بحران زنانه و کودکانه شدن اعتیاد در جامعه

گروه اجتماعی : مشکلی که در حوزه آسیب‌ها وجود دارد، این است که باور نکرده‌ایم تهدیدی برای سلامت جامعه شده‌اند و افزایش هم‌باشی سیاه، زنانه شدن اعتیاد و کودکانه شدن جرایم، از نشانه‌های بحران اجتماعی است.
زنان جز نخستین قربانیان بسیاری از آسیب ها و انحرافات اجتماعی اند. در این میان اعتیاد اگر نه اولین و عمده ترین، بلکه یکی از مهمترین آنان است. تصور اکثر افراد جامعه در مورد اعتیاد این است که مواد مخدر و سوء مصرف مواد عمدتا پدیده ای مردانه است. به عبارتی اعتقاد بر این است که زن ها بسیار کمتر از مردها به اعتیاد روی می آورند، بخصوص در ایران حتی سیگار کشیدن زنان و دختران، تعجب اطرافیان را برمی انگیزد، شاید بدان علت که اعتیاد با نقش آشنای همسر و مادری مهربان و دلسوز در جامعه ایرانی همخوانی ندارد.
مشکلات روحی و روانی نیز در روی آوردن زنان به اعتیاد و مواد مخدر موثر است. زنان معتاد در مقایسه با دیگر زنان مسائل و مشکلات روانی بیشتری دارند. مشخص شده است که اختلالات افسردگی یا اضطراب، شایع ترین بیماری در نزد زنان معتاد به مواد مخدر است. مطالعات نشان داده است رفتارهای خودکشی، آسیب پذیری بالا و عزت نفس پایین در زنان معتاد بسیار بیشتر از دیگران است و حتی بسیاری از زنان، گرفتار مشکلات بازگشت افسردگی مزمن می شوند. پدیده های اجتماعی نیز در گرایش زنان به اعتیاد و مواد مخدر دخیل است.
زنان به عنوان همسر، مراقبت کننده و پایه و اساس اخلاق به حساب می آیند. با این حال نگاه مرد سالارانه در جامعه، که اعتیاد زنان را منفیتر از مردان می داند و همچنین سایر نگرش های اجتماعی درباره ناپسند تر بودن اعتیاد زن، یک مانع عمده درمان آنها محسوب می شود. حتی زنانی که خود می دانند از یک بیماری رنج می برند این نگرانی درد آور را که دیگران مشکل آنها را بپذیرند همراه خود دارند. آنها می ترسندکه خانواده شان، همراه، شریک، و یا جفتشان و یا حتی کارفرمایشان دیدگاه مسلط جامعه را که اعتیاد را یک مشکل اخلاقی می دانند، داشته باشند و آنها را در درمان حمایت نکنند.
آنچه وضعیت اعتیاد را در کشور بحرانی کرده است، زنانه و حتی کودکانه شدن اعتیاد است. مسئله ای که آمارهای رسمی آن را تایید می کند. براساس گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۳ هزار و ۶۰۰ دانش آموز در کشور تجربه مصرف مواد مخدر داشته و حدود ۲۵۰ دانش آموز میان آنها به مرحله اعتیاد رسیده اند.
یک لحظه در جایی ثابت بند نمی شود و مدام بالا و پایین می پرد. چهره و قامتش به خردسالان دو سه ساله می ماند و به سختی می تواند کلمات را کنار هم بچیند و جمله ای کامل بگوید. زنی با دندان های یکی در میان و ابروهایی که تا جا بوده، به سمت بالا تتو شده اند، می گوید:»فرزام من ۵ سالش است. وقتی باردار بودم، فقط چای شیرین می خوردم و مواد می کشیدم. صبحانه، ناهار، شام، هیچ چیز دیگری به جز چای شیرین نداشتیم. برای همین خودم یک وقت ها می گویم فرزام پسر چای شیرین است.«
او، ۳۲ ساله است و اعتیاد، از چهره اش زنی نزدیک به سال های ۵۰ زندگی ساخته. بخت آنقدر با فرزام یار بوده که اعتیاد مادرش را به ارث نبرده است اما او، شناسنامه یا اوراق هویتی دیگری ندارد. پدر و مادرم در تصادف مردند، خودم سرهای جداشده شان را دیدم. خانواده ام وضع بدی داشتند، نتوانستم تحمل کنم. ۱۵ سالگی طلاق گرفته بودم. اینجا با مردی آشنا شدم و مرا عقد موقت کرد. فهمیدم معتاد است و بعد هم با هم نشستیم به مواد کشیدن. بچه که دنیا آمد، ولم کرد و رفت.ملیکا دو سال است از اعتیاد رها شده و موسسه_ای خیریه، برای او و پسرش خانه ای فراهم کرده است. درددل های او، تمام آسیب ها را در خود جای داده است؛ طلاق، اعتیاد، حاشیه نشینی و چالش های اخلاقی. روایت ملیکا، روایت آدم های زیادی است که کمتر گوش شنوایی پای حکایت شان نشسته است.
فراگیری این روایت ها و بالارفتن آمار افرادی همچون او تا جایی نگران کننده شد که در سال ۹۵ در حوزه آسیب های اجتماعی اتفاق مهمی افتاد؛ رهبری، جلسه های متعددی با مقامات کشور تشکیل داد و در آن ها، دستورات جدی برای حل بحران ها داد.
بهمن مشکینی، مشاور وزیر کشور درباره جلسه ای سه ساعته با رهبری و ارائه گزارش هایی از آسیب های اجتماعی به ایشان گفت: «اعتیاد، حاشیه نشینی، نقاط بحرانی شهری، فساد اخلاقی و طلاق اولویت هایی بود که ماموریت داده شد تا بدان ها توجه شود و برای اینکه هماهنگی های مختلف صورت گیرد، شورای اجتماعی کشور این کار را مدیریت و هماهنگی می کند.»
نهادهای مختلفی مسئولیت هر کدام از این ۵ بحران را به عهده گرفته اند. تحقیقات میدانی و آماری ما نشان می دهد اعتیاد و حاشیه نشینی، اصلی ترین مسائلی است که شرایط جامه را بحرانی کرده است. براساس روایت وزیر کشور، حدود ۶۰ درصد از زندانیان به صورت مستقیم و غیرمستقیم، ۵۰ درصد طلاق ها و ۴۶ درصد سرقت ها به دلیل اعتیاد است.
در پایان دولت اصلاحات، به عنوان جانشین رییس ستاد مبارزه با مواد مخدر، حداکثر ۱۰ هزار معتاد صنعتی را به دولت نهم تحویل دادیم؛ در آن زمان قیمت مواد مخدر هر کیلیویی ۱۷۰ میلیون تومان بود؛ اما ۸ سال بعد چشم باز کریم و دیدیم دولت دهم هنگام تحویل ستاد رسما ۳۳۵ هزار معتاد صنعتی، با قیمت کیلویی ۹ میلیون تومان را به دولت یازدهم تحویل داد.
علی هاشمی، رییس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام چنین روایتی از روند اعتیاد ارائه داده است.
تا سال ۸۹، تعداد کارتن خواب های شهر تهران ۲ هزار نفر بود اما پایین آمدن قیمت مواد مخدر کار را به جایی رساند که حالا بیشتر از ۱۵ هزار کارتن خواب که بیش از ۳ هزار نفر از آنها زن هستند، در سرما و گرمای روزگار می گذرانند.
تعداد کل معتادان کشور نیز به طور رسمی جمعیتی بین ۲ تا ۴ میلیون نفر برآورد می شود. هاشمی در این باره می گوید: یقینا آمار معتادان قطعی کشور کمتر از ۲٫۵ میلیون نفر نیست و با در نظر گرفتن مصرف کنندگان تفننی قطعا به ۴ میلیون نفر خواهندرسید. حدود ۱۵ سال پیش طی تحقیقی متوجه شدیم که ۹۰ درصد افرادی که تحصیلات عالی نداشته و زیر دیپلم بودند، به اعتیاد گرایش پیدا می کردند اما طی دهه گذشته شاهد مصرف مواد مخدر میان افرادی با تحصیلات عالیه هم هستیم.
پیمایش ملی اعتیاد نیز که برای اولین بار در کشور انجام شده، نشان می دهد جمعیت عمومی کشور ابتدا سیگار مصرف کرده، سپس مشروب و بعد از آن قلیان و در آخر به مصرف مواد مخدر و محرک ها گرایش پیدا کرده اند. هم چنین فاصله سن شروع مصرف در دهه های اولیه سنی میان زن و مرد کمتر شده؛ به عبارتی در گذشته چنانچه اختلاف سن شروع مصرف مواد میان دختران و پسران سه الی چهار سال بود، اما در حال حاضر زمان مصرف در زنان به زمان آغاز مصرف اولیه در مردان بسیار نزدیک شده است.
آنچه وضعیت اعتیاد را در کشور بحرانی کرده است، زنانه و حتی کودکانه شدن اعتیاد است. مسئله ای که آمارهای رسمی آن را تایید می کند. براساس گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۳ هزار و ۶۰۰ دانش آموز در کشور تجربه مصرف مواد مخدر داشته و حدود ۲۵۰ دانش آموز میان آنها به مرحله اعتیاد رسیده اند.
البته عددها وقتی بحرانی می شوند که از ۱۳۶ هزار دانش آموز در معرض خطر ابتلا به اعتیاد روایت می کنند.
تحقیقات دیگر نیز نشان می دهد که ۵۵ درصد از پدران و مادران بعد از گذشت ۳ تا ۵ سال از اعتیاد فرزندان خود مطلع می شوند.
البته ۲۷٫۹ درصد از جمعیت عمومی کشور هم به مواد مخدر نگرش مثبت دارند. در حال حاضر ۲۵۰ میلیون نفر در دنیا مصرف کننده مواد مخدرند و اعتیاد مشکل اول ۱۷۰ کشور دنیاست. سایر اطلاعات اعلام شده از سوی ستاد مبارزه با موادمخدر نیز نان می دهد، ولع یک معتاد ۴۰ تا ۶۰ درصد بالاتر از ولع گرسنگی است. هم چنین از میان تمام معتادان ایرانی، تنها ۱۵ تا ۲۰ درصد بهبود پیدا می کنند و به جامعه باز می گردند.
حمید صرامی، مدیر کل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر می گوید:»در ۲۵ سال اخیر ۴۷۳ هزار و ۶۶۰ نفر به دلیل جرایم مرتبط با مواد مخدر، توسط نیروی انتظامی دستگیر شدند. این تعداد کم نیست و در حقیقت قسمتی از سرمایه های انسانی ما در چرخه خرید، فروش، قاچاق و مصرف مواد قرار گرفته اند.«
همه بررسی ها نشان می دهد بخش بزرگی از اقتصاد کشور، با بحران های اجتماعی و در راس آن ها اعتیاد، درگیر شده است. براساس اعلام وزیر کشور، تنها گردش مالی قاچاق مواد مخدر یک هزار و ۵۰۰ میلیارد دلار است.
چند وقت پیش تنها در حاشیه یک کلانشهر بیش از ۷۰۰ مرکز فروش مواد مخدر پلمپ شد. البته علی جزینی، قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر حجم تجارت مواد مخدر را در دنیا ۶۰۰ میلیارد دلار عنوان می کند و سهم ایران را ۳ میلیارد دلار می داند که با احتساب دلار سه هزار تومانی، با ۹ هزار میلیارد تومان برابر است.
در سال ۹۵، به جز مواد مخدر، مصرف الکل، پنجمین جرم کودکان و نوجوانان است. پژوهشی از سوی دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است که نشان می دهد حدود ۱۰ درصد ایرانی ها حداقل یک بار تجربه مصرف الکل را داشته اند. همچنین براساس آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و ستاد مبارزه با قاچاق کالا، سالانه حدود ۸۰ میلیون لیتر الکل به ارزش ۷۳۰ میلیون دلار وارد کشور می شود که فقط ۲۵ درصد آن کشف می شود.
اما جنجالی ترین آمارها را درباره اندازه بازار مواد مخدر در ایران، علی هاشمی ارائه داده است. رییس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، گردش مالی مواد مخدر را سالانه در دنیا ۱۶۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیارد دلار برآورد می کند و درباره وضعیت ایران چنین روایت می کند:»به جرات می توانم بگویم که از اول انقلاب تا الان حتی یک درصد هم به اقتصاد مافیای مواد مخدر در کشور خسارات وارد نشده و روزانه ۱۱۰ میلیارد تومان از پول مردم در راه مواد مخدر از بین می رود.«
یکی از راه های پیشگیری زنان از اعتیاد، آشنایی آنها نسبت به خصوصیات مواد مخدر و پیامدهای آن است. هرچه فرد آگاهی بیشتری نسبت به آثار منفی و زیان بار اعتیاد به مواد مخدر داشته باشد، احتمال اجتناب از آن بیشتر است و این شیوه پیشگیری، از نوع کنترل درونی است که اثر و نتیجة آن به مراتب بیش از کنترل بیرونی می??باشد.
هرچقدر ارزش ها و دستورات دینی در فرد، بیشتر درونی شود به او در برابر رفتارهای انحرافی مصونیت می??دهد.
همچنین دین به جهت داشتن آیین های مذهبی جمعی و اعطای مسئولیت های جمعی به پیروان خود و تحریص و تشویق آنها به انجام کارهای نیک و معاونت در امور خیر و پرهیز از همراهی با دیگران در کارهای خلاف و ناصواب، رفتار انسان??ها را هنجارمند نموده و آنان را با نظام اجتماعی همنوا می سازد.
چند نمونه از راهکارها در این سطح عبارتند از: دین با تعلیم باورها، ارزش??ها و بشارت به پاداش و انذار از کیفر سخت اخروی موجب صیانت انسان در انجام اعمال انحرافی می??شود. از این??رو بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی دین را به عنوان یکی از ابزارهای عمدة پیشگیری از انحرافات اجتماعی به حساب می??آورند.
بعضی از آنها معتقدند که:»در هنگام مواجهة فرد با وضعیت بی??هنجاری اجتماعی، دین قادر است تا نوعی جایگزین مشروع و قابل اتکا را در ازای اهداف یا ابزارهای غیرقابل دسترسی فراهم آورد و فرد را از ابتلا به تبعات روانی بی??هنجاری دور سازد.«
همچنین گفته می??شود که بسیاری از ارزش??ها و هنجارهای مهم اجتماعی در قلمرو دین قرار می??گیرند و دین با تقویت این ارزش??ها و هنجارها، رفتارهای فرد را کنترل می??کند.
به علاوه دین با بیان ارزش??ها و پاداش??های معنوی و با شرکت دادن افراد در مراسم و آئین??های خاص و تحریک احساسات و عواطف افراد، آنها را در دنیای ناامنی??ها مورد حمایت عاطفی قرار می??دهد و در حوادث مهم زندگی یاری می??دهد و صبر و تحمل افراد را در مقابله با مشکلات و سختی??های زندگی اجتماعی افزایش می??دهد.