اوزاق ائللرین یاخین تحفه‌لری
رسول رضا
آنا دیلیمیز:او یازیر: “بیزیم خویرات و مانیلرله ایلگیسی ان یاخین اولانی، محقق آذری اولانلاردیر”.“کرکوک خویراتلاریندا ایییرمییه قدر اصولدا “قاراباغلی” دئنیلن بیر چئشیدینین، آذری منشالی و صیرف آذری آغزیلا سؤزلندییینی بیلمکده ییز. آیریجا بو اصوللا سؤیلنن:تبریز آلتی ماراغا/زولفون گلمز داراغایار بیزی دعوت ائتدی/بیر استکان عراغاخالق تورکوسوده یئنه آذری هاواسیدیر”. او بیر یئرده یازیر:”اسکیدن آذری‌لرله مسکون تبریز، ماراغا، قاراباغ، داحا بیر باشقا شهرلرده موسیقی حیاتی یوکسک مرتبه‌یه وارمیشدی. او زامان عراق تورکلری ایله بو اؤلکه‌ده یاشایان تورک لر آراسیندا دیل، ادبیات، موسیقی باخیشیندان بولونان باغلیلیق پک قووه تلی ایدی. بو باغلیلیق آذری لرله عراق توکمن لری آراسیندا بیر درجه‌یه تکین بیر قایناشما حصولا گتیرمیشدی…”بونودا قئید ائتمک لازیمدیرکی، ترزی باشینین ایشلتدییی دیل کرکوک، اربیل دولایلاریندا، موصول کندلرینده، عمومییتله تورک دیللی عراقلیلارین دانیشدیغی دیلدن، خصوصیله خویرات و مانیلرین دیلیندن چوخ فرقلیدیر.اونون یازی دیلی یئرلی اهالینین دیلیندن اوزاقلاشمیش، باشقا تاثیرلر آلتیندا یالنیز لغت ترکیبی دئییل، تلفظ فورماسینیدا خئیلی دییشمیشدیر.بونو اثبات اوچون کیتابدا ترزی باشینین خویرات و ایللرله ایشلنمیش بیر چوخ سؤزه( کی، بونلاری ان اوزاق آذربایجان کندینده باشا دوشورلر، داحا دوغروسو، بو سؤزلری ایندیده ایشلدیرلر) وئردییی ایضاحلارا باخماق کیفایت‌دیر. تورک دیللی عراقلیلارین سایی حاققیندا دا درست بیر معلومات یوخدور. فضولی و اونون اوغلو فضلی حاققیندادا تدقیقات آپارمیش بغداد یونیوئرسیته‌تی پروفئسسورو حسین محفوظون لطفا دعوتی ایله بغداد آکادمیاسیندا اولدوغوم واخت آکادمیانین پریزدئنتی ایله صحبتیمیز زامانی، پریزدئنت عراقدا یاشایان تورکلرین (اونلار بو خالقا گاه تورک، گاه تورکمن دئییرلر) ??-?? میندن آرتیق اولمادیغینی و آرتیق آسیمیلیاسییا پروسسه‌سی نتیجه‌سینده عرب لشدیک‌لرینی سؤیله‌دی و بونا مثال اولاراق مجلیسیمیزده اشتراک ائدن معللیمیلریمیزدن بیرینی گؤستریب دئدی: باخ، گؤرورسونوز، جناب پروفئسسور اؤزو عراق تورکمنلریندن‌دیر، آنجاق تورکجه بیر کلمه‌ده بیلمیر. من دوشوندوم کی حورمتلی پریزدئنتین خالق و اونون معنویاتی حاققیندا نه قدر محدود تصوورو واردیر، اونون صنعی بیر لاقئیدلیکله دئدییی ??-?? مین‌ده حقیقتا اوزاق اولماقلا برابر، بو رقمین آزالدیلماسیندا معین مقصد اولدوغونو آیدین گؤستریردی. عراقدا آزلیق تشکیل ائدن ملت‌لرین آسیمیلیاسی-عرب‌لشمه‌سی حاققینداکی ادعالارین دا نه قدر اویدورما اولدوغونو کرکوک، اربیل، موصولدا اولدوغوموز زامان یئرلی اهالی ایله صحبتده‌ن، اونلارین شیفاهی و یازیلی ادبیاتی ایله تانیشلیقدان سونرا آیدین گؤردوک.محترم پریزدئنتین اؤز دیلینی اونوتموش پروفئسسورو نمونه گؤسترمه‌سینه ایسه من جاواب وئردیم کی، بئله حادثه‌لر هر خالقدا اولا بیلر. بو سیزه خوش گلیرسه، یقین‌دیرکی، اونون بیر زامان منسوب اولدوغو خالقا خوش گلمز. یاخشیدیرکی، خالقی تمثیل ائدن بئله آداملار دئییل.کرکوکلو تانیشلاریمیز حسن عزتی، محمد خورشید بیزی شهرله تانیش ائتدیلر. آیری آیری یئرلرین تاریخیندن، باش وئرمیش حادثه‌لریندن، اؤز ایش گوجلریندن دانیشدیلار. اونلار سووئت ایتفاقی، خصوصیله سووئت آذربایجانی حاققیندا بیر چوخ سواللار وئریر، بیزیم بو گونوموزله چوخ ماراقلانیردیلار. یولوموز شهرین باش کوچه‌سیندن دشدو. بیر کیتاب ماغازاسینین قاباغیندا دایاندیق. ماغازا مودورو ساده گئیملی، آغ ساچلی بیر کیشی ایدی، آذریجه دانیشدیغیمیزی ائشیدیب چوخ مئهربانلیقلا بیزی ایچری دعوت ائتدی. من بئله کیتاب توکانلاری تبریزده، اردبیلده، استانبولدادا گؤرموشم. قفسه‌ده بیربیرینین اوستونه ییغیلمیش کیتاب قوملارینین باغی، کیم بیلیر نئچه ایللردیرکی، آچیلمامیشدیر. بو کیتابلارین بیر چوخو آتادان، بابادان اوغولا، اوندان نوه‌یه، نتیجه‌یه کئچن توکانلاردا غملی سوکوت ایچینده یاتیر. بو کیتابلار بلکه‌ده صحیفه‌لرینده نئچه نئچه ادبی، علمی، تاریخی معلوماتلارین آچارینی –اوزون ایللر بیر چوخ فداکار علم آداملارینین آختاردیغی، لاکین تاپا بیلمه‌دییی جاوابلاری- ساخلاییر.من سئویملی، بؤیوک صابریمیزین “هوپ هوپ نامه” سینه‌ده بورادا راست گلدیم. قوجا توکانچینین گیرینی ایتیرمیش الیله قفسه‌دن گؤتوروب منه وئردییی کیتابلاری –”کرکوک خویرات و مانیلری”نی- واراقلادیقجا داخیلی بیر هیجاندان بوغازیم قهرلنیر، اوره ییم قوش کیمی چیرپینیب سینمدن چیخماق ایسته‌ییردی.منه ائله گلدی کی، مهربان بیر سس منی کؤنلومه، روحوما، نهایت‌سیز مونیس اولان بیر عالمه چاغیریر. بو عالم چوجوقلوق ایللرینین شیرین خیالی، گنجلییمین امید- آرزولاری، آهیللیغیمین حیات مودروکلییی ایله دولودور.دوغرودانمی، بورا عراق تورپاغی، بو یئر کرکوک شهری – ایندی اوخودوغوم بایاتیلار، آغیلار، اوخشامالار، لایلالار منیم دوغما وطنیم اذربایجاندان مین مین کیلومئترلیک اوزاقدا، آدی و طالعی حریص سیاستچی‌لرین حراج بازارینا قویولموش بیر میللتین اوره‌ک چیرپینتیلاریدیر؟ بس:بو داغلار اولو داغلار/چئشملی، سولو داغلاربوردا بیر اوغلان اؤلوب/گؤی کیشنر، بولود آغلارائلیمین گونومون بو یانیقلی، قدرتلی سسی، بو عظمتلی اوبرازی:کیشنه‌ین گؤیون گورولتوسو، آغلایان بولودلارین کدری بو یئرلره هاردان گلیب چیخمیشدیر؟ بورادا کی، آیلارلا گؤیدن بیر دامجی دوشمور، بورادا کی، گؤی کیشنه‌مه‌سی نادیر معجیزه دیر!ائله بیل کی، بورادا – اوزاق کرکوکده عزیز بیر تانیشیما راست گلمیشم. اونا دیققتله باخیرام، گؤزلریمه اینانمیرام. بلکه‌ده او دئییل، بلکه گؤزلریم منی آلدادیر. بختیارا اوزومو توتورام. بیر بونو اوخو دئییرم. اوخویور، حئیران حئیران بیر بیریمیزه باخیریق.بایاتینی تکرار تکرار اوخویوروق. حیس و هیجانیمیز یاواش یاواش یاتاغینا دوشور.“چئشمه‌سی سولو داغلار”یادداشیمین دولاشیق یوللاریلا وطنه قاییدیرام. باکییا گلیر، ماسامین سییرتمه‌سیندن بایاتیلار کیتابیمی گؤتوروب باخیرام.“چئشمه لی، سولو داغلار”بلکه‌ده کرکوک طرفینده، اربیل، موصول هنده‌ورینده چئشمه‌سی چوخ یئرده قوروموش دره‌لر، تپه لرده “چئشمه‌سی سولو” داحا افاده لی سسله نیر.“بوردا بیر اوغلان اؤلوب”یئنه‌ده بایاتیمیزی خاطیرلاییرام:“بوردا بیر غریب اؤلوب”ایلک فیکریمه گلن سطیرلری دییشیک سالدیغیم، بیرینجینین بیزده، ایکینجینین ایسه، بورادا، عراق تورپاغیندا داحا منطیقی، داحا طبیعی اولدوغو قناعتیدیر. یوخ، یقین اوره کده قوور ائله ین غربت یاراسینی یئنیدن قاناتماماق اوچون کیم ایسه بو سؤزو دییشمیش، باشقا سؤزله عوض ائتمیشدیر. بودا بیر تسللی اولا بیلر. یاخود:“کتان کؤینک، بدن یار!/منی قویوب گئدن یاراول بئله دؤیولدون/سنی بیر اؤرگه‌دن وار”بو بایاتی بیزده:/سن کی بئله دئییلدین
سنی بیر اؤیره‌دن وار/ شکلینده اوخونور.“سن کی بئله دئییلدین”، شبهه سیزدیر کی، داحا قووه‌تلی افاده‌دیر. بورادا فعال بیر تاسف افاده‌اولونموشدور. همده سونراکی “سنی بیر اؤیره‌دن وار” فیکرینه بیر پیلله، بیر منطیقی اساس قویولموشدور.کرکوک خویرات و مانیلری ایله تانیش اولدوقجا، اونلارلا آذری بایاتیلاری آراسینداکی اوخشارلیق، روحی یاخینلیق، اوبراز، افاده، جمله قورولوشو دوغمالیغی داحا آیدین، داحا شبهه‌سیز، داحا سارسیلماز بیر قناعت یارادیر.بو خویرات و مانیلرین بیر چوخو بیزیم بایاتیلاریمیز، شیکسته‌لریمیزله دئمک اولارکی عینی‌دیر. فرق وارسا آنجاق تلفظ فرقیدیر:
بو گون آیین اوچیدی/گیرمه، بوستان ایچیدی
دوداقلارین خام شکر/دیلوو بادام ایچیدی
بعضی خویراتلاردا ایسه، بو عینی لیک بیر ایکی سؤزون دییشمه‌سی ایله اوخشارلیق حالینی آلیر:داغلار داغیمیدی منیم/غم اورتاغیمدی منیم
دیندیرسن قان آغلارام/یامان چاغیمدی منیم
بیزده مشهور اولان بو بایاتینین ایکی یئرینده سؤزلر دییشیلمیشدیر.
“غم اوولاغیمدیر” عوضینه “غم اورتاغیمدیر” و “دیندیرمه” عوضینه “دیندیرسن شکلینی آلمیشدیر.”غم اورتاغی” سؤزلری “غم اوولاغی” قدر قووه‌تلی، اوبرازلی، تاثیلیدیر. بو صنعتین ان کیچیک، ییغجام فورمالاریندا بئله افاده قووه‌سینین نه قدر گئنیش ایمکانا مالیک اولدوغونو، بیر سؤز دییشمکله عینی احوالی روحیه‌نی یئنی قووه‌تله وئرمک باجاریغینی گؤستریر. ایکینجی حالدا ایسه، سؤزون اؤزو قالا قالا آنجاق گراماتیک فورماسی بیر بالاجا دییشمکله اونون بدیعی تاثیر قووه‌سینین نئجه باشقالاشدیغی آیدین گؤرونور. “دیندیرمه قان آغلارام” داحادا قووه‌تلیدیر. بورادا قووه‌تلی ندالار دویولور. بو درد-قان آغلاماق حاققیندا فریاد داحا فعالدیر. “دیندیرمه”! باشیمین بلاسی، کؤنلومون غباری منی ائله بیر حالا سالمیشدیر، آغلاییرام، اؤزوده قان آغلاییرام. “دیندیرسن”! ضعیف‌دیر، سونراکی “قان آغلارام” کیمی قووه‌تلی افاده‌یه اویمور.آذربایجاندا اولان ککلیک ماهنیسی بیر بالاجا دونونو دییشمیش اولسادا، کرکوک مانیلری آراسیندا سئچیلیر:
داغلارا قوولا منی/ککلییم، اوولا منی گئجه‌لر سینن اوسته/گوندوز بوخوولا منی
بعضی خویراتلاردا آیری آیری سؤزلرین دییشمیش اولماسی، اونلارین بیزیم بایاتیلارلا یاخینلیغینا هئچ بیر شبهه اویاتمامالیدیر. بئله فرقلر بو گون آذربایجانین آیری آیری رایونلاریندا اوخونان عینی بایاتیلار آراسیندادا واردیر.
کرکوکلولر دئییرلر:قارا چادیر خارالدان(“خارال” سؤزونه دیققت ائدین)/بویون سئچدیم مارالدان نه دردیم وار، نه بالام/سنسن منی سارالدان/قارادی قاشین سونا (بیزده “اؤردک”)یاشیل دی باشین سونا/چؤللرده تک قونوبسان/هانی یولداشین سونابیر حاشیه اولاراق دئییم کی، بورادادا بیزیم واریانت داحا قووه‌تلی و بیتگیندیر:
اوللر جوت گزردین/هانی یولداشین اؤردک؟
بو سطیرلرده گئنیش بیر لؤحه، اوزون بیر مشاهده واردیر. شاعیر همیشه بیر یئرده گؤردویو، اولفتلرینه شاهید اولدوغو سئوگیلیلرین ایندی آنجاق بیرینی گؤرور، هیجان و تلاشلا، همده درین بیر تاسفله “هانی یولداشین” دئیه سوروشور.بیر مثال‌دا:قرنفیل اسدس نئیلیم/قراریم کسدی نئلیم دیلی دوست، قلبی خاین/من بئله دوستو نئیلیم بیزده بونا بنزر داحا افاده‌لی بایاتی واردیر
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۸ دی ۱۳۹۳ ساعت ۶:۰۸ ق.ظ
