بازیهای جامانده پشت دیوار خاطرات وقتی بازیهای محلی رنگ میبازد
شهرزاد حسینی
گروه گزارش: وقتی صحبت از سرگرمیهای قدیمی به میان میآید، همه در وهله نخست به اسباب بازیهای دوران قدیم فکر میکنند. آن زمان که سرگرمیهای کودکانه در بازیهای بدون دردسر و با ابزار ساده انجام میشد و برای بازی کردن کودکان چند تکه چوب و یا یک قوطی کبریت کفایت میکرد. بیشتر بازیهایی که در دوران قدیم با اسباب بازیهای ساده انجام میشد، اهدافی مانند: سرگرمی و نشاط، افزایش تمرکز، دقت و هماهنگی عصبی عضلانی، ذکاوت و تیزهوشی و… افراد را دنبال میکرد.
بازیهای محلی، بخشی از فرهنگ یک جامعه محسوب میشوند که متناسب با وضعیت اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه طراحی شدهاند و همین هماهنگی و همراهی، رمز ماندگاری آنها بوده است. درست است که برخی بازیهای محلی در بیشتر نقاط ایران رواج داشته و حالتی کلیتر دارند، اما بازیهای بسیاری نیز وجود دارند که خاص هر منطقه بوده و در سایر نقاط کشور دیده نمیشوند. مطالعه و معرفی این بازیها از آن جهت حائز اهمیت است که میتواند هم به ما دانشی درخصوص داشتههای فرهنگیمان بدهد و هم مهمتر از آن، فرصتی فراهم کند که با کسب آگاهی بتوانیم در زندگی امروز خود و کودکانمان از آنها استفاده کنیم و از شادی و نشاطی که بخش جدایی ناپذیری از این بازیهاست، بهرهمند شویم.
بازیها به طور عام دارای یک بار فرهنگی هستند که چه در عصر حاضر و چه در گذشته، با هدف پر کردن اوقات فراغت انسان طراحی شدهاند. با شناخت بازیهای بومی، قبیلهای، محلی و سنتی ایران که علاوه بر بار فرهنگی، از جذابیت و تنوع بالایی نیز برخوردارند، نه تنها میتوان تاریخ و سنن این مرز و بوم را به شکلی پویا و عمیق به نسلهای آینده منتقل کرد، بلکه از آن به عنوان بهانهای برای گریز از عواقب اعتیاد به تکنولوژی و معنا و مفهوم بخشی دوباره به زندگی میتوان استفاده نمود. به خصوص آنکه در بسیاری از این بازیها، قوانین ساده و اولیهای از شکل بهینه اداره زندگی و هدایت آن آموزش داده و تمرین میشود تا افراد را به مهارتهای لازم برای روبرویی با موقعیتهای دشوار زندگی مجهز کند.
*یادی از بازیهای بومی و سنتی
کلاغ پر، کچه کچه (گل یا پوچ)، تیله بازی، آب پشتکبازی، آفتاب مهتاب، عمو زنجیرباف، قایم باشک، کبد بِدی، کلاهبازی، کوکوخراب، کیه کیه در مىزنه؟، گرگم به هوا، گرگم و گله مىبرم، لحافبازی، مُجل، ماتماتو، دفتر بازی و کبریت بازی از جمله بازیهایی است که در گذشتهای نه چندان دور رواج داشته است.
*وقتی بازیهای محلی رنگ میبازد
این روزها بازار و اقبال این بازیها و ابزارهای مورد استفاده آنها بسیار کساد است و جای خود را به بازیهای رایانهای مانند: پرندگان خشمگین، شورش در خیابان، ربوده شده و یا دیگر مواردی از این دست داده است. با گسترش خانههای آپارتمانی، رشد درآمدی شهروندان، کمرنگ شدن ارتباطات اجتماعی و محدودیت فیزیکی، نسلهای متولد هفتاد به بعد به یکباره از خردسالی به بزرگسالی میرسند و کودکی و شادی و تحرک را کمتر تجربه میکنند؛ نسلی افسرده و خسته با رشد نامتناسب فیزیکی و ارتباطات ضعیف اجتماعی.
امروزه سی دیهای بازی و شبکههای کارتونی ماهواره و نیز بازیهای سطحی در مهدهای کودک، جایگزین بازیهای قدیمی شده است، که در رشد اجتماعی و فکری نسلهای سی سال به بالا نقش پررنگی داشت. خطری که آینده فرزندانمان را تهدید میکند فرسودگی، بلوغ ناکامل و زودرس و گوشه گیر شدن آنهاست.
بازیهای آتاری و میکرو، از نمونههای ابتدایی بازیهای رایانهای است که بازار اسباب بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود درآوردهاند. تصاویر یک بعدی و بهره گیری از گرافیک رایانهای، ویژگی مهم این بازیهاست. بازی دیگری که در ادامه روند تکمیل فن آوری این بازیها وارد بازار شده است، سگا است. این بازیها که دارای تصاویر دو بعدی است تا حدود بسیاری با تصاویر واقعی انطباق دارد. همچنین، این بازیها دارای موسیقی متن متناسب با محتوای بازیها هستند؛ اما چیزی که بر شمار طرفداران این بازیها افزوده، بهای مناسب آنها برای مصرف کننده است. پلی استیشن و ایکس باکس نسل جدید وسایل بازی محسوب میشوند. دستگاهی که به تلویزیون وصل میشود و واقع نمایی تصاویر آن بسیار بالا و جذاب است. از این رو، این بازیها جنبه سحرآمیزی دارند و چون فرد، خود اجرا کننده و در بطن بازی است و همراه با دیگر شخصیتهای بازی درگیر حوادث و ماجراهایی میشود که طراح بازی برای او تدارک دیده، ناخودآگاه کودک و نوجوان را مجذوب خود میکند.
این بازیها با بهره گیری از تصاویر پرتحرک و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به این انسانهای تشنه جنب و جوش ارزانی میکند و همین جذبه و کشش زیاد است که روح و جسم آنان را بردهوار، مطیع خود میسازد و به دنیایی از تخیلات میبرد که خود را محور و قهرمان اصلی ماجرا میپندارد. این بازیها با ترفندهای گوناگون، چنان تاثیری بر فکر و اعصاب فرد میگذارند که در واقع خود او نیز، جزئی از مجموعه ماشینی میشود.
از خود بیگانگی، تقویت حس پرخاشگری، انزوا طلبی، تنبل شدن ذهن و افت تحصیلی از جمله تاثیرات اسباب بازیهای امروزی بر روان کودکان و نوجوانان است که در برابر تاثیرات بازیهای قدیمی از قبیل افزایش هوش، ذکاوت و دقت، افزایش سازگاری با محیط و بالا بردن میزان تمرکز قرار میگیرد.
در بازیهای سنتی و بومی که اغلب گروهی انجام میشد، معمولا فعالیتهای احساسی صورت میگرفت که منجر به شکل گیری روابط مختلفی میان افراد میشد. آن بازیها جدا از اهداف کلی بازی کردن (سرگرم شدن، گذران وقت و لذت و…) معمولا دستاوردها و نتایج اجتماعی به همراه داشتند، اما در بازیهای فردی که امروزه بیشتر رواج یافته، دستاوردها شخصی شده است و بیشتر بر روی نیازهای فردی تمرکز میکند. دلشورهای دائمی در مورد اثرات مخرب بازیهای جدید در روحیه و جسم کودکان یا عدم موفقیت در برنامههای اصلی زندگی مثل درس خواندن به دلیل صرف وقت زیاد برای این بازیها و… را میتوان در نسل جدید به وضوح حس کرد.
برای کاهش تاثیر بازیهای امروزی بر زندگی روزمره کودکان و نوجوانان، میتوان تدابیری اتخاذ کرد که بازیهای قدیمی که در واقع بستهای آماده برای حل تمام نیازهای ابتدایی انسان بودند، دوباره به کانون خانوادهها بازگردند. شاید بهتر است این وسایل قدیمی ساده که با چند پارچه و یا چند تکه چوب و شیشه که اوقاتی خوش را برای انسان به وجود میآورند از پشت پردههای خاک گرفته بیرون بیایند و دوباره به کانون خانوادهها بازگردانده شوند تا بتوان در پناه آنها کمی از خستگیهای این دنیای مادی را کم کرد و دوباره به شادمانی گذشتهها لبخند زد.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۴ مرداد ۱۳۹۳ ساعت ۸:۴۹ ق.ظ