بایاتی تاریخی
حاضیرلایان:اکبر سعادت
آنادیلیمیز:دریا کیمى بولاننام
باغچا کیمى سولاننام
ساغ گؤزوم سنه قوربان
سول گؤزومله دولاننام…
هامیمیز بیلیریک بوگون بایاتی دئدیگیمیز دؤرد مصرعدن عبارت اولان ? هیجالی شعرلردیر کی هر بیر آذربایجانلی، هئچ اولماسا نئچه – نئچه بئله شعرلری ازبردن اوخویابیلر. مختلف زمانلاردا، چئشیدلی احوال روحیه اوچون مناسیب بایاتیلار دیللرده گزیر. مین ایللردن بری مینلر انسانین اوره ک سؤزلرینی بیر – بیرینه دویونله ییب، یونتالانیب، جیلوه له نیبن بوگون بیزیم دیلیمیزه گلیر. آنجاق بیر بایاتی، بلکه ده میلیونلارین اوره ک سؤزو، آرزی – دیله یینی اوخشاییر. هر بایاتی مین انسانین دیلینده گزه رک مین دیله یین، مین اوره یین نغمه سی دیر.
بایاتیلار، تاریخین درینلیگیندن آخیب گلن قیسسا ترانه لردیر. بلکه ده تکجه بیر آن، بیر لحظه نین دویغوسونو بیان ائتمک اوچون اوخونور. آنجاق همان بیر آن، بیر عؤمور و بیر یاشاملا برابردیر. غربت بایاتیلاری، آیریلیق نغمه لری، بالالاری اوخشاما، آتا – آنانی الدن وئره ن چاغدا اوخونان آغیلار، مختلف چاغلاردا اوره کلرین آهی و کؤنوللرین صداسی دیر. بایاتی اوشاغین اولان گونوندن، یئریمک باشلایاندا، اونون لایلاسیندا، اوخشاماسیندا اوخونور و گلیر تا انسانین بؤیومه سی، آیاق آچماسی، زحمت چاغلاری، توی – دویون گونلری، هابئله اؤلوم گونونه قده ر ده اوخونور. بیزیم بوتون عؤمروموزده ائتکیلی بیر نغمه دیر بایاتی. بونلار تاریخین ان اوجقار قارانلیقلاریندان گلیب بیزه چاتیبدیر. اوسطوره چاغلاریندان ، اسکس ایناملاردان آخیب گلن دوشونجه و مراسیم نغمه لریدیر بایاتیلار. بایات دئدیکده تانری آدینی دئمکدیر. مانیلاردا بایات ، تانری دئمکدیر. قوتادقو بیلیکده، عتبه الحقایقده و باشقا – باشقا اسکی اثرلریمیزده اولدوغو کیمی، شفاهی ادبیاتیمیزدا دا بایات، تانری آنلامیندادیر. اونون ? هیجالی اولدوغو دا کائناتین سیررلریندن بیر اینام کیمی قارشیلانیر.
تورک دونیا سیندا اسکس شعرلریمیز فورما جهتیندن چوخ چئشیدلی و الواندیر. اسکس شعر فورمالاریمیزدان قوشوق، ساغو، باشوق، قوژان، تاقشوت، تاقماق، ایر – ییر، کوک، شلوق، کاوی ، یسنه و باشقالارینی آد آپارا بیله ریک. بو فورمالاردا ایندیلیکده ان قدیم زمانلاردان اؤرنک لر الده دیرو بو اؤرنکلر اسلامدان اؤنجه زمانلارا، بلکه ده میلاددان اؤنجه دؤورانا گئدیب چاتیر. قیسساجا ایضاح وئرمک گره کیر. قوشوقلار، گون یاشاییشینا باغلی اولاراق، اووچولوق، حیواندارلیق و تارلادا ایشله ین چاغلاردا اوخونان شعرلردیر. بونلارین مضمونو چوخ گئنیش و یاشاملا باغلیدیر. قوژانلار، ? هیجالی شعرلر اولاراق، بایاتیلار کیمی ? مصرعلی و گاهدان ? و ? مصرعلی ده اولورلار. آنجاق بایاتیلارلا باشقا بیر فرقلری ده واردیر : قوژانلارین قافیه سی دؤردونجو مصرعده و ? و ? جی مصرعلرده گاهدان ? جی مصرعله بیر اولماییر. گاهدان دا ? هیجا یئرینه ? هیجالی اولورلار. بو نغمه لر مختلیف مراسیملرده اوخونورلاردیر.
باشوق شعرلری دئییلن نغمه لر دینی مراسیملرده و دوعالار کیمی ایشله نیردی. باشوقلارین دینی ماهیتی اولاراق، دوعالار کیمی اوخونوردو. پالاق آدلی باشقا بیر شعر فورماسی دا واردیر کی، او دا دینی مراسیملرده اوخونوردو. یسنه آدلانان همان اوئستانین یسنالاری کیمی دینی شعرلردیر. بلکه ده همان قایناقدان گلمه بیر فورما اولموش اولسون! ساو فورمالاری، بوگونکو آتالار سؤزونه اوخشایان، عؤمور تجروبه لرینی توپلایان پیاملاردیر کی اسکی زمانلاردا ساو آدیلا اوخونوردو و بوگون گؤزه ل اؤرنکلری الده دیر. بونلاردا اولان قافیه لر ده داها گؤزه ل اولموشدور. بونو دا آرتیرماق لازیمدیر کی اسکس شعرلریمیزده، چوخلو قافیه لر شعرین سونوندا یوخ، بلکه اولینده گلیر. اسلامدان اؤنجه شعرلریمیزین چوخو بئله دیر.
تاقشوتلار، تاقماقلار، ایر – ییر، کوکلر و باشقا شعر فورمالاریمیز، بیزیم مین ایللر بوندان اؤنجه آتا – بابالاریمیزین اوره ک سؤزلرینی دیله گتیریر. بو شعرلرین چوخو دینی ماهیت داشیسا دا، مجلیسلرده اوخونوردو . بوگونه قالان سایالار همان حیوادارلیق زامانینا قاییدان شعرلردیر کی هله دیر اؤز اعتبارینی ساخلامیشدیر. بونلارین دا بیر چوخو بوگونکو بایاتیلار وزنینده و فورموندا اولموشلار.
قوتادقوبیلیکدن اؤنجه الیمیزه گلن اثرلرین ساییسی آز دئییلدیر. بونلارین ایچینده چوخلو شعرلر واردیر کی بایاتی کیمی ? هیجالی و ? مصرعلی اولموشلار. بو شعرلر ساخسی، گؤن، داشلار اوستونده یازیلاراق الیمیزه چاتمیشلار. آنجاق سؤزو اوزاتمادان، بایاتی نین بایات آدیندان گلمه سی ده اؤنملی دیر. بایات آنلام جهتیندن تانری معناسیندادیر. قوتادقو بیلیک، عتبه الحقایق و باشقا اسکی اثرلریمیزده، بایات همان تانری معناسیندا ایشلنمیشدیر. آنجاق تورک بویلاری نین بؤیوک داللاریندان بیری ده بایات اولموش ، دده قورقود دا پیغمبر زامانیندا همان بایات قبیله سینده اولموشدور. بایاتلار تورک اؤلکه لرینده یاییلمیش، آذربایجان و هابئله ایرانین باشا – باشینا دا یاییلمیشلار. بوگون سوی آدی اولان بو عنوان، هر شهرده – شیرازدان توتوب زنگان، تبریز، اورمیه و باشقا شهرلرده راستلانیریق.
اسلام دؤورو و اوندان داها اؤنجه الیمیزه چاتان شاعیرلریمیزین شعرلرینده بیر سیرا بایاتی کیمی شعرلری گؤرمک مومکوندور. اسکس شاعیرلریمیزی دئدیکده منظوروموز : آپرین چورتگین، قول ترخان، سینقوسلی توتونگ،راتیایا، آسیق توتونگ، کی کی، چیسونا توتونگ، قالیم کئیشی، چوچو و باشقالاری نین شعرلرینی نظرده توتوروق. بونلارین شعرلرینده بایاتی فورمالارینا یاخین شعرلر آز دئییلدیر.
حتی دیوان لغات التورک کتابیندا، هابئله دده قورقود کتابیندا ایلکین بایاتیلارلا اوز – اوزه گلیریک. آنجاق بونون یازیلی حالینا چوخلو الیازما نوسخه لرده ده راست گلیریک. شوبهه یوخدور کی یازی قایناقلاریمیزی آراشدیرمادا بیر چوخلو بایاتیلارلا اوز – اوزه گله جه ییک. ایلک اؤنجه تانیتدیران نوسخه لردن بیری سعدی نین گولوستان اثری نین تورکجه ترجومه سی اولموشدور. بو اثر ? و ? جی یوزایلده میصیرده سیف سرایی طرفیندن ترجومه اولموش و بوگونه قده ر قالمیشدیر. بو الیازما کتابین صفحه لرینین حاشیه لرینده بیر سیرا بایاتیلار واردیر. آنجاق بو زمانلار، آشیقلاریمیز دا دیوان یازماغا اوز گتیرمیشلر و قوربانی، امانی کیمی آشیقلار دا بایاتی سؤیله مکلری مومکون ساییلیر. هله بیلدیگیمیز کیمی بیر سیرا آشیقلاریمیز، تکجه بایاتی شاعیری کیمی ده تانینمادادیرلار. او جومله ده ساری آشیق، ?? یوزایلده اکثر شعرلرینی بایاتی فورماسیندا یازمیشدیر. عینی حالدا همین یوزایللرده عندلیب قاراجاداغی، الیاس مشفقیان کیمی ادیب و شاعیرلیریمیز واردیر کی خالق آغزیندان ماهنیلاری و نغمه لری توپلامیش و بوگون بیزه ساخلامیشلار. بونلارین یازدیغی شفاهی ادبیاتیمیزین گؤزه ل قایناقلاریندان ساییلیر. بو زاماندان سونرا، بیر سیرا بسته کارلار، بایاتیلاری توپلایاراق، مضمون جهتیله ده آییرد ائتمیش و دسته له میشلر. بو عنعنه یوزایللر بویو داوام تاپاراق، داها علمی بیر شکیلده اوزئییر حاجی بیگلی بو موضوع اوزه رینده درین چالیشمالار آپارمیشدیر. اونون گؤردویو ایش بوگونوموزون بایاتی توپلاما ایشلری نین اولگوسو اولموشدور.
بایاتیلار حاققیندادانیشارکن، بایاتی فالیندان دانیشماماق اولماز. بیزیم ائللر آراسیندا ان اسکی زامانلاردان استخاره و یا فال آچما، خالقیمیزین اوزون قیش گئجه لری نین بیر تفریحی کیمی، عینی حالدا باش قاتماسی اولموشدور. بونو دا آرتیرماق لازیمدیر کی همین استخاره یا فال آچما بیر مقدس ایش کیمی باخیلیر. بورادا جمعین آغ ساققالی الینه بیر تسبیح آلاراق، چئوره ده اوتورانلاردان ایسته ییر هر بیری بیر بایاتی اوخوسونلار. تسبیحین سون داناسینا اوخونان بایاتی، او فال توتانانین یا استخاره ائده نین اوره ک ایسته یی کیمی تانینیر. بئله اولورسا، خالقیمیز بایاتی ازبرله مک و بایاتی بیلمه یی بیر هنر کیمی ساخلامیشدیر. بو عنعنه هله ده داوام ائدیر.
باشقا بیر موضوع، شاعیرلریمیز آراسیندا بایاتی سؤیله مک عنعنه سی دیر. آشیقلاریمیزداه علاوه، چوخلو شاعیرلریمیز ده بایاتی شاعیری اولموشلار. حتی معجز کیمی و شهریار کیمی نهنگ شاعیرلر بایاتیدان واز کئچمه میشلر. اونلار دا ان ییغجام شکیلده درین دوشونجه لی شعرلری سؤیله میشلر.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۶ آبان ۱۳۹۳ ساعت ۵:۵۳ ق.ظ
