بازتاب دغدغه های جامعه رسالت قلم

مهدی احمدی
گروه جامعه : خبرنگاران منادیان حقیقت و نبض تپنده جامعه به شمار می روند که دغدغه های بشر را بازتاب می دهند و می کوشند تا رویدادها و رخدادهای مختلف را با حفظ منافع و مصالح ملی به اطلاع افکار عمومی برسانند و اینگونه جهان را از دریچه نگاه خویش روایت کنند.
خبرنگاری به ظاهر لذت بخش و شیرین است اما در باطن انبوهی از رنج ها و دشواری های طاقت فرسا را به همراه دارد که سختی کار خبرنگاری را چند برابر می کند. حفظ کرامت، آزادی، شأن و منزلت برای خبرنگار متعهد مهمترین و اصلی ترین دغدغه به شمار می رود زیرا با داشتن جامعه رسانه ای سالم، پاک و معنوی می توان در راه رسیدن به آرمان‌ ها، ارزش ‌ها و واقعیت ها موفق تر عمل کرد.
امانت داری و صداقت در نوشتار و نیز رعایت ملاحظه های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی از ویژگی های بارز و مهم حرفه خبرنگاری است و فعالان این عرصه باید به اصول و شاخص های حرفه ای مجهز باشند؛ چرا که خبرنگار در محل وقوع رویدادها، چشم و گوش رسانه و مردم به شمار می رود.
او باید با استفاده از ویژگی های خدادادی و تجربه هایی که در دوره های آموزشی کسب می کند به کشف حقیقت بپردازد و آن را در کمترین زمان به مخاطبان خود برساند.
حرفه خبرنگاری با سختی های زیادی همراه است. همین سختی کار باعث شد تا برپایه قانون تامین اجتماعی، خبرنگاری جزو مشاغل سخت و زیان آور محسوب شود و با توجه به ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی افرادی که ۲۰ سال متوالی با ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت و زیان آور فعالیت و حق بیمه خود را پرداخت کنند، می توانند بدون شرط سنی از مزایای بازنشستگی بهره مند شوند.
در این میان باید دانست حضور خبرنگاران در جنگ ها، تهدید شدن از طرف افرادی که منافع شان با کار خبرنگاران تضاد دارد و … سبب شده است تا میزان امنیت جانی خبرنگاران کاهش پیدا کند. کشته شدن خبرنگاران در جنگ آمریکا و عراق، درگیری های افغانستان و پاکستان، جنگ لبنان و رژیم صهیونیستی و حوادث تروریستی به خوبی دشواری های این حرفه را نشان می دهد.
با وجود تمام این دشواری ها، خبرنگاران با عشق و علاقه به مخاطبان و پایبندی به اصول حرفه ای و اخلاقی، این شغل را انتخاب و در این مسیر حتی تا پای جان ایستادگی می کنند.
نمونه بارز این مهم »محمود صارمی« خبرنگار خبرگزاریِ جمهوری اسلامی به شمار می رود که در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان در ۱۷ مرداد ۱۳۷۷خورشیدی به شهادت رسید و این امر سبب شد تا شورای فرهنگ عمومی، این روز را به عنوان »روز خبرنگار« نامگذاری کرد.
صدیقه ببران عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ، خبرنگاری را یک شغل مقدس دانست و گفت: رسالت کار خبرنگار این است که حوزه عدالت اجتماعی را ارتقاء بخشد. به همین دلیل اگر خبرنگاری بتواند این رسالت را انجام دهد، به مهمترین کار حوزه خود یعنی ایجاد یک فضای مردم سالار دست می یابد. البته این فضا باید از ۲ ویژگی اصلی یعنی شفافیت و پاسخگویی برخوردار باشد که این امر هم به عهده خبرنگاران است.
عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه آزاد اظهار داشت: هنگامی یک خبرنگار موفق خواهد بود و به رسالت خود به خوبی عمل می کند که شرایط را برای همگان شفاف کند و از مسوولان درخواست پاسخگویی داشته باشد؛ یعنی خبرنگاران و رسانه ها پل ارتباطی میان مسوولان و مردم هستند. اگر این ارتباط صحیح نباشد و خبرنگار نتواند کار خود را به شکل صحیح انجام دهد با جامعه سالمی روبرو نخواهد بود.
این استاد در ارتباط با حقوق خبرنگاران در جامعه تصریح کرد: خبرنگاران در برابر مردم و مسوولان از حقوقی برخوردار هستند و همچنین جامعه نیز در برابر خبرنگاران حقوقی دارد و در واقع این مهم یک امر دوطرفه است. دسترسی آزاد به اطلاعات و اخبار جزو حقوق اصلی بشر محسوب می شود و خبرنگاران هم باید از این حق برخوردار باشند. از این رو حاکمیت و مسوولان وظیفه دارند تا به این مهم احترام بگذارند و خبرنگار هم وظیفه دارد تا در جامعه به شفاف سازی بپردازد.
البته در قانون مطبوعات ایران بخش زیادی از حقوق خبرنگاران در نظر گرفته شده است اما گاهی این موضوع نادیده گرفته می شود، از این رو نیاز است تا بحث منشور اخلاقی در حوزه رسانه ها و روزنامه نگاری بازنگری و احیا شود تا ترکیب قانون مطبوعات با منشور اخلاقی در کنار هم پاسخگوی حقوق متقابل خبرنگاران و مسوولان باشد. برای این امر لازم است تا خبرنگاران منشور اخلاقی رسانه را تدوین کنند.
وی با بیان اینکه منشور اخلاقی برای خبرنگاران در کشورهای مختلف وجود دارد، توضیح داد: این مهم در ایران هم در حال انجام است. البته امید می رود که این امر دولتی نباشد و به اصناف اصلی حوزه رسانه سپرده شود. چرا که در این منشور نه تنها حقوقی برای خبرنگاران بلکه حقوقی نیز برای مخاطبان آنها در نظر گرفته می شود.
مهمترین امری که خبرنگاران در حوزه اخلاق رسانه ای و روزنامه نگاری باید در نظر بگیرند پرداختن به اصول حرفه ای کار خود است که انعکاس واقعیت اساسی ترین آن به شمار می رود، یعنی به هیچ وجه از خبرنگاران پذیرفته نیست که خبری کذب و نیمه درست و تحریف شده منعکس کنند زیرا همه اینها باعث می شود که واقعیت انعکاس پیدا نکند و این امر سبب برهم خوردن ساختار جامعه خواهد شد.
ببران صحت، امانت و سرعت را از اصول حرفه ای کار خبرنگاری دانست و گفت: خبرنگار با توجه به اهمیت و ضرورت کار خود از وظایفی نیز برخوردار است. انعکاس دیدگاه های مختلف اقلیت های مذهبی، سیاسی و … در جامعه، جلوگیری از ترویج خشونت، در نظر گرفتن منافع ملی، گرامی داشتن هنجارهای مذهبی به ویژه در روابط بین الملل و منطقه ای، جلوگیری از هرزه نگاری و مباحث خلاف عفت عمومی، پرهیز از غلو خبری در تبلیغات و گزارش ها و … از جمله وظیفه های کار خبرنگاری است.
همچنین خبرنگاران نباید به هیچ عنوان وارد حریم خصوصی افراد شوند مگر اینکه با منافع ملی در ارتباط باشد و این ورود برای تامین منافع ملی صورت گیرد.
تمام کارهای خبرنگاران باید در حوزه تامین منافع عمومی و ملی باشد. برای نمونه آنها به هیچ عنوان نمی توانند در حوزه نظامی که در حوزه مباحث محرمانه قرار دارد، گزارش و اخباری را منعکس کنند زیرا این خلاف قانون است و در همه کشورها نیز وجود دارد.
این استاد دانشگاه در ارتباط با استفاده خبرنگاران از فضای مجازی یادآور شد: خبرنگاران باید حرفه ای تر از گذشته شوند تا در رقابت هایی که با رسانه ها و خبرنگاران دیگر نواحی جهان دارند موفق باشند.
یکی از راه های این موفقیت دسترسی و دستیابی به فناوری های نوین است که در این حوزه فضای مجازی نقش مهمی ایفا می کند. این فضا به نوعی زمینه ساز دسترسی همگان به اطلاعات به شمار می رود.
با توجه به این زمینه، خبرنگاران به هر اندازه که بتوانند از فضای مجازی استفاده کنند در رقابت های خود نیز موفق تر خواهند بود. این موفقیت نیازمند تسلط آنها به بُعد کاربری و محتوایی فضای مجازی است که البته اخلاق رسانه ای را نیز باید رعایت کنند.
در فضای مجازی تنها خبرنگار نیست که محتوا تولید می کند بلکه دیگر مخاطبان هم قدرت تولید دارند به همین دلیل نیاز است که خبرنگاران بتوانند فضای مجازی ایمن و سالم بر ای مخاطبان خود به وجود آورند زیرا امنیت نداشتن فضای مجازی بخشی از سلامت جامعه را به خطر انداخته است.
به همین دلیل خبرنگاران علاوه بر رعایت اخلاق رسانه بایستی میزان سواد رسانه ای مخاطبان را نیز افزایش دهند تا آنان بتوانند تا میزان ممکن با آرامش و اطمینان اخبار صحیح را از خبرهای کذب و دروغ تشخیص دهد و این امر می تواند از وجود بحران در جامعه جلوگیری کند. همچنین خبرنگاران باید در حوزه فنی و محتوایی فضای مجازی نیز از کارآیی لازم برخوردار باشند.
عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه آزاد با اشاره به دشواری های کاری خبرنگاری بیان داشت: شغل خبرنگاری در کشورهای دیگر از یک وضعیت خوب برخوردار است اما در ایران هنوز به جایگاه شایسته خود دست نیافته است و خبرنگاران با دشواری های اقتصادی فراوانی روبرو هستند. همچنین جایگاه اجتماعی کار خبرنگاری یکی از مباحثی است که در کشور به آن توجه چندانی نمی شود.
وی در ادامه افزود: در سال های گذشته حوزه آموزش خبرنگاری در جامعه ارتقا پیدا کرده است اما در دانشگاه به روز نیست و فرد این رشته را به صورت تئوری در دانشگاه فرا می گیرد و در عمل توانایی لازم برای انجام دادن این کار از توانایی لازم برخوردار نیست، به همین دلیل نیاز است تا حوزه آموزش عالی رشته خبرنگاری تقویت و به روز شود تا خبرنگاران بتوانند با حضور در حوزه های بین المللی، تجربه های کافی برای شغل خود کسب کنند.
از این رو باید در حوزه روزنامه نگاری حرفه ای بازنگری شود.
ببران در پایان خاطر نشان کرد: باید امکانات حرفه ای به منظور کار خبرنگاری از طرف نهادهای مسوول تامین شود. البته این کار نباید همراه با دخالت دولت باشد تا بخش خصوصی رغبت سرمایه گذاری در این بخش را پیدا کند. برای نمونه در بعضی از کشورها سهام رسانه ها و مطبوعات در بورس از وضعیت خوبی برخوردار هستند و رقابت بالایی برای خرید آنها وجود دارد و لازمه به وجود آمدن چنین وضعیتی در کشور ما این است که دولت از این بخش حمایت کند و دشواری های حوزه روزنامه نگاری از طرف خود خبرنگاران شناسایی و برطرف شود.
ارتباط اصحاب رسانه و جامعه، یک رابطه دوسویه است؛ همان‌ گونه که انتظار می‌ رود حمایت‌ های لازم از خبرنگاران صورت گیرد، در طرف مقابل خبرنگاران هم باید مناسبات حرفه‌ ای و اخلاقی را درنظر گرفته و به رعایت عدالت، انصاف، امانت‌ داری، صداقت و دقت در عمل هم بپردازند و در عین حال مسئولیت اجتماعی خود را به رسمیت بشناسند و پاسخگوی هر آن‌ چه منتشر می‌کنند، باشند. باز هم تاکید می‌کنم ما نیازمند تدوین قوانین حمایتی و تامین‌ کننده استقلال روزنامه‌ نگاران هستیم و چنان‌ چه این قوانین در جامعه وجود داشته باشد، اهمیت مسئولیت اجتماعی روزنامه‌ نگاران هم بیشتر از قبل می‌ شود.
قوانین موجود آن‌ چنان که بایسته و شایسته است استقلال و حقوق اهالی رسانه را تامین و تضمین نمی‌ کند. معمولا در تمام کشورهای پیشرفته قوانین خاصی وجود دارد که حقوق حرفه‌ای روزنامه‌ نگاران را به رسمیت می‌شناسد و امنیت شغلی و استقلال حرفه‌ای‌شان را تضمین می‌ کند تا خبرنگاران بتوانند آزادانه به کشف حقیقت و جست‌وجوی اطلاعات بپردازند، واقعیت‌ ها را با مردم در میان بگذراند و در نتیجه، آگاهی‌ های عمومی را ارتقا بخشندو موفق‌‌ تر در کار و مسئولیت‌ های حرفه‌ ای و اجتماعی‌ اش عمل نمایند.