ان بویوک حقیقت اینساندیر
اکبر سعادت
آنا دیلیمیز:آذربایجانین یارادیجیلیق عالمینده اینسانین حضوری و وارلیقی هاردا قرار تاپیر؟ خالقیمیزین بوروشوقلی و چوخ دومانلی حیاتیندا اینسان و اینسانلیقا حورمت و قایغی گوسترمک نه استاتوستان یارارلانیب؟ بو یازیدا چالیشیلیر، بلکه بو معین سورو حقیینده بیر ایضاحات وئریلسین. دریندن باخاندا مدنییت تاریخی ، اینسانین یئر کوره سینده یاشایش داستانی و دیرچلمه ماجراسیدر.بشرییتین مدنیتی فورمالاشیب، شکیل تاپان زاماندان، ائله روم و یونانستاندان بئری، اینسانین مقامینی دوشونوب و اونون حاقلارین قورویوب و بیر طرفدنده بو اینساندان مسئولیت شوناسلیق و احترام قارشیلیقی گوزله مکده اولوبدور. دئمک مدنیت کروانی اینسانلارین یاشایشی و میللتلرین یاراددیغی خلاقه اثرلرله تاریخلری، زامانلاری فتح ائدیب، تهلوکه لره اوستون گلیب، سویقیریملاری گئریده قویوب، یارادیب، دوزوب، زامانلا اویغونلاشیب، نرون، هیتلر، شداد، و یئرتیجی شاهلار کیمی فتنه کارلار و پهلوی کیمی دسپوتیک سلاله لر له، ال_ به_ یئخه اولوب، آنجاق کروانی ایره لی سوروبدیر. یئنه بو اینساندیر کی مدنییت دئیلن کروانین ایاق اوسته ساخلیبدیر. تاریخین دونگه بوروخلاریندا، میللتلرین دوزومو و اینسانلارین درین امک سئومه یی و یارادیجیلیقلاری اولماسایدی، شبهه سیز دئمک اولار کی؛ بشریت، او دونوشلر و آتشمالاردا یئر اوزوندن سیلینردی.یالنیز اینسانین بدیعی دوشونجه لری، و مدنی اینکشافی سبب اولوب بو کروان اوز یوکون ایره لیه سورسون و دایانمادان یئنی افقلره ساری یول چکسین، تازا ذیروه لره ئوزون قالدیرسین. دونیا مدنییتی ئوز یولون ، اوز ایزین اینسانلارین یاراددیغی اثرلرده عکس ائدیب، و چئشیتلی دیللر و کولتورلر بو کروانی زنگینلشدیریبدیر. هر میللتین بو گونه قدر وارلیغی نین دوام ائتمه سیده، کرچکلیک و رئاللیک عالمینده، او میلتلین دیری اولماسین ، وارلیق و یارادیجیلیک شعوورون عیان ائدیر.تاریخلرده یوزلرجه مدنیت و کولتورل انتیتی نین (entityity)آرادان گئتمه سی و محو اولماسی بو حقیقتی ثبوت ائدیر کی، یارادان میللت و مدنییت کروانینا قاتیلان توپلوم، یاشاماقا مستحق اولوب و بو گونه دک اوز وارلیق، هویت، کیملیکین داشیا بیلیبدیر. بو آغیر و دردلی ، عینی زاماندا مسئولیتلی و شانلی یولدا یالنیز اینساندیر کی بیر طرفدن آنا طبیعتی بسله یب و محافظه ائدیب، بیر طرفدنده ، یئنه همان اینساندیر کی اوز مدنی وارلیقین یئنی انیسترومنتلرله، تکنولوژیا دورونده قورویوب، باشقا میللتلرله دونیا راداریندا آلیش وئریش ائدیب ، وارلیقین تاریخین قیزیل صحیفه لرینده حک ائدیبدیر. آذربایجان جماعتی نین تاریخی فیکیر و دوشونجه کامپوننتلاریندا اینسانا حورمت و آنا طبیعته سایقی و ایستک چوخ اونملی یئری اولوبدور. دئمک بو میللتین آغیر حیاتینا باخمیاراق، بوتون زامانین تهلوکه لرینه معروض قالا قالا، اوز اینسانلیقین و اوز یئنیلمز دوشونجه لرین، اینسانه و اونون مقامینه سایغی و حورمتین حفظ ائدیبدر.بو اینسان قورشونلارا اوز سینه سین آماج ائده رکن، اوز طراوتلی و سویملی دویغولاری ایله زامانین آجیلیقلارینا دوزوب، مدنییت تاریخینده اینسانلیق مقامینا صداقتلی یاناشیبدیر. آذربایجان جماعتی هر نه چوخ فشارلارا و حاقسیزلیقلارا معروض قالیبدیسا، اینسانا حورمتین داها آرتیربدی. بیزیم آتا آنالاریمیز چوخ آغیر معیشتلرله اوز اوزه اولارکن، اوز تاریخی و آنتروپولوژیک کاراکترلارین و یونیک میللی خصیصه لرین قورویوب و بو گونه دک حفظ ائدیبدیر. بو یازینی من یالنیز آذربایجان تورک کوکلی دیلینده اولان آغیز(شفاهی) و یازیلی ادبیایتندان الهام آلاراق یازماق ایستیرم. دئمک بیر ساده بایاتی منی الهامه چاغیریب و ذهنیمی تاریخلره قایتاریر ، ذیروه لره قالدیریر،و اینسانا اولان حورمتی بیزیم آتا بابالاریمیزدا بیان ائدیر. گورون دوشونجه آتی نئجه گره ک چابک اولسون کی، بیر ایگیتین اولمه سین گویلرده بولوتلاردان آخان گوز یاشیندا آختارسین. ایگیت لغتی آذربایجانین تاریخینده او قدر درین معنایه مالیک دیر کی اینسانین حورمتین اونون ایگیت اولماسیندا گورولور. دئمک اینسانا اوقده ر حورمت واریمیزدی که بو اینسان، قوناق اولارسا اولسون، قونشو الورسا اولسون، اونون یئری و مقامی بیریم گوزوموزون اوستونده اولوبدی. ایگیتلیق بیر فلسفه استاتوسا و بیر پسیکولوژیک کیفییته مالیک دیر. ایگیتلیق عالمیینده جنسییتین یئری یوخدور. دئمک اولور کی آذربایجان میللتی نین اینسانلیقا حورمتی سونسوز و سرحدسیز اولوبدر. ایگیتلیقدا آنا لار آتالار عینی موقعی و مقامی واردیر. آنجاق بوردا انسانلیق هر بیر فنومنه اوستون گلیر و دانیشیر. نه گوزه ل بو معنانی بولود قره چورلو، سازمین سوزو اثرینده افاده ائدیر. بو حورمتلی و آدی، اثری قالیجی اولان یازیچی، ده ده قورقوت داستانلارین نقل ائده رکن، اینسان مقامین بئله تصویر ائدیر: “دئمک اینسان، بو دونیانین ،طبیعتین سیر داشیدیر، حقیقتین گورر گوزو
دویار کونلو یولداشیدیر.” شاعیر اوز سوزون بئله دوام ائدیر: “حقین حقیقتین باغچاسی هر واخ ،اینسانلا گول آچیر ، اینسانلا سولور، ان بیر بویوک حقیقت اینساندیر آنجاق، اینسانسیز حقیقت اولسا، کور اولور.” بو گورکملی شاعیرین خاطیره سینه ایللر بویو سوزلر دئیلیر، عزیزله مه مراسمی توتولور . تضییقاتلارا باخمیاراق، بو اینسانین آدی و یارادیجیلیقی تکرار دیللره گلیر. اورنک اولاراق، بیر نمونه یه اشاره ائدیم:
بو قارا توپراغا گیجیگیم گلیر، گون به گون آرتیریر اوز خزینه‌سین ،او نئجه باسیبدیر قارا باغرینا،
»سهند« تک بیر دولو سوز خزینه‌سین
دئمک بو اینسان طبیعتین دوشونن بئینی حساب اولورو آذربایجانین ادبی_ بدیعی مفکوره سینده اینسانا حورمت سیزلیک بیر ذهنه سیغیشمایان سوزدیر. ائله اونا گوره ایگیتلیک اینسانلیقین اعلا مرتبه سی سانیلیر . بو ایگیت_ اینسانین واقتسیر ئولومو بیر بویوک تراژدی آدلانیر و گویلرده کی بولوتلاردا بو اینسانین واقسیز کوچمه سینده اوز آغ کوینکلرین سیخیب گوز یاشی توکورلر. آذربایجان اتنوگرافیسندا ایگیتلیقین یوکسک مقامی ، دئمک اینسانه حورمتدن نشئت تاپیر. زامان زامان ایگیتلریمیز یاشایر و حیاتی اوز امکلری ایله زنگینلشدیریبله. “ایگیت امک ایتیرمز ” سوزی و دیللرده ازبر اولان “ایگیت آنا” سوزو منیم سوزومی ثبوت ائدیر. دئمک آذربایجانین اسکی تاریخلی میللتی اینسانه حورمتی اوز تاریخی خصیصه سی سانیب و هر زامان اینسانین مقامین، اونون شانین اوستون حساب ائدیبدیر. بو اینسان اوز وارلیقین نئجه بیان ائدیر؟ بورادا یالنیز هر میللتین دیلی بیرینجی یئر توتور. ائله اونا گوره آذربایجان جماعتی حاقلیدیر کی اوز دیلینین قدر و قیمتین دوشونوب، اوندان صاحیب چیخسین.( نظره گلیر که الده اولان قانونلاردا، آنا دیله یازیب پوزماقی اواینسان حاقلاریندان سانیب و قبول ائدیبدی.) اینسانین مقامین هر بیر نه دن اوستون سایان میللت؛ اینسانین کیملیکین تهلوکه ده گوره ر کن، اوز شکایتین زامانین حاقسیزلیکیندن گویلره قالدیریب و اثرلر یارادیبدر. شاعیرلریمیز زامانین آیناسی اولارکن “قانی سویوخلوقی، زامانین صیدق و صفاسیزلیکین و مستبد حکمدارلارین ظولملرین نه گوزه ل بیان ائدیبلر: بیزده بو سویوق قانلاری نیلیردین ایلاهی، بیر دوره ده کی صدق و صفا قالمیاجاقمیش بیلمم بئله دورانلاری نیلیردین ایلاهی. کندلرده اوبالاردا بیزیم ائللریمیزی چاپییپ چالان اربابلارا قارشی دوروب اینسان و اینسانین امکیندن بئله یاد ایدیبدی.ایش رنجبرین گوج اوکوزون یئر اوزونون کی ،بیک زاده لری خانلاری نیلیردین ایلاهی. بیر میللت کی اینسانین مقامین تانی یب، درک ائدیب، بو اینسانه اوره کدن حورمت ائتمه نی اوز عادت عنعنه سی بیلیب و اوز اوشاقلارینا دونه_دونه، قوناقا قونشویا حورمتی تاپشیریبدی، زامان زامان اوز وارلیقین ، اوز اینسانلیغین تهکوله لره معروض اولاراق گوروب و تاریخلرده بو آغیر وضعییتی گوره گوره ینه اوز وطنداشلارین صلحه،دوزومه و ایگیتلیقا دعوت ائدیب دیر. بو ایگیت لیک دئمک بیر باشقا معنادا آذربایجان میللتی نین ظولمه، باسقییه و قولدورلوقا قارشی دوزومون بیان ائدیر. دوغروداندا اینسانا درین حورمت ائدن بیر میللت ، تاریخلرده افتخارلا ووقارلا یاشایان بیر توپلوم ، نئجه حاقسیزلیکلری گوروب، سوکوت ائده بیلردی؟ هر یئرده اینسانین شان و مقامینین پارچالانماقینی گوروب، اوز وارلیقی ایله اینسانلیغیندان مدافعه ائدیبدیر. دئمک اینسان سوژه سی آذربایجانین ادبی بدیعی خزینه لرینده اوزون چوخ وضوحیله عیان ائدیر. بو اثرلرده اینسان طبیعت ایله بیرله شیر، آنا طبیعتین ایلاهی گوزللیکلری اینسانین قادیر اللری ایله داها بزه نیر. مرحوم گنجعلی صباحی سوزی ایله دئسم “دوزلر، دره لر، آل یاشیلا بورونور، قویون _قوزولار داغلارین دوشونه، یاماجلارا یایلیر. بیر طرفدنده گول _ چیچکلرین عطری، بهارین اوره یه یاتان لطیف هاواسی، قوشلارین روحا اوخشایان نغمه لری انسانی فرحلندیریر.” اینسانین مقامی دئمک مرکزده قرار تاپیر و بوتون الده اولان گوزللیکلراینسانین اختیارینده قرار وئریلیر.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۴ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۶:۳۳ ق.ظ
