اورمونون تاریخی بینالاری مسجیدلری و ائولری…
حاضیرلایان:اکبر سعادت
آنادیلیمیز :اورمیه : ۱۳۹۰-جی نوفوس ساییسی اساسیندا ۶۸۰،۲۲۸ نفر اهالیسی وار ایمیش. بو شهر غربی آذربایجان اوستانی و اورمیه شهریستانینین مرکزی دیر. اورمیه شهری آذربایجانین تاریخی مدنیت مرکزلریندن ساییلیر بو شهر نادیرشاهین اولوموندن سونرا هابئله آزادخان افغان و فتحعلی خان افشار ارشلو اونلاری حوکومت مرکزی آذربایجانایمیش کریمخان زند ۱۳۷۷ جی قمری ایلده بو شهرین ارکینده جلوس ائدرک اوزون وکیل الرعایا اوخودو امامقلی خان بیگلربیگی افشار آدلانمیش آذربایجان سرداری کریمخانین اولوموندن سونرا آذربایجان منطقه سینی الینه آلاراق بو شهرده حکومتین باشلادی آغا محمدخان قاجار ۱۲۱۰ جی قمری ایلده بو شهر ده جلوس ائدیب باشینا سلطنت تاجی قویدو هابئله بو شهر ۱۱۹۷ جی قمری ایلدن ۱۶ ایله چان آدلانان افشاریان اورمی دئولتین آذربایجان و قفقاز منطقه سینده مرکزی اولاراق دارالاماره آدلانیردی
جورج کرزن اورمیه یه گؤره بئله یازیب: «اورمیه نین ۴۴۰۰ آیاق بوْیو واردیر. شهرین ۳۰۰۰۰-۴۰۰۰۰ باش جمعیتی اولاراق چوخو افشار ت?رکو دور، آنجاق چوخلو نسطوری، کلیمی و ائرمنی خانواده ده شهرده یاشاییر
اوچ گونبز، اورمیه نین جانبازان(اوستاد برزگر)خیابانیندا یئلرشن تاریخی بیر اثر.اوچ گونبز داش و کرپیج ایله تیکیلمیش، سیلندر شکیلینده بیر بورج دور.بو اثر سلجوق‌لولار زامانیندان قالیر.اوچ گونبز ایراندا یئرلشن مقبره‌لرین ان یاخشی اورنکلریندن دیر کی ایندیه‌جه هیندیسی تزئین‌لر و تاریخی کتیبه لری ایله ساغ قالیب.اوچ گونبز مقبره اولاراق ۵۸۰-جی هیجری ایلده تیکیلیب. تیکیلمک زامانی ایله او بیری سلجوقلو مقبره لره بنزه مگی‌نی نظرده آلاراق،چوخلو احتمال ایله بو اثر بیر سلجوقلو بویوگون مقبره‌سی دیر.
احتمال‌لا بیر سیرا قبیرلر بو تیکینتی‌نین ایچَری‌سینده اولاراق کرپیج تاق‌لا اورتولوب.کئچمیش ایللرده اوچ گونبزین اطرافی بئکار اولاراق،بو ۳۰ ایلده شهرین یئکلمه‌سینه گؤره ائولر ایله توتولوب‌دور اوچ گونبز ۲۴۲ سای ایله ایرانین میلی اثرلری‌نین لیستین‌ده ثبت اولونوب دور.
بعضی تاریخچیلر اوچ گونبزی ساسانلی واقتیندان قالمیش بیر آتشکده بیلیرلر آما بوسؤزه هئچ اعتبارلی سند یوخدور. منطقه نین آتشکده‌لری دؤرد تاقلی ایمیشلار، آما اوچ گونبز منطقه نین آتشکده‌لرینه اوخشامیر.
اوچ گونبزین آدلانماسینا گؤره موختلیف باخیشلار واردیر. بعضی‌لر اونون اوچ طبقه ده اوچ گونبزه شامیل اولماغی نی بوآدلانمانین سببی بیلیرلر. بیر سیرا تاریخ چی‌لر اینانیرلار کی کئچمیشلرده سلماسین چهریق کندی نین یاخینلیغین دا دا آیری بیر تیکینتی اولاراق بو اوچ تیکینتی نی بیرلیکده اوچ گونبز آدلاندیریرمیشلار
بوتیکینتی نین۵ متیر قوطرو و ۱۳ متیر بویو اولاراق ایکی طبقه سی واردیر.گیریش قاپی سینین اوستو،اوز نوعونا گؤره نادیر تزئین لری اولاراق، کوفی خط ایله یازیلمیش بیر کتیبه یه ده شامیل اولور
ننه‌مریم کیلساسی:
اورمونون خیام (قدس) خیابانیندا یئرلشن تاریخی بیر کیلسا.گئچمیشلرده اؤلولری ده بو کیلسادا قویلارمیشلار.ننه مریم کیلساسی عصیرلر بویوندا نئچه دفعه مرمت اولونوب دور بو کیلسا ایندیلیکده «آشور شرق کیلساسی» دا آدلانیر و دونیانین ان اسکی کیلسالاریندان دیر
کیلساسین نیماسی ساسانلی واقتیندان قالیر.آشورو ومسیحی یازی‌چیلارین یازدیقلارینین اساسیندا، ننه مریم کیلساسی قاباقجا شؤهرت لی بیر آتشکده ایمیش؛ بیر گئجه اوچ نفر زرتوشتو موبد عیبادت حالیندا،چیخی‌دا ایشیق‌لی بیر اولدوز گؤروب، اونو نیجات وئرنین دوغوم علامتی ساییب، همن گئجه اولدوزا ساری(اورشلیمه ساری) گئدیرلر.مسیحی تاریخچیلرین ایناندیقلارینین اساسیندا،بو اوچ نفر اورمیه یه قاییدیب،بیر مودت‌دن سونرا آتشکده لرینی کیلسایا دؤندره رک مسیحیتی تبلیغ ائدیب، همن یئرده اؤلوب و کیلسانین یاخینلیغیندا قویلانیرلار.
کیلسانین نیسبتا بؤیوک حیطی وار.اسکی قیسمت و کیلسانین چوخلو تیکینتی لری حیطی‌نین شیمالیندا یئرلشیبدیر.کیلسا دفعه‌لرجه مرمت اولاراق موختلیف نوعلو قیلیغا چیخیبدی.
اورمو بازاری:
صفویه لر دوره سینه عایید اولان اورمو شهرین بازاری بو شهرین امام و بعثت خیابان لارین اورتاسیندا یئرلشیب بو تاریخی بینا ۲۲ خرداد آیین ۱۳۶۲، ۱۶۳۹ نومره سی ایله ایرانین اثار ملی دفترینده ثبت اولونوب[۱]
اوُرمو بازاری و یا اؤرتولو بازار، اورمیه شهری نین چیخی جَنوبوندا یئرلشن تاریخی بیر بازار. ایندیلیکده بازارین ساغ قالمیش ساحه سینین چوْخو، ایمام، بِعثت (عسگرآبادی)، ایقبال و منتظری (ماهاباد) خیابانی‌نین آراسیندا یئرلشیر. بازارین ۱۰۰ متیر اوزوناسی و ۳۰۰ متیر انی وار. اورمیه نین جامیع مسجیدی ده بازارین ساحه سینده یئرلشیر.اورمو بازاری صفویه دؤوره‌سیندن قالیر.
بازارین تیکینتی سی ساده اولاراق تزئیناتی یوخدور. بازارین بوتون راستالار ایله چارشی‌لاری کرپیج‌دن تیکیلیب دیر. بازارین هر راستاسی اؤزونه گؤره اؤزللیک قیلیغی وار.آخوند و قراچه حامامی،اؤرتولو بازاردا یئرلشیب دیر.
دوققوزپیلله بوزخاناسی:
اورمیه شهرینده یئرلشن تاریخی بیرتیکینتی.دوْققوز پیلله بوزخاناسی عسگرخان محله سینده،عسگرخان خیابانیندا یئرلشیبدیر. بو تیکینتی دره‌چایی‌نین یاخینلیغیندا دیر.دوققوز پیلله بوُزخاناسی داش و کرپیج دن تیکیلیبدیر.
بواثر،دیقّتلی تیکیلمه‌سی نه گؤره،ایندیه‌جه ساغ قالیب دیر شهرین یئکه لمه سیندن قاباق،اورمیه اهالیسی دره چایی‌نین یانیندا،سویون بوزخانایا تؤکولمه سی یئرده،آخیر چرشنبه نی توتارمیش‌لار
جامع مسجیدی:
اورمیه نین اقبال خیبانیندا و بازارین کناریندا یئرلشیبدیر.مسجید بیر گونبزخانا دان و قیرخ سوتونلو شبیستاندان عیبارتدیر. مسجیدین ۷-جی هیجری عصرده تیکیلیبدیر.گونبزخانانین قدمتی تخمین‌له سلجوقی دورسینده و قیرخ سوتونلو شبیستانین قیدمتی ایلخانی دورسینه قاییدیر. مسجیدن محرابی سون درجه ده بزنیبدیر و بئله لیکده مسجیدین محرابی تزیینات باخیمیندان دونیانین لاب بویوک هونری محرابدیر. بو محرابین گوزللیگی ایصفاهانین جامع مسجیدین اولجایتو محرابین دان قیاس ائتمک اولار.اورمیه نین جامع مسجیدین محرابی ایصفاهانین اولجایتو محرابیندان اونجه تیکیلیبدیر.
بو مسجید ۱۳۱۴/۹/۱۵ ده ۲۴۳ نومره سی ایله ایرانین میلی آثار جرگه سینده ثبت اولوب.
سردار مسجیدی:
اورمیه شهرینده یئلرشن بیر مسجید. بو مسجید میناره سی اوسته قدیمی بیر ساعاتی اولماغی نا گؤره، ساعات‌لی مسجید ده آدلانیر.ساعات‌لی مسجید امام خیابانیندا، غلام‌خان راستاسی نین ایمتیدادیندا اولاراق،اورمیه نین اسکی تیکیشینده یئرلشیب و۴۰۰-۵۰۰ متیر جامیع مسجیدیندن آراسی واردیر.
“آقاخان”ین آتاسی و»عظیم‌السلطنه سردار«ین جدّی«عبدالصمدخان»، بو مسجیدی قاجار واقتی تیکیب.عظیم‌السلطنه (شهید سردار) ۱۳۳۰-جو هیجری ایلده مسجیدی مرمت ائدیب ۱۳۳۱ده اونا بؤیوک بیر ساعات عیلاوه ائتدی.
سردار مسجیدی ۱۷۳۸ سایی ایله تاریخی اثرلر جرگه‌سین‌ده ثبت اولونوب
میناره مسجیدی:
اورمیه نین ایمام خیابانیندا یئرلشن تاریخی بیر مسجید. حاجی‌علی‌یارخان ایله حاجی یدالله‌خان امیرنظمی افشار،اورمیه نین خانلاریندان،بومسجیدی قاجار زامانی تیکدیریب لر.میناره مسجیدی، سردارمسجیدیندن اولاراق،امیرنیظامی محله سینده هیدایت مدرسه سی نین یاپیشیغیندا یئرلشیب دیر.
حاجی‌علی یارخان مسجیدین ایلک تیکینتی سینی تیکدیره رک، ۱۳۲۸ ق.ه ده حاجی یدالله خان اونو مرمت ائدیبدیر. میناره مسجیدی‌نین گونبزی اولمایاراق، تکجه بیر میناره سی واردیر. مسجیدین ساحه سی ۴۵۰ متیر دیر.
جنرال مسجیدی:
اورمیه ده یئرلشن تاریخی بیر مسجید. بو مسجید خمسه لویی خیاوانیندا (عسگرخان محله‌سینده)یئرلشیب دیر.محمّد قولو خان افشار ارومی کیتابیندا بو مسجیده گؤره بئله یازیلیب: ۱۲۰۹-جو قمری ایلده،اورمیه نین بئیگ لر بئیگی سی محمد قولو خان افشار،عسگرخان عبدالملکی افشاری قوشچودان کؤچوتدوروب اورمیه نین هئندو دروازاسی نین یاخین لیغیندا شخصی مولک ده عسگرخانا یئنی عیمارت تیکیتدیردی.عیمارتین یاخینلیغیندا دا بیر مسجید تیکیلدی.سونرالار او مسجید «جنرال عسگرخان افشار» آدینا، «جنرال مسجیدی» آدلانیب، هئندو دروازاسی دا عسگرخان دروازاسی آدلاندی.
هدایت مدرسه‌سی:
اورمیه شهرینده یئرلشن قدیمی بیر ائو.بو تیکینتی امام خیابانیندا،مهر (امیرنظمی) کوچه سینده میناره مسجیدی نین یاپیشیغیندا یئرلشیبدیر.بو ائو قاجار ائلی‌نین بؤیوکلری نین بیری نین‌کی ایمیش.اعزازالدوله اویماغی بو ائوین ایلک صاحابی ایمیش.کتیبه‌لرینین داغیلماسی نا گؤره،ائوین تیکیتدیرنی بیللنمه ییر.بو ائو ۱۳۴۷-جی ایلده مدرسه اولوندو.
انصاری ائوی:
اورمیه شهرینده یئرلشن تاریخی بیر ائو. بو ائو ایمام حسین مئیدانیندا (گؤل اوستونده)،مدنی? خیابانی‌نین اوزوناسیندا یئرلشیبدیر. بو ائو قاجار زامانی تیکیلیب دیر. انصاری ائوی بابک جعفری‌دن قیزی‌نا، سیف‌الله‌خان انصاری نین آروادینا،یئتیشیر و اونا گؤره»انصاری ائوی«آدلانیر. تیکینتی‌نین تزئینی کاشی‌لرینده،بیر کتیبه وار کی ائوین قاجار واقتی تیکیلمه‌سی‌نی گؤستَریر.ایندیلیکده ناحیه۲نین آموزش و پرورشی بو ائوین صاحابی دیر.
اورمو شهرینین قدیمی دروازالارینین آدی
اورمو شهرینین قدیم زاماندان جوغرافیایی و سیاسی باخیمیندان همیشه اشرار حمله سینین هدف قرار تاپمیش بونا گوره قدیم زاماننان اورمو شهرینین دورونه دیوار چکیلیب و سگیز دروازاسی واریدی بوُ دروازالار بونلار دیر
۱- بالوو دروازاسی
۲- عسگرخان دروازاسی
۳- نووگئچر دروازاسی
۴- یوُردشاه دروازاسی
۵- ارگ دروازاسی
۶- بازارباش دروازاسی
۷- سوْیوق بوُلاق (خازاران-خزران) دروازاسی
۸- توپراق قالا دروازاسی
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۲۱ آبان ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۸ ق.ظ
