علی رزم آرای
گروه فرهنگی: از آغاز هفته جاری مطالب صفحه فرهنگی روزنامه آراز اذربایجان که از سوی نویسنده (گردآورنده) این نوشتار به قلم سپرده می¬شود به حول محور موضوعات نوروزی، گردشگری، تاریخ و فرهنگ ارومیه و استان، آشنایی با زوایا و مرایایی کلانشهرارومیه و به بهانه عید نوروز و گام به گام نزدیک شدن به سال جدید اختصاص داده شده است.
اما موضوعی همچون دریاچه ارومیه با وضعیت فعلی آن و اخبار حول و حوش آن با قلم خسته و تکراری نویسنده این پیشانی نوشت آن هم در ردیف مطالب نوروزی؟! کمی غریب و دردناک بود و هست.
حداقل من نویسنده این نوشتار در اندیشه این مهم بوده و هستم که دریاچه ارومیه را نوروز سال ۹۵، سال جدید یا چه عنوان و تفضیلی به مهمان نوروزی معرفی کنیم که به حال و روزش بیارزد؟!این شد که هم نوشتار روز دوشنبه و هم نوشتار حاضر را ( متعلق به امروز یعنی چهارشنبه را) به معرفی معمول این دریاچه( که چه گوهر درخشانی بوده و ….) از نام و تاریخ آن تا علل خشیکدن و طرح های نجات آن و نیز برنامه احیاء آن اختصاص دهد.
نوشتاری با قامت گردآوری، با دردی از جنس فرهنگ و صورتی غیرفرهنگی:
حوضه آبریز: دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. حوضه? آبریز دریاچه ارومیه ۵۱?۸۷۶ کیلومتر مربع است. معادل بیش از ۳? مساحت کل کشور ایران می‌باشد. این حوزچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب می‌شود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آن‌ها دوره‌ای می‌باشند.
ازاین میان زرینه رود و آجی چایی ورودی‌های اصلی به دریاچه ارومیه است. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه تبریز، بناب، مهاباد، میاندوآب، نقده سلماس پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود.دلایل خشکیدن: این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قراردارد. بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارش‌های قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده‌بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده است از جمله خشکسالی? احداث بزرگراه بر روی دریاچه? و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در امریکای شمالی نشان می‌دهد که خشک‌سالی تنها باعث کاهش ? درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۲٫۱ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیده است.[۱۴]
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانه‌های حوزه آبریز دریاچه در مرحله آماده بهره‌برداری? یا پایان مراحل طراحی بودند.بر اساس آخرین بررسی¬ها در آبان ۱۳۹۴ تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر عنوان شد که نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان می دهد. روزنامه »اقتصاد پویا« در سرمقاله‌ای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی می‌داند که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان بارها خواستار انتقال آب رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به نقاط دیگر شده‌اند و از دولت درخواست داشتند تا آب این رودخانه‌ها برای تأمین نیاز باغ‌های مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود و یا با فشار بسیار بر مسئولین طرح میان‌گذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند.
بر اساس این نظریه برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمین‌های بارور نقاط دیگر باید از مصرف آب کاسته و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانه‌هایی را که به طور طبیعی به این دریاچه می‌ریخته‌اند دوباره به سوی آن رها کند.
مخاطرات خشکیدن دریاچه: کارشناسان ابراز داشته‌اند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد. با این حال هنوز اقدام جدی برای نجات دریاچه صورت نگرفته است. کارشناسان و فعالان محیط زیست اعتقاد دارند خطر خشکیدن دریاچه ارومیه تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری این دریاچه را تهدید می کند. طرح‌های نجات دریاچه: یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر از جمله رود ارس است. به گفته? نماینده ارومیه در مجلس نادر قاضی‌پور تنها راه نجات دریاچه ارومیه آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این ایده با مخالفت‌هایی روبروست.
در مرداد ماه سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی با دو فوریت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد. و این امر به احتمال زیاد به بحرانی‌تر شدن اوضاع دریاچه دامن خواهد زد علاوه بر این پیش بینی می‌شود در صورت خشک شدن احتمالی دریاچه شاهد بارش باران نمک در بسیاری از استان‌های همجوار باشیم و در ادامه این امر منجر به آواره شدن ۱۳ میلیون نفر خواهد شد.
برنامه احیای دریاچه ارومیه در دولت دهم: نجات دریاچه ارومیه از بحران کنونی پس از شکل گیری دولت حسن روحانی مورد تاکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با مدیریت معاون اول رئیس جمهوری تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاه های آب مورد بررسی قرار گرفته است.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیت های ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایت_های مردمی ، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخش ها باعث بهبود شرایط شده است.
با بارش¬های صورت گرفته در پاییز ۱۳۹۴ بیش از ۷۰۰ کیلومتر مربع از نواحی جنوبی دریاچه ارومیه که پارسال خشک شده بود آبگیری شد. اکنون سطح دریاچه ارومیه حدود یکهزارو۱۰۰ کیلومتر مربع تخمین زده می¬شود. و تو بخوان از این مجمل حدیث مفصل!