بررسی تطبیقی در اساطیر ادبیات ترکی

بررسی تطبیقی در اساطیر ادبیات ترکی

علی رزم آرای
گروه فرهنگی: اگر چنانچه بر اساس حدس مورخین، سومریان یک قوم ترک بوده باشند، نخستین داستان حماسی دنیا نیز یک افسانه ترکی خواهد بود. در اینجا منظور از نخستین داستان حماسی دنیا، داستان معروف گیلغامیش یا همان گیل گمیش است. سومریان به احتمال قریب به یقین از ترکستان به بین‌النهرین کوچیده¬اند و زبانشان نیز با زبان ترکی چه به لحاظ همسانی واژگان و چه به لحاظ مشخصات گرامری پیوند خویشاوندی دارد. در چنین صورتی قاعدتا باید بین داستان¬های سومری و افسانه¬های ترکی نیز شباهت¬های معنی داری موجود باشد. سعی می‌کنیم در این مختصر به برخی از این نوع شباهت‌ها اشاره کنیم.
داستان گیلغامیش و افسانه های ترکمنی:اساس داستان گیلغامیش حول مسئله مرگ و زندگی می¬چرخد. در آن، جدال دائمی بین انسان و حیوانات وحشی، انسان و دیو به تصویر کشیده می¬شود. این ویژگی یادآور داستان¬های شرقی بوده، به ویژه با افسانه ترکمنی آق پامیق قرابت زیادی دارد. در این افسانه نیز دختر شجاع بنام آق پامیق، پس از آنکه هفت برادر شکارچی¬اش پس از یک مبارزهٍ مدهش بدست دیوان کشته می¬شود، برای یافتن راز حیات جاودانه و بخشیدن زندگی دوباره به برادرانش، سیر و سیاحت متهورانه¬ای را آغاز می‌کند. او سرانجام با رهنمود پیرزن خردمندی آن را در ترکیب شیر شتر افسانه¬ای یافته، از طریق پاشیدن آن بر روی استخوان¬های برادرانش به آنان حیات دوباره می¬بخشد. آنچه در این افسانه ترکمنی به ویژه برجسته و معنی¬دار به چشم می¬خورد، برجستگی نقش زن در آن است. می¬توان گفت به احتمال قوی ریشه این افسانه به دوران مادر شاهی می¬رسد. این دوران به تصریح مورخین و باستان‌شناسان، در ترکمنستان به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح مربوط می¬شود. مسئله مبارزه بین انسان و حیوانات وحشی و همچنین دیو و انسان نیز (آن گونه که در داستان گیلغامیش دیده می¬شود) تار و پود تمامی قصه¬های ترکمنی را تشکیل می¬دهد.
گیلغامیش و کوراوغلو (کوراوغلی، گوراوغلی) :شخصیتی که سومرولوگ¬ها با در نظر گرفتن نسخه¬ها و یا صورت¬های گوناگون این داستان برای گیلغامیش تصویر می¬نمایند. به لحاظ خوی و خصلت، کردار و رفتار با شخصیت افسانه¬ای کوراوغلو (کوراوغلی، گوراوغلی) قهرمان حماسی مردمان ترک زبان تقریبا همانند است. حتی عمر کیلغامیش نیز مانند کوراوغلو ۱۲۰ سال ذکر گردیده است. رابطه گیلغامیش با دنیای زیرزمین و ارواح مردگان، با صورت ترکمنی این داستان هم‌خوانی دارد. زیرا در این نسخه و صورت نام کوراوغلو نیز گوراوغلی (فرزند گور) بوده از درون گوری تاریک پا به عرصه جهان روشن می¬گذارد. همچنین اسب افسانه¬ای کوراوغلو قیرآت نیز به مدت چهل روز به دور از هرگونه نور و روشنایی در زیر زمین به سر می‌برد.
داستان گیلغامیش و داستان قورقوت آتا (دده قورقوت) : داستان¬های گیلغامیش و دده قورقوت هردو به تبعیت از ۱۲ ماه سال از ۱۲ بخش تشکیل شده است. از سوی دیگر مبارزه گیلغامیش با فرستاده خدایان یعنی انگیدو، یادآور مبارزه تپه گؤز با عزراییل در داستان دده قورقوت است. گیلغامیش با گاوی که از سوی خدای آسمان آنو فرستاده شده بود درآویخته آن را از پای در می¬آورد. در داستان دده قورقوت نیز بوغاچ پسر در سه خان با مبارزه و کشتن گاو سرکش بایندرخان نام و نشان می¬یابد. به نظر محققین ریشه داستان¬هایی چون اوغوزنامه، دده قورقوت و کوراوغلو به هزاران سال پیش می¬رسد که طی قرون و اعصار متمادی سینه به سینه گشته و بعدها یعنی در طول هزاره اخیر نوشته شده است. اما صحت نظرات فوق را می¬شود از مسائل و موضوعاتی که در داستان¬ها طرح می¬شود، از وجود بقایای باورهای بسیار قدیمی فرهنگ ترکی و در مجموع از فضای حاکم بر آن‌ها به سادگی دید. به تصریح سومرشناس برجسته س. ن. کرامر علاوه بر ایشتار، آفرودیت یونانی‌ها و ونوس رومی¬ها نیز از این-آننا، همچنین هراکلیوس (هرکول) از گیلغامیش سومریان نسخه برداری شده است. شباهت¬های معنی¬دار بین ادبیات سومریان و خلق¬های ترک زبان را ما در موارد دیگر مثلا در مقایسه داستان نوح بجا مانده از کتیبه¬های سومری با واریانت همین داستان در میتولوژی ترک¬های آلتایی که هنوز هم با آیین¬های شامانی خود زندگی می¬کنند نیز مشاهده می¬کنیم. به تصریح محققان مادر قهرمان افسانه¬ای سومریان یک زن نیمه خدا بنام نین-سون است. مادر اوغوزخان (سرنسل افسانه¬ای مردمان ترک زبان) نیز یک زن نیمه خدا بنام آی خان است. علاوه بر موارد فوق¬الذکر، بین نام شهرها و انسان¬هایی که در متون سومری قید گردیده است با نام شهرهای باستانی ترکمنستان و همچنین نام¬های اصیل ترکمنی نیز همسانی¬های شگفت¬انگیز و پر معنی به چشم می¬خورد. به عنوان مثال نام خدای آسمان در نزد سومریان و همچنین بزرگ‌ترین پرستشگاه شهر اوروک آنو، با نام شهر باستانی انو که خرابه¬های آن در ۱۴ کیلومتری عشق¬آباد (آشغابات) پایتخت جمهوری ترکمنستان واقع شده، همسان است. در عین حال تمدنی که از سوی باستان‌شناسان در همین محل تثبیت گردیده و قدمت آن به هشت هزار سال می¬رسد نیز در بین مورخین دنیا با نام تمدن انو شناخته می¬شود. نام شهرهای اور و اوروک سومری نیز با نام شهرهای اورگنچ (ترکمنستان) و ارومیه (آذربایجان، به فرض واژه اورمیه) به احتمال قوی با هم رابطه دارند. کلمه اور، اورو در زبان سومری به معنی شهر و کلمه اوروغ در زبان ترکمنی به معنی گروه خویشاوند، قوم و طایفه است. از آنجایی که به تصریح باستان‌شناسان و مورخین، اولین روستاها از اسکان گروه¬های خویشاوند یعنی اوروغ پدید آمده¬اند، می‌توان تصور کرد که کلمات اور، اورو و اوروغ هم‌ریشه باشند. در رابطه با نام¬های انسان هم در زبان سومری و هم در زبان ترکمنی کلمه آننا با ترکیب با کلمات دیگر به عنوان نام¬های مردانه و زنانه فراوان بچشم می¬خورد. مثلا همان‌گونه که در بالا دیدیم این-آننا نام اله زیبایی سومریان بود. نام یکی دیگر از زن-خدایان سومری نیز آننا-تو است. از نام¬های بسیار متداول زنان ترکمنی چون آننا گول، آننا گوزل، آننا بی¬بی…می¬توان نام برد. کلمه آننا در زبان سومری به معنی خدا و خدای آسمان می¬آید. در زبان ترکمنی نیز این کلمه همین معنی را می¬رساند.

نوشته شده توسط admin در یکشنبه, ۰۵ مرداد ۱۳۹۳ ساعت ۵:۵۸ ق.ظ

دیدگاه


شش + = 15