بختیم آچیل چرشنبه
اکبرسعادت
آنا دیلیمیز: سواولان یئرده دیریلیک اولار. یوخودا سو گورمک آیدینلیقدیر. اود اوسته سو آتمازلار. نه زماندان کی، نوروز بایرامی برپا اولونوب و اود یاندیرما مراسمی نوروز بایرامیندا باب اولوبدورسا, او زماندان بو شنلیکلر تورک ائللرینده وارایمیش, ممکن‌ایدی آدی چرشنبه اولمویایدی آیری آد اولایدی، آنجاق بو مراسملر تامامی‌ایله و عینا” اجرا اولارمیش. بو اود یاندیرما شنلیکلری نوروز مراسملریندن آیریلمایان بیر مراسم‌دیر. مینلر ایل دوام ائدیب و هئچ دولت حاکم، دین و اعتقادلار اونو آرادان آپارا بیلمه‌ییبلر بلکه‌ده اوزونونکولشدیریبلر، اونا گوره بو مراسم ده او پایدار و دائمی مراسملردن بیری اولوبدور.
سون چرشنبه نین ان اونملی دبلریندن بیرده اود یاندیرماق و اود اوسوتندن آتیلماق دیر.بودببین کوک و ندنینه باغلی بیرنئچه روایت واردیر ،بیرچوخ کیشی بودببی زردوشت زمانیندان قالان بیر رسم بیلیلر.بیر آیری گوروشده کی بو دببی اسلامی بیر بیچیم وئرمکده بئله دیر کی “مختارسقفی”امام حسینین انتقامچی سی اولان قیامنین اوز طرفدارلارینا خبر وئرمک اوچون بئله قرار آلیرلار کی چرشنبه گنجه سی داملاردا اود یاندیرسینلار،تا بئله لیکله قیاما باشلادیلسین وهامی نین خبری اولسون.اما حکومت آداملار بوایشدن خبرلری اولور و چرشنبه گونونه حاظیرلیق آپاریلار.
مختار حکومت آداملارنی قاباقلاییب چرشنبه آخشامی گئجه سی داملاردا اود یاندیریر ومختارین آداملاری حرکته باشلیرلار،بئله لیکله امام حسینین قانینین انتقامین آلماق قیامی باشلیر.اوگوندن بویانا خالق امام حسینین قانی آلماق قیامنین باشلانقیجی اولان گونو شادلیق گونو سئچمیشلر.”سوری”کردجه دیلینده قیرمیزی آنلامی واردیر کی گئنه بیرچوخ آدام بوگونون باغلی اولدوقونو اینانیرلار.اما تاریخ ایچرسینه باخیلدیقی زمان بودببین چوخ اسکی و میفولوژیک چاغلارا دایانان زمانلاردان قالمیش بیر رسم اولدوقونو دوشونمک اولار.بئلله کی بو تورنه و دببلره بنزری سومئر قوملارنین دورانلارین یادداشتلاریندا گورونور. آخیرچرشنبه قاش قارالان زمان هریئرده اودون و چیرپی و تیکان تونقالاری قالاییب اود یاندیرلیر.قدیم زمانلار کندلرده داملاردا تونقال قالانیب و اود یاندیرلارمیش و شهرلرده و کندین میدانلاریندا تونقال قالانار.بیر چوخ عایله ده ائوین بویوگونون ائولرینده توپلانییب اود یاندیرالار.بوتونقالارین اوزلرینه گوره بیر چوخ اوزلیگی واردیر اورنک اولاراق تونقال سایسی “تک”اولماسی دیر،تونقالین “جوت”سایدا اولماسی اوغورسوز اولار.ائولرده تونقالی یاندیرماق دا ائوین لاپ کیچیک اوشاقی طرفیندن اولمالی دیر.اود یاندیرلان زمان چرشنبه بازاریندان آلنمیش اوزرلیک ده بواوددا یاندیرلار.اودون اوستوندن بوتون آداملار آتیلارلارکی بوایشده “آتیل –باتیل “دئیلیر.بئله اینانج واردیر کی اودون اوستوندن آتیلماق خوشبختلیق و بخت آچیقلیقی گتیره ر.اود اوستوندن آتیلان زمان بوسوزلری دئیلیر:
آتیل –توتول چرشنبه /چیللم توکول چرشنبه /بختیم آچیل چرشنبه
بوتون قید اولونان اود یاندیرما دببلرینه قدیم آذربایجانین چوخلی یئرینده “نادارا”دئیلردی آخیرچرشنبه کندلرده بوتون ائولرده ائو آداملاری ممه یئیندن-پپه یئینه ،حتا قاری قوجالار ائولرنین داملارینا چیخیب تونقال قالاییب نادارا ائدرمیشلر.بویوک عالیم پرفسور محمدتقی کیریشچی نین ایران تورکلرنین اسکی تاریخی کیتابیندا بورسمی بئله قید ائلییب:«ائو آداملاری وحتا ۹۰یاشیندا قوجابابا داما چیخیب تونقالی اود ووروب سونرا قوجابابا آلاوین مقابیلینده دایاناراق اللرینی گویه قالدیریب دئدی:-آللاه سنه مین شوکو،بیلدیر بوواخت اون تومن سرمایه میز واریدی،ایلی باشا-باش ایشله ییب قازانییب،یاخشی دولاندیق واون تومن ده یئرینده دیر.
اود اوستوندن آتیلدیق دان سونرا بعضی یئرلرده گئنه بیر پارا رسمیلر و اینانجلارواردیر،اورنک اولاراق قیزلار اود اوستوندن آتیلدیقدان سونرا ائولرینه گلدیکلری زمان باشماقلارین آیاقلاریندان چیخارتیب ائو آستاناسینا تولازلارلار،اینانج بئله دیر کی باشماقلارین دابانی ائوه ساری اولورسا او ایل بخت ائوینه گئدجک .بعضی یئرلرده اوددان آتیلدیقدان سونرا بیر بئل یا کورک اوستونه مینیب آت کیمی سورلر ،کورک اوستونده اولاندان سوروشالار کی»هارا گئدیرسن؟«اودا هرهارا کی آرزوسو واردیر تازا ایلده گئده دیله گتیره ر.
ایندی آخر چرشنبه‌ده اود یاندیرماق، قدیملردن ده یوکسک سوییه‌ده اجرا اولور، او بئله‌دیر‌کی قدیملر نئچه گون قاباقدان اوشاقلار، یئنی یئتمه‌لر گئدر، چول‌لردن قورو تیکان، قیزیل‌گَوَن، یانمالی تونقال، اودون و آیری یاناجاق زادلار ییغار، ائوده ساخلایارلار. بازار آخشامی (سه شنبه گونو) آخشام چاغی اونو اودلاماغلا شنلیک مراسمینی اجرا ائدرلر. بو اود یاندیرماغین آدینا (نَدوورا یا ندارا) دئییرلر. او مراسملردن بیری نَدوورانین اوستوندن آتیلماق‌دیر. قدیملر قیزیل گوَنی اودلایار و باشلاری اوسته توولایاردیلار، بو گوَن شعله لنردی. آمما ایندی بعضیلری آلمینیوم تیکه‌لرینی توولامایا قویور و توولاییرلار، هاوادا شعله‌لنیر، اوشاقلار هو چکیرلر، سئوینیرلر. جوان اوغلانلار هرکس اوز ائوی‌نین قاباغیندا، اگر ممکن اولماسا اوچ- دورد ائودن بیری‌نین قاباغیندا اود یاندیرار و شنلیک یارادارلار.
قدیم‌لرده هر کس اوز ائوی‌نین دامیندا اود یاندیراردی و داملاردان عائله‌لر بیری بیری‌ایله ایلگی ساخلایاردیلار. بو مراسم‌ده یعنی داملاردا اود یاندیراندا تامام ائو اهالی‌سی ایشتیراک ائدردیلر. اوغلانلار اوزسئودیگی قیزی نیشانلایاردی و قیزدا اوغلانی گورردی‌کی گله‌جکده ائلچی‌لیگه گلنلره مناسب جواب وئرسین لاکین کوچه‌لرده اولاندا یالنیز اوغلانلار ایشتیراک ائدیرلر و بئله اولاندا نئجه اوغلان قیزی و قیز اوغلانی گوره‌جک، الله بیلیر.
اورمودا آخرچرشنبه گونو بازار گونو اولورسادا، اونون قاباقکی گونو یعنی بازار آخشامی، اوشاق بازاری آدلانار، بو ایکی گونده (بازار گونو و بازار آخشامی)آذربایجان ماحالی‌نین تامام شهرلریندن و سایی۸۰ دان یوخاری اولان کندلردن عائله‌لربازارا گئدرلر.
اورمونون بازار آخشامیندا (اوشاق بازاریندا) تعریفه، توصیفه سیغمایان شنلیکلر اولارکی گل‌گوره‌سن. آل وئرچیلرین چوخو توکانلارینین ائشیگینده ماتاهلارینی اوجا سسله اوخشایارلار چیراغلار یانار، گل-گئد چوخالار، توکانلارینین قاباقلارینی پارلاق پارچا و کاغاذلارلا بزه‌یرلر توکانچیلارین آرتیق یاردیمچیلاری اولار، آل وئرچیلر بیر آی قاباقدان بو گونلره لازیم اولان شئیلری هر هارادان اولموش اولورسا, آلیب حاضرلایارلار.آخیر چرشنبه نین دببلری خالق آراسندا اوقدر چئشیتلی و اوقدر سایسیزدیر کی بوگونون اوزون بیر اولوس بایرامی و ائل بایرامی آدلاندیرماق اولار.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ ساعت ۵:۴۹ ق.ظ
