامت افراد« پول می‌دهد او همه تلاش خود را می کند که مثلاً با کاهش مصرف نمک، جلوی بیماری فرد را بگیرد؛ یا به فرد کمک کند، وزن خود را متعادل کند، رژیم غذایی یا تحرک خود را اصلاح کند و سبک زندگی سالمتری داشته باشد، در این شرایط خود به خود در سطح کلان جامعه میزان دیابت، سرطان، فشار خون و بیماری قلبی کم می‌شود. به گفته شریعتی، مزیت بسیار مهم دیگر پزشک خانواده این است که سیستم سلامت و پزشکان نسبت به مردم پاسخگو می‌شوند. در حالی که اکنون معلوم نیست چند درصد مردمی که به پزشک مراجعه می کنند، جواب مناسب می‌گیرند.
وی گفت:‌وقتی پزشک خانواده می گذاریم یعنی فردی مشخص می‌شود که باید برای سلامت من( تک تک افراد تحت پوشش) وقت بگذارد و پاسخگو باشد و چه من پیش او بروم چه نروم او پولش را می‌گیرد بنابراین باید در خدمت سلامت من باشد.
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نهم نیز درباره برنامه پزشک خانواده گفت: هدف از اجرای برنامه پزشک خانواده کاهش هزینه های درمان مردم است، همه کشورهایی هم که این برنامه را اجرا کرده اند به خاطر مشکلاتی بوده که در تأمین هزینه های درمانی داشته اند، از طرفی تنها راه برقراری عدالت نسبی در نظام سلامت همین اجرای برنامه پزشک خانواده است.
وی معتقد است:‌ البته اجرای این برنامه الزاماتی دارد که مردم و جامعه پزشکی باید به آن تن دهند،‌باید زیرساخت های لازم فنی و فرهنگی از جمله نظام ارجاع، راهنماهای بالینی، خرید راهبردی خدمات و پذیرش افکار عمومی برای اجرای این برنامه آماده شود اما نباید برای اجرای این برنامه مهم و استراتژیک منتظر بمانیم تا همه زیرساختها فراهم شود، چنین روزی هرگز نخواهد رسید و برای اصلاح نظام سلامت هیچ راه دیگری جز اجرای برنامه پزشک خانواده نداریم.
برای پیگیری آخرین وضعیت اجرای این برنامه به سراغ، علی اکبر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت رفتیم و از او درباره روند اجرای برنامه پزشک خانواده پرسیدیم و البته او در پاسخ از روند ادامه طرح تحول سلامت سخن گفت که در حوزه بهداشت با عنوان نظام نوین خدمات سلامت در کشور دنبال می‌شود.
او در پاسخ به پرسش خبرنگار سلامت ایرنا درباره سرنوشت برنامه پزشک خانواده توضیح داد: سیستمی که الان وزارت بهداشت اجرا می‌کند، توسعه پایگاه‌های سلامت و مراکز جامع خدمات سلامت است و اکنون ۲۴ تا ۲۵ میلیون نفر زیر پوشش این برنامه هستند.
وی افزود: اکثر افراد زیر پوشش این برنامه، ساکنان روستاها، شهرهای کوچک و حاشیه نشینان شهرهای بزرگ هستند و قصد داریم امسال تمام شهرنشینان نیز به این خدمات دسترسی پیدا کنند.