کوچوره ن:اکبرسعادت
ای اهل دل فنانی قویون باری آغلاسین
اغیاره چون کی یار اولوب یاری آغلاسین
منع ائتمک عاشقی نه روا آه و زاردان؟
چون دردی وار قویون کی سیزی تاری آغلاسین
آنادیلیمیز:ناتوانین فیطری ایستعدادی نین اوزه چیخماسی و چیچکلنمه سی نین باشقا بیر سببی شوبهه سیز، شوشانین تکرارئدیلمز یارادیجی آبی-هاواسی و موحیطی ده اولموشدور.
بئی لر ممدوو “خورشیدبانو ناتوان” کیتابیندا یازیر: “حتی خاطره لرده ناتوانین “خان لیق شوکور” آدی ایله تانینان خیدمتچی سینه موسیقی تعلیمی وئرمکله اونو مشهور خواننده ائتمه سین دن ده دانیشیلیر” (سه. ۶۰).
اوزو ده مولف قئید ائدیر کی، بو حاقدا ماتئریال نظامی آدینا آذربایجان ادبیاتی موضعی نین فوندوندا ساخلانیلیر (اینو. ۴۸۱، سه. ۷). حال حاضردا بو ماتئریالین فضولی آدینا رئسپوبلیکا الیازمالار اینستیتوتونا وئریلدیگی باره ده گومان لار وار، لاکین همین ماتئریال لار هله لیک تاپیلیب تدقیقاتا جلب ائدیلممیش دیر.
ناتوانین پوئزیاسی آذربایجان خواننده لرینی ده روح لاندیریر. بویوک صنعتکاریمیز سید شوشینسکی نین ناتوان حاقیندا خاطره سینده قئید اولونور کی، او شاعره نین غزل لرینی “سئگاه” اوستونده اوخویارمیش (نظامی آدینا آذربایجان ادبیاتی موضعینین فوندو، اینو. ۸۷۴).
و اوندان بری، دئمک اولار کی، بو گونه کیمی تانینمیش آذربایجان خواننده لری شاعیر ه نین غزل لرینی اوخویوب، ایلهام آلیرلار.
ناتوان پوئزیاسی پروفئسسیونال آذربایجان بستکارلارین اثرلرینده ده اوز عکسینی تاپیر. بونون پارلاق مثالی تانینمیش بستکار خالق آرتیستی، پروفئسسور واسیف آدیگوزلوون ناتوانین سوزلرینه یازیلمیش مشهور “قرنفیل” ماهنی- رومانسی اولا بیلر. اونو دا دئیک کی سون واخت لاردا بستکار “خان قیزی ناتوان” اوپئراسینی آرتیق یازیب بیتیرمیش دیر.
۲۰ -جی عصر آذربایجان ادبی موحیطی بیر سیرا قودرت لی صنعتکارلار، او جمله دن شاعیره قادین لار یئتیشدیرمیشدیر: خورشید بانو ناتوان فاطما خانیم کمینه، عاشیق پری و سایرین.
خورشید بانو ناتوان زمانه سی نین گورکم لی شخصیتلرین دن اولموش، تکجه آذربایجاندا دئییل، بوتون زاقافقازیادا خئییرخواه لیغی و مسنت لیغی ایله تانینمیش دیر.
او، کاسیب لارا ال توتموش، شوشایا سو کمری چکدیرمیش دیر.خورشودبانو ناتوان قاراباغین سونونجو حاکمی مهدی قولو خان جاوانشیرین قیزی، ایبراهیم خلیل خانین نوه سیدیر. او، آنا طرف دن گنجه حاکمی جاواد خانین نسلین دن دیر. آناسی بدیرجاهان بییم ایسه ضیا خانین نوه سی اوغورلو بیین قیزی دیر.
ناتوانین یارادیجی لیق فعالیتی تکجه شعرله بیتمیر. او رسام لیقلا دا مشغول اولوردو همچینین، اونون نفیس ال ایشلری، موختلیف ژانردا تیکمه لر باجاریغی دا اولموش دور.
یارادیجی لیقلا برابر خان قیزی نین اجتماعی و ایدارئتمه فعالیتینی قئید ائتمک اولار (تصادفی دئییل کی، قوهوملار آراسیندا خورشید بانویا “دوررو یئکتا”، یعنی، تک اینجی-خان لیقین یئگانه واری سی دئیرمیشلر.
ناتوانین خئییرخواه لیغی و خئیریچی لیگی ده گوزه چارپیر. بئی لر ممدوو “خورشید بانو ناتوان” اثرینده گؤستریر کی، شوشانین بیر قروپ شاعرلری بدیعی مجلیسی تشکیل ائدیلمه سی نین ضروریتینی درک ائدیردی لر.
لاکین، مجلیس دوزلتمک اوچون شرایط و ایمکان یوخ ایدی. ضیالی لار یالنیز خان قیزی نین کمکینه اومید ائدیردی لر. خان قیزی بو شاعیرلرین تکلیفینی ممنونیتله قبول ائتمیش و نتیجه ده قیسا بیر مدتده شوشادا “مجلیسی اونس” (یعنی، دوستلوق، اولفت مجلیسی) یاراندی. بو مجلیسه رهبرلیگی و اونون بوتون خرج لرینی خان قیزی اوز اوزرینه گوتورموش دور. تصادفی دئییل کی، بئیلر ممدوو اوز اثرلرین بیرینده ناتوانی “مجلیسی-اونس”اون اوریی آدلان دیریردی. شوشادا میر محسن نواب قاراباغی نین رهبرلیگی ایله “مجلیسی فراموشان” آدلی داها بیر پوئتیک مجلیس ده فعالیت گوستریردی.
محض بو زامان خورشید بانو شاعره اوز ننه سی نین آدینی داشیییردی، (او دا گنج هلی جاواد-خان زیاد اوغلو قاجارین دوغما باجی سی ایدی) “ناتوان”، یعنی، “کیمسه سیز”، “کومک سیز” تخلوصونو اوزونه گوتورموش دور.
مجلیسی-اونس”ده تانینمیش قاراباغ شاعرلری ایله یاناشی مشهور خواننده و سازانده لر ده ایشتیراک ائتمیشلر بونلاردان حاجی حوسو مئشهدی ایسی، موللا ولی، موللا عباس قولو مئشهدی داداش، عبدل غنی و صادیق جانین (صادیق اسد اوغلونون) آدلارینی چکه بیلریک.
مشهور تارزن قوربان پیریموو یازیردی: “خورشید بانو نینیی شعر، ائله جه ده موسیقینی چوخ سئویردی.
خواننده لردن حاجی حوسو و مئشهدی ایسی اونون مجلیسینده اوخویاردی لار. بو خواننده اوخویارکن ناتوانین غزل لری ندن تئز- تئز ایستیفاده ائدردی لر. سون واختلارا قدر جابار اونون غزللرینی اؤز رئپئرتواریندا ساخ لاردی” (ناتوان حاقیندا خاطرهلر. نظامی آدینا آذربایجان ادبیاتی موضعی نین فوندو، اینو. ۸۷۴).
فضولی آدینا رئسپوبلیکا ا لیازمالار اینستیوتوتون فوندوندا ساخلانیلان میر-حسن آغامیرووون “ناتوان حاقیندا خاطره لرده” (اینو. ۱۷۸۸) قئید اولونور کی، ناتوانین هر بیر مجلیسینده موسیقیچیلر ایشتیراک ائدیردی لر ناتوانین بعضی مجلیس لری ایسه صرف موسیقی مجلیسی حساب اولونوردو و بورادا ناتوانین غزللری ده اوخونوردو.
گنج شاعره شوشادا “مجلیسی اونس” ادبی مجلیسینی تشکیل ائتمیش دیر. ۱۹۷۳-جو ایلده شوشایا سو کمرینی چکدیرمیش دیر: بو سو کمری ایندی ده “خان قیزی بولاغی” آدی ایله مشهوردور. ناتوان آراز چایین دان میل دوزونه ده سو کمری چکمه یه تشببوس ائتمیشدیر.
او، یارادیجیلیغا ۵۰-جی ایللردن انه نه وی شرق مؤوضوسو و شعرلرله باشلامیش دیر. غزللرینده محبت، طبیعت گوزل لیک لری (“گولون”، “قرنفیل” و سایر) ترننوم اولونموش دور.
۱۶ یاش لی اوغلونون اولومون دن سونرا ناتوان بدبین روح لو شعرلر یازمیش دیر.
(آغلارام”، “اولایدی”، “گئتدی”، “سنسیز” “اؤلورم” و سایرین) اثرلری درین صمیمیتی اینجه لیریزمی ایله سئچیلیر.
یوکسک صنعتکارلیق نومون هسی اولان شعرلرینده تکریر، قوشما، ردیف، مجاز و سایر بدیعی واسطه لر مهارتله ایشلنمیش دیر. م.ن .نوواب، س.ع.شیروانی و باشقالاری اونا شعر حصر ائتمیشلر. ناتوان هم ده ایستعدادلی رسام اولموشدور. اونون بدیعی تیکمه لری “گول دفتری” (۱۸۸۶) آدلی آلبومون داکی رسم لر بونا ثبوت دور.
شخصی موناسیبت لرین، دوورانین حاق سیزلیغی، ظالم لارین سیتمی شاعری واخت سیز قوجالتمیش، اونو حیات ایشیغینا حسرت قویموش دور. آغلاماق دان گوزلری نین نورو گئتمیش، بدنی طاقت دن دوشموش دور.
ممد راحیمین »ناتوان پوئماسی«،.افندیئوین »ناتوان« پیئسی شاعره یه حصر اولونموشدور.
خورشید بانو ناتوان ۱۸۹۷-جی ایل، ۱ اوکتیابردا وفات ائتمیشدیر و آغدامین “عیمارت” قبیریستانلیغیندا دفن اولونموش دور. آدینا کوچه کلوب، کیتاب خانا و مکتب واردیر.
خان قیزی نین ال یازمالاری، شخصی گئییم و اشیالاری نادیر ائکسپونات کیمی آرخیو و موزه لریمیزده ساخلانیلیر.
باکیدا هیکلی، شوشادا بوستو، آغدامدا قبیروستو عابده سی قویولموش دور.