بایاتیلار و تاریخیمیز
ناصر داوران
آنادیلیمیز:عادتن بئله دئییرلر: “تورک‌لر تاریخ یاراتدی، آنجاق یازمادی”. طبیعی کی، بو ایفاده‌نین ایشلدیلمه‌سینده معیین حقیقت واردیر، چونکی تاریخین قدیم تاریخی‌نین یازی‌لی منبع‌لری اولدوقجا آزدیر، یاخود دا کیم‌لرینسه طرفین‌دن بیله‌رک‌دن محو ائدیلمیش‌دیر.
آنجاق بونونلا بئله تورک خالق تفکرونده اونون تاریخی ایله باغ‌لی چوخ ایزلر واردیر کی، بون‌لارا شیفاهی خالق ادبیاتی نومونه‌لرینده تئز – تئز راست گلمک اولار. اصلینده خالق ادبیاتینین ناغیل، لطیفه، داستان ژانرلاریندا نقل ائدیلن هر بیر حادثه کونکرئت بیر زامانلا علاقه‌داردیر و همین دؤورون اجتماعی – سیاسی ماهیتینی اؤزونده عکس ائتدیریر.
مقصدیمیز خالق ادبیاتی نومونه لرین‌دن بایاتی‌لاردا عکس اولونان تاریخه ایشیق توتماق، خالقیمیزین تاریخی ایله باغ‌لی بعضی مقام‌لارا آیدین‌لیق گتیرمک‌دن عبارت‌دیر. بیر مسله نی قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، یارانان نومونه‌لر هم ده، نومونه‌نین یاراندیغی اراضی ایله بیلاواسیطه باغ‌لی اولوب، همین یئرین ائتیمولوگیاسینین اؤیرنیلمه‌سینده ده موهوم رول اویناییر.
توتاق کی، آذربایجان مرزنین اراضی‌سینده توپ‌لانان بایاتیلار، خالق ادبیاتینین دیگر نؤو‌لری محض بو رئگیونون حیاتی، تاریخی، معیشتی ایله داها چوخ باغ‌لی‌دیر.
مسئلن، بئله بیر بایاتی وار: نوح آدینا مکان وار، آیاغین‌دان چکن وار دوشمن ایستر داغیدا، حاق‌دان اونو تیکن وار گؤروندوگو کیمی، آراز نوح پیغمبرین آدی ایله باغ‌لی اولماسی فیکرینی بابا‌لاریمیز، نه نه‌لریمیز اؤز دئییم‌لرینده ثابیتلشدیرمیش‌لر.
بایاتینین هر مصراسینی تحلیل ائتسک، بو یوردون دوشمن‌لره گؤز داغی اولدوغونو گؤرریک. یادائل‌لی دوشمن‌لر همیشه بو گؤزل یوردو داغیتماغا چالیشمیش‌لارسا دا، اما ایستک‌لرینه نایل اولا بیلمه میش، بو یورد، بو تورپاق ایلاهی قدرتین نتیجه‌سینده دایما چیچکلنمیش، اینکیشاف ائتمیش‌دیر یاخود داها بیر بایاتییا نظر سالاق: بوردا یاتان نوحدو، نیشانه‌سی چوخدو کیتاب یازان کیشی‌لر، بلکه گلدی اوخودو گومان ائتمک اولار کی، بو بایاتی دا آراز اراضی‌سینده، تاپیلان یازی‌لی داش‌لار ایله باغ‌لی اولا‌راق دئییلمیش‌دیر. همین اراضیده نوح دابانی، بیر قدر اورا‌دان آرا‌لیدا نوح گدیگی کندلری واختی ایله یئرلشمیشدی.
یازی‌لی داش‌لار ایسه چوخ بؤیوک اهمییت کسب ائدن تاریخ نومونه‌لری‌دیر کی، خالقیمیزین گئنئتیک یادداشینین فورمالاشماسیندا موهوم رول اویناییر. هم ده بو داش‌لار یئر داش‌لارینا اوخشامیر، اطراف‌داکی آدی داش‌لاردان فرق‌لنیر. بو داش‌لار توند قارا رنگ‌لی، چوخ آغیر اولان مئتئوریک پارچا‌لارینا بنزییر.
بو اراضیده نوه پیغمبرله علاقه‌دار یارانان افسانه‌لر، چوخ‌لو یئر آدلارینین اولماسی، اراضیده اینسان‌لارین اون مین ایللر بون‌دان اؤنجه مسکونلاشماسین‌دان خبر وئرمکله یاناشی، بو باره‌ده یارانمیش خالق ادبیاتی نومونه‌لری‌نین ده نه قدر درین معنایا مالیک اولماسی حاقیندا قناعت یارا‌دیر.
فولکلورون تاریخ ایله علاقه‌سی‌نین تاریخ نومونه‌لرینه آراز حاققیندا دئییلمیش بایاتی‌لارا دا راست گلیریک. معلوم اولدوغو کیمی، روس ایمپئریاسینین .
اوروس ایکی یوز ایللیک آیریلیغین بوتون چالارلاری ایله عکس ائتدیرن فولکلورون تیپیک بیر نومونه‌سی ده آشاغی‌داکی بایاتی ایله وئریلمیش‌دیر: آغ دوه دوزده قالدی یوکو تبریزده قالدی اوغلانی درد آپاردی درمانی قیزدا قالدی بایاتیدا آدی کئچن دوه‌نین آغ اولماسی اؤزو آیریلیغین نیشانه¬سی‌دیر.
معلوم اولدوغو کیمی، آغ رنگ آیری‌لیق علامتی اولا‌راق محببت عالمینده قبول ائدیلمیش‌دیر. آغ دوه‌نین دوزده، یوکونون تبریزده قالماسی یول‌لارین باغلانماسی ایله علاقه‌دار اولا‌راق دییلمیش‌دیر. وته‌نین پارچالانماسی ایسه ایکی سئوگیلینی آرا‌لی سالمیش، اونلارین درده، ازابا دوچار اولماسینا گتیریب چیخارمیش‌دیر.
داها بیر بایاتییا دا نظر سالاق قاراباغدا تالان وار، زولفون اوزه سالان وار، گئدیرسن تئز ده قاییت، گؤزو یولدا قالان وار قاراباغدا چوخ‌لو تالان‌لار اولوب‌دور.
اما بو بایاتینین ۱۹۱۸-جی ایل تالان‌لاری ایله باغ‌لی اولا‌راق یاراندیغی قناتیندییک. ۱۹۱۸-جی ایلده اولان تالاندا اها‌لی‌نین بیر قیسمی، خوصوصن قیز، قادین، اوشاق و قوجا‌لار قاراباغ‌دان چیخاریلمیش، اونلارین بیر قیسمی ایراندا اولان آذربایجانا، بیر قیسمی ایسه اطراف بؤلگه‌لره گئتمیش‌دیر.
آیری دوشن سئوگی‌لی‌لرین دردی، کدری بو تیپ‌لی سؤز دوزوم‌لری‌نین یارانماسینا سبب اولموش‌دور. دقت ائتسک بایاتینین ایکینجی میصراسی “زولفون اوزه سالان وار” بیر-بیر آیریلیغین ایشاره‌سی کیمی آنیلیر.
چونکی، زولفون اوزه سالینماسی پریشانلیغین علامتیدی. سئون قیزلار پریشان‌لیغی زولفون محض اوزه داغیلماسی ایله هماهنگ‌لیک تشکیل ائدیر. گؤروندوگو کیمی، بایاتینی یارا‌دان آشیق هم محببت آجی‌سینی ایچری‌سینده یاشا‌دیر، هم ده وطنین قورونوب ساخلانماسیندا ایشتیراک ائدیر.
معشوقه‌سینی ده قوربت‌دن تئز قاییتماغا سسلییر. دئمه‌لی، بورادا هم ده وته‌نین قورونماسی اوچون بیر چاغیریش دا واردیر بئله‌لیکله، قئید ائتمیی لازیم بیلیریک کی، تورکون تاریخی اونون شیفاهی ادبیاتیندا اؤزونه دایمی یئر قازانمیش‌دیر. خالقین معیشتی، تصرروفات فعالیتی، بایرام‌لاری کیمی، حیاتیندا باش وئرن هر بیر دییشیک‌لیک منفی و یا مثبت معنادا فولکلوردا عکس اولونموش‌دور . .azazarbaijzn.anadilimiz@gmail.com
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۱ تیر ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۳۳ ق.ظ
