افزایش جمعیت سالخورده و نگرانی‌های پیرامونی
گروه جامعه:بیستم تیر ماه روز جهانی جمعیت است. این روزها از سوی کارشناسان و همچنین مسئولین، خطر افزایش سن جمعیت در ایران شنیده می‌شود. کاهش موالید در سال‌های گذشته و نگرانی‌ها از ادامه داشتن این روند سبب شده زنگ خطری به صدا دربیاید، زنگ خطری که می‌گوید ایران در سال ۱۴۳۰خورشیدی در زمره پیرترین کشورهای جهان محسوب می‌شود.
اما صرفاً لقب پیرترین کشور جهان را یدک کشیدن به تنهایی نگران کننده نیست، چرا که همین امروز هم کشورهای زیادی وجود دارند که سهم جمعیت بالای ۶۵ساله آنها زیاد است و جزء کشورهای پیر به لحاظ سن جمعیت محسوب می‌شوند. آنچه در این میان خطرناک‌تر است از دست دادن فرصتی است که جامعه‌شناس‌ها به آن »پنجره جمعیتی« می‌گویند.
دهه شصت؛ رویش جوانیهمه ما با اصطلاح »دهه شصتی« آشنا هستیم، از شوخی‌های آن گرفته تا مصائب و مشکلاتی که متولدین این دهه با آن رو‌به‌رو هستند. بخش زیادی از جمعیت کنونی در ایران حاصل نرخ بالای فرزندآوری در سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ است.چیزی که»شهلا کاظمی‌پور« معتقد است جمعیت ایران در سال ۱۳۶۵ بالاترین میزان موالید را داشت، طوری که تعداد متوسط فرزند در خانواده‌ها نزدیک به شش یا هفت فرزند بود. این عضو گروه جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران می‌گوید که در آن سال‌ها ۴۶درصد جمعیت ایران زیر ۱۵سال بودند. ۵۱درصد ۱۵ الی ۶۴ساله بودند و تنها ۳درصد جمعیت ۶۵سال به بالا داشتند.اطلاعات و آماری که به شرایط امروز ایران چندان نزدیک نیست و روند پیش رو نشان می‌دهد که در سال‌های آینده با افزایش جمعیت بالای ۶۵سال در ایران رو‌به‌رو هستیم. در این باره »امیرولی عضدزاده« کارشناس امور سالمندان در گفت‌وگوی چند روز پیش خود به خبرگزاری ایسنا گفته بود که »ایران نیز همچون دیگر کشورها یا شاید بیشتر از سایر کشورها به سوی سالخوردگی جمعیت پیش می‌رود و اگرچه هم‌اینک با شش درصد جمعیت بالای ۶۵سال در رده ۱۰۲ کشورهای سالخورده جهان قرار دارد، ولی پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که ایران در سال ۲۰۵۰ با ۳۰درصد جمعیت سالمند در زمره پیرترین کشورهای جهان قرار خواهد گرفت.« اما روندی که سبب شده ایران در مسیر پیش‌بینی‌هایی از این دست قرار بگیرد از عوامل متعددی برخوردار است.شهلا کاظمی‌پور درباره علل و عوامل روند افزایش سهم جمعیتِ بالای ۶۵سال در ایران می‌گوید که با توجه به این‌که در دهه ۶۰ امکانات جدی وجود نداشت و سالی ۲میلیون بچه به دنیا می‌آمد، مسئولان به این فکر افتادند که یک مقداری سیاست‌های کنترل موالید را اعمال کنند، بنابراین از سال ۶۸ به بعد تقریبا می‌شود گفت که این سیاست‌ها تصمیم‌گیری شد و از حدود سال‌های ۷۰ و ۷۱ به بعد در مرحله اجرا قرار گرفت. او ادامه می‌دهد: البته اجرای خاصی هم نداشت، مثلا به فرزند سوم به بعد دفترچه بیمه نمی‌دادند، یا مرخصی زایمان برای فرزند بیشتر به مادر نمی‌دادند، یا این‌که در دانشگاه‌ها درسی به نام تنظیم خانواده قرار دادند.
همچنین در کنار این موارد، امکان‌های دیگری مانند افزایش شاخص‌های توسعه و به طور کلی افزایش سواد و تحصیلات درآموزش عالی به‌ویژه برای زنان، اشتغال بیشتر برای زنان، توسعه شهرنشینی و همه اینها مواردی بود که سبب شد باروری در کشور سیر کاهنده خودش را تقریبا از همان سال ۱۳۶۸ به بعد شروع کند و میزان باروری کاهش پیدا کرد. تا این‌که در سال ۱۳۸۵تعداد فرزند در خانواده‌ها به ۱٫۸ فرزند و اخیرا هم به ۱٫۷ فرزند رسیده است.افزایش نگرانی‌ها برای دوران پیریهمه این شرایط سبب شد که در تقسیم‌بندی جمعیتی در ایران شاهد تغییراتی باشیم، یعنی اگر در اوایل دهه ۶۰ جمعیت زیر پانزده سال حدود ۴۶درصد بود، حالا در وضعیت کنونی به ۲۳رصد برسد. اگر جمعیت بالای ۶۵سال در سال‌های گذشته چیزی نزدیک به ۳درصد بود، حالا به حدود ۷درصد برسد.اما مهم آنکه این تغییرات سبب شد جمعیت بین ۱۵ تا ۶۵ سال در ایران افزایش پیدا کند. یعنی به چیزی حدود ۷۰درصد ترکیب جمعیتی فعلی در ایران برسد. حالا بسیاری از این روند احساس نگرانی می‌کنند، چرا که معتقدند جمعیت در حال پیر شدن است و همین مسئله جای نگرانی دارد. البته چندان این نگرانی دور از انتظار هم نیست چرا که به تعبیر »کاظمی‌پور«، »سالخورده‌ها هم مسائل خودشان را دارند« او معتقد است همین الان، همین ۱۰میلیون جمعیت بالای ۶۰سال در کشورِ ما مسائل و مشکلات مالی، بیماری، ناتوانی، مسائل نگهداری و مسائل روانی دارند، اگر همین را حدود ۲٫۵برابر کنیم، آنگاه چه اتفاقی در راه است؟» تصور چنین وضعیتی در حالی است که امروز دست روی دست نشسته‌ایم و فقط احساس نگرانی کنیم، درحالی که اکنون کشورهای سالخورده در جهان شرایط اقتصادی بدی هم ندارند.»امیرولی عضدزاده« کارشناس امور سالمندان در گفت‌وگوی خود با ایسنا عنوان کرده که امروزه ژاپن با بیشترین درصد سالخوردگی جهان۲۷درصد جمعیت) و پس از آن کشورهای ایتالیا، آلمان و سایر کشورهای اروپایی با نرخ ۱۹ تا ۲۳درصدی جمعیت بالاتر از ۶۴ سال در صدر جوامع سالخورده جهان بوده و نه تنها با این پدیده دچار چالش نشده‌اند بلکه از ظرفیت و پتانسیل این نسل به بهترین نحو ممکن استفاده کرده و می‌کنند.اما راز این‌که بتوانیم با نزدیک شدن به جمعیت سالخورده از نگرانی‌های خود کم کنیم چیست؟ پاسخ این سوال در بهره بردن از وضعیتی است که جمعیت‌شناسان به آن »پنجره جمعیتی« و اقتصاددانان به آن »فرصت جمعیتی« می‌گویند.
»شهلا کاظمی‌پور« در توضیح این فرصت و وضعیت اکنونی ایران در بهره بردن از »پنجره جمعیتی« چیست؟ می‌گوید:»وضعیتی که در حال حاضر ایران دارد ما به آن »پنجره جمعیتی« می‌گوییم. یعنی وقتی بک جمعیتی بیش از دوسوم آن در سنین فعالیت یعنی ۱۵ الی ۶۴ ساله باشند از نظر ما این جمعیت در پنجره جمعیتی قرار دارد. همه کشورهایی که کاهش باروری خودشان را شروع کردند بعد از ۱۵ الی ۲۰ سال وارد این مرحله (پنجره جمعیتی) می‌شوند.مثلا اروپا ۸۰سال قبل وارد این مرحله شد، ژاپن ۳۰سال قبل وارد این مرحله شد، هر کشوری در یک مرحله وارد این منطقه می‌شود. این مرحله هم معمولا حدود ۳۵ تا ۴۰ سال بیشتر طول نمی‌کشد و جمعیت از مرحله پنجره جمعیتی خارج می‌شود و به سمت سالخوردگی می‌رود. یعنی الان که جمعیت کشور ما ۷۰درصد آن ۱۵ الی ۶۴ سال هست به مرور سهم اینها کم می‌شود و به سمت سالخوردگی حرکت می‌کند. برآوردهای ما نشان می‌دهد حدود سال‌های ۱۴۲۵ و ۱۴۳۰ چیزی حدود ۲۵درصد جمعیت کشور سالخورده باشند.
تبدیل »پنجره جمعیتی« به فرصتاو ادامه می‌دهد: زمانی که جمعیت خیلی جوان هست بار تکفل زیاد است، یعنی یک فرد شاغل در خانواده باید سه تا چهار نفر را تامین کند. بهترین وضعیت همین وضعیتی است که کشورها در مرحله »پنجره جمعیتی« قرار دارند.
ما جامعه‌شناس‌ها می‌گوییم »پنجره«، اقتصاددان‌ها می‌گویند »فرصت«، البته این دو تعریف برابر هم نیستند، معتقدیم زمانی پنجره به فرصت تبدیل می‌شود که این جمعیت ۱۵ تا ۶۴ساله در اشتغال باشند و بهره‌وری بالایی داشته باشند. چنانچه کشورهای آسیای جنوب شرقی از این پنجره جمعیتی خودشان که نام آن را »فرصت طلایی جمعیت« گذاشتند، استفاده کردند و به غول‌های اقتصادی آسیای جنوب شرقی تبدیل شدند.»این جامعه‌شناس در پاسخ به پرسش در خصوص این‌که وضعیت ایران از حیث بهره بردن از فرصت استفاده از »پنجره جمعیتی« چگونه است؟ بیان می‌کند:ما در ایران این »پنجره جمعیتی» را از حدود سال ۱۳۸۵ شروع کردیم، یعنی چیزی حدود ۱۴سال از آن را از بین بردیم و نتوانستیم به فرصت تبدیل‌اش کنیم. جمعیت جوان ما اکثراً بیکار هستند یا بیکاری پنهان به سر می‌برند، تعداد زیادی از زنان هستند که خانه‌دار هستند و اینها همه عواملی هستند که ما نتوانستیم از پنجره جمعیتی خودمان استفاده کنیم و آن را به فرصت تبدیل کنیم.«این جمعیت‌شناس دانشگاه تهران بیان می‌کند:»در هر صورت این مسیر طی خواهد شد و ما در آینده یک جمعیت سالخورده خواهیم داشت، امروز چیزی حدود ۱۵سال از فرصت »پنجره جمعیتی« باقی مانده است، در حالی که به نظر می‌رسد ما جامعه را رها کرده‌ایم، بخش تولید و صنعت وکشاورزی ما پویایی لازم برای اشتغال این جمعیت را ندارد، در عوض واسطه‌گری زیاد شده که هیچ آورده‌ای برای ما به همراه نخواهد داشت.به گزارش به نقل از سلامت نیوز ،آن طور که مشخص است بیشتر از پیر شدن جمعیت و افزایش افراد بالای ۶۵ سال در جامعه، استفاده نکردن از فرصتی است که ایرانِ اکنون در آن قرار دارد. یعنی کنار رفتنِ جمعیتِ فعالِ ۱۵ الی ۶۵ سال که می‌توانند با بهبود شرایط تولید و مشارکت در آن، آینده کشور در دوران سالخوردگیِ جمعیت را تضمین کنند.
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۱۹ تیر ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۰۲ ق.ظ
