انفجار بمب شایعه با باروت ناآگاهی شهروندان

انفجار بمب شایعه با باروت ناآگاهی شهروندان

گروه اجتماعی: شایعه به عنوان معضلی اجتماعی که از آبشخور ناآگاهی و بی‌اطلاعی شهروندان تغذیه می‌کند، می‌تواند آثار مخربی در جامعه به همراه داشته باشد؛ آثاری که با احیای کارکرد رسانه‌های جمعی مبنی بر اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی به حداقل خواهد رسید.
خبرهای بی‌اساسی چون احتمال وقوع سیل سونامی، زلزله، شیوع بیماری‌های واگیردار، فساد مسئولان و … نمونه‌هایی از شایعه‌هایی هستند که هر از گاهی به‌واسطه‌ی ناآگاهی و اطلاع کم مردم در جامعه رواج می‌یابند و آرامش شهروندان را برای روزها و شاید هفته‌ها برهم می‌زنند. کارشناسان در تعریف پدیده‌ی»شایعه« مانند دیگر پدیده‌های اجتماعی اختلاف نظر دارند؛ برخی کارشناسان شایعه را مقوله‌ای جامعه‌شناسانه و برخی دیگر آن را پدیده‌ای در حوزه‌ی روان‌شناسی اجتماعی به حساب می‌آورند. آنچه مسلم است اینکه شایعه خبری از نوع ابتدایی‌ترین خبرها است که بر پایه‌ی هیاهویی بی‌اساس پدید می‌آید.از نظر جامعه‌شناسی، شایعه فرایندی است که از طریق آن اخباری انتشار پیدا می‌کند، بدون آنکه از مجراهای رایج و رسمی باشد. شایعه می‌تواند از یک اطلاع نادرست سرچشمه بگیرد یا آنکه منبع آن اطلاعی درست ولی اغراق‌آمیز و در هم باشد. دامن زدن به شایعه رفتاری غیراخلاقی است که در آموزه‌های مذهبی عملی نکوهیده تلقی می‌شود. مقابله نکردن با رواج این پدیده در جامعه نیز به نوعی مشارکت در جرم و دوستی با مجرم اولیه محسوب می‌شود. امان‌الله قرایی مقدم جامعه‌شناس شایعه را مانند موج آبی دانست که هر لحظه تلاطم آن بیشتر می‌شود تا جایی که در موج‌های آخر خبرهای اولیه که موجب شایعه شده فراموش و حرف‌های جدیدی در جامعه شکل می‌گیرد.
* زمینه‌های شکل‌گیری شایعه
هر پدیده‌ی اجتماعی برای پیدایی و رواج در جامعه، نیازمند فراهم بودن زمینه‌ها و بسترهای ویژه‌ای است. شایعه نیز به عنوان یک پدیده‌ی اجتماعی برای انتشار و پذیرش، نیازمند تحقق شرایطی است. اهمیت زیاد یک مسئله برای شهروندان و حساسیت آن‌ها در مورد آن از دیگر دلایل رواج شایعه در جامعه محسوب می‌شود. بر اساس نظر برخی از کارشناسان اجتماعی شایعه در شرایطی بروز می‌کند که موضوعی برای افکار عمومی مهم باشد، ولی اطلاعات کافی درباره‌ی آن وجود نداشته باشد یا اطلاعات موجود مبهم ناقص و ناکافی باشد. کم‌کاری و اطلاع‌رسانی نادرست رسانه‌ها یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز رشد شایعه در کشور محسوب می‌شود. باوجود اینکه شفاف‌سازی و آگاهی بخشی یکی از مهم‌ترین وظایف و کارکرد رسانه‌ها است، اما برخی از رسانه‌های داخلی با فراموش کردن رسالت خود، درگیر بازی‌های سیاسی و تجاری شده و از احوال و اتفاقاتی که ممکن است در جامعه رخ دهد غافل مانده‌اند. این امر سبب بی‌اعتمادی مخاطبان به این دسته از رسانه‌های داخلی شده است، به طوری که مردم به جای توجه به اخبار پخش شده از رسانه‌های خودی به رسانه‌های خارجی روی می‌آورند و اخبار مورد نیاز خود را از منابع غیرقابل استناد در سطح جامعه به دست می‌آورند.
معتمد در ادامه‌ی گفت‌وگو با اشاره به آفت سیاسی‌کاری رسانه‌ها در جامعه، گفت: ورود رسانه‌ها به حوزه‌ی سیاست و سیاسی‌کاری موجب شده است که آن‌ها رسالت اصلی خود را فراموش کرده و مردم نسبت به آن‌ها کم اعتماد شوند. قرایی مقدم نیز با اشاره به رشد فضاهای رسانه‌ای و مجازی در دنیا گفت: یکی از مهم‌ترین زمینه‌های رشد شایعه در کشور، رسانه‌های دشمن (معاند) است که سعی در تخریب نظام و بر هم زدن انسجام کشور دارند. حرف و حدیث‌هایی که ممکن است درباره‌ی یک مقام ملی یا محلی در سطح جامعه مطرح شود نیز یکی دیگر از مهم‌ترین زمینه‌های شکل‌گیری شایعه است. این مسئله در کشورهای جهان سوم رواج بیشتری دارد زیرا در این کشورها بسیاری از مقام‌ها با استفاده از قدرت و جایگاه خود اقدام به کارهایی در خلاف جهت قوانین و مقررات جامعه می‌کنند. البته این شایعه تا زمانی ادامه می‌یابد که فرد مورد اتهام نتواند روشنگری‌هایی درباره‌ی خود انجام دهد و این امر خود زمینه‌های شکل‌گیری شایعه‌های گسترده‌تر را فراهم می‌کند. نمونه‌هایی از این دست در جامعه‌ی ما فراوان است که با نگاهی گذرا به عنوان روزنامه‌ها و رسانه‌ها می‌توان به آن پی برد. حس بی‌اعتمادی یکی دیگر از مهم‌ترین زمینه‌های پذیرش شایعه درباره‌ی مسئولان است. تا زمانی که میان مردم و مسئولان حس اعتماد متقابل وجود نداشته باشد نمی‌توان از رواج شایعه جلوگیری کرد. شفاف‌سازی نکردن برخی دستگاه‌ها در مورد عملکرد خود نیز از دیگر زمینه‌های شکل‌گیری شایعه محسوب می‌شود.قرایی مقدم در ادامه‌ی گفت‌وگو با بیان اینکه امروزه برخی از دستگاه‌ها در مورد وظایف و عملکرد خود برای مردم شفاف‌سازی نمی‌کنند گفت: با نگاهی به برخی از پرونده‌ها مانند پرونده‌ی معاون اول دولت پیشین و پرونده »سعید مرتضوی« قاضی تعلیق شده‌ی کهریزک و تاخیر در اجرای احکام آن‌ها، مردم نسبت به این امر شک کرده و شایعه‌سازی درباره‌ی احکام آن‌ها بیشتر می‌شود.
* پیامدهای نامطلوب شایعه
رواج شایعه در جامعه پیامدهای نامطلوب بی‌شماری به همراه دارد، اگرچه در مواردی مسئولان با به‌کارگیری هدفمند آن به عنوان ابزاری برای دستیابی به پیامدهای مطلوب ملی استفاده می‌کنند. یکی از آثار مخرب شایعه ایجاد فضای ناسالم و انحراف افکار عمومی از اهداف اصلی به سوی اهداف جزیی و تفرقه است. شایعات با توجه به ماهیت و قدرت تاثیرگذاری آن می‌توانند اضطراب اجتماعی را افزایش داده و میزان بهره‌وری و تولید را کاهش دهد. این کارکرد منفی در زمان بحران‌های اقتصادی بیشتر خودنمایی می‌کند و بازار اقتصادی در این شرایط زیر تأثیر شایعه قرار می‌گیرد
. قرایی مقدم بر این باور است که رواج شایعه در زمان بحران‌های اقتصادی خود یک بحران محسوب می‌شود تا جایی که برخی از شایعه‌ها در اثر تکرار به جزیی از زندگی تبدیل می‌شود و رنگ واقعیت به خود می‌گیرد. یکی دیگر از پیامدهای شایعه خارج شدن کنترل امور از دست مسئولان است.
در برخی از مواقع شایعه آن‌چنان در سطح یک جامعه یا کشور رواج پیدا می‌کند که با بیانیه‌های رسمی مقام‌های ملی و یا محلی نیز نمی‌توان آن را کنترل کرد. در کنار کارکردهای منفی رواج شایعه در جامعه، گاهی از این پدیده‌ی اجتماعی به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف معین استفاده شود. برخی از اندیشمندان حوزه‌ی رفتارشناسی از شایعه به عنوان پادزهری برای کنترل استرس یاد می‌کنند.
در زمان بحران‌های اجتماعی و اقتصادی که موجب فشارهای روانی زیادی برای افراد جامعه است، شایعه‌های امیدوار کننده می‌توانند نقش مهمی در افزایش امید به زندگی افراد داشته باشند. یکی دیگر از کارکردهای مثبت شایعه، سنجش میزان محبوبیت مسئولان کشور و یا سازمان‌ها میان افکار عمومی است؛ برخی از مدیران از ایجاد شایعه در مورد استعفای خود به عنوان ابزاری برای سنجش میزان محبوبیت خود استفاده می‌کنند.
* راهکارهای رویارویی با شایعه
قدرت شایعه با توجه به ماهیت و گستردگی آن در میان گروه‌های مختلف مردم به‌گونه‌ای است که می‌تواند اضطراب اجتماعی را افزایش و میزان بهره‌وری و تولید را کاهش دهد. شایعه همچنین می‌تواند چرخه‌ی اقتصاد را فلج کند و اعتبار اجتماعی افراد یا نهادها و سازمان‌ها و موسسات را خدشه‌دار سازد؛ بنابراین مسئولان و نخبگان جامعه وظیفه دارند با ارائه‌ی راهکارهای مناسب، زمینه‌های شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی را از بین برده و پیامدهای آن را خنثی کنند. نخستین اقدام برای رویارویی با هر خبر بی‌اساس یا شایعه‌ای پیشگیری است؛ روزنامه‌ها و رسانه‌های نوشتاری و دیداری باید از انتشار اخبار بدون منبع و به نقل از افراد غیر مطلع خودداری کنند تا جامعه از خطر شایعه مصون بماند.
آگاه نگاه داشتن اقشار مختلف مردم نسبت به رویدادهای گوناگونی که از نظر آن‌ها بسیار مهم بوده و به‌گونه‌ای با زندگی روزمره و آینده شغلی و حرفه‌ای و حیات اجتماعی آن‌ها مرتبط است از دیگر راهکارهای رویارویی با ایجاد شایعه محسوب می‌شود.
به سخن دیگر تقویت اطلاع‌رسانی صحیح و به موقع در جامعه، اصلی‌ترین زمینه برای پیش‌گیری از فرایند شایعه‌سازی و شایعه‌پردازی است. امروزه یکی از سیاست‌های مهمی که از طرف برخی رسانه‌ها طرح می‌شود بحث شبهه افکنی درباره‌ی مسئولان است؛ یکی از مهم‌ترین راهکارها برای خنثی‌سازی این ترفند رسانه‌ای ایجاد اعتماد دوسویه میان مردم و مسئولان است.
قرایی مقدم در ادامه ایجاد اعتماد عمودی میان مردم و مسئولان را که در نظریه‌ی »فوکویاما« جامعه‌شناس ژاپنی نیز به آن اشاره شده است برای جلوگیری از رواج شایعه در جامعه ضروری دانست.شفاف‌سازی دستگاه‌های حکومتی چون دستگاه قضایی در مورد عملکرد خود نیز یکی دیگر از راهکارهای رویارویی با رواج شایعه در جامعه است.

نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۲ شهریور ۱۳۹۳ ساعت ۴:۱۱ ق.ظ

دیدگاه


دو × 2 =