مریم جلوداران
گروه اجتماعی:شاید روزی با شنیدن واژه اعتیاد این مساله در ذهن تداعی می شد که این معضل خانمان سوز گریبان افرادی با سن بالا را می گیرد، اما این روزها گویا با تغییر و تحولات، سن گرفتار شدن به مواد مخدر پایین آمده است.
اعتیاد پدیده نوظهوری نیست اما اینکه این پدیده را در بین دانش آموزان مدارس جستجو کنیم در این وسعت و اندازه اندکی جدید به نظر برسد، مساله ای که عامل اصلی آن را در بسیاری از موضوعات باید یافت.
شرایط روز دنیا و دسترسی دانش آموزان به اطلاعات مختلف، فعالیت در فضای مجازی، خانواده، دوستان ناباب و عوامل دیگر را می توان در گسترش اعتیاد در بین دانش آموزان دخیل دانست، اما بنا بر نظر کارشناسان مهمترین عامل به خانواده ها باز می گردد.
فرزندی که در خانواده جای امنی برای آرامش و امنیت نداشته باشد، تنش بین والدین و نظارت نکردن دقیق پدر و مادر باعث می شود که فرد بسیار راحت تر از دیگر همسالان خود جذب ناهنجاری های اجتماعی شود.
هر چند که مسوولان همواره از ارایه آمار دقیق اعتیاد دانش آموزان به انواع مواد مخدر سر باز زده و یا حتی به دلیل اینکه ممکن است تبعات اجتماعی منفی به دنبال داشته باشد، واهمه دارند اما این واقعیت تلخ در لایه های مختلف جامعه وجود دارد و گریزی از آن نیست.
عضو کانون صنفی معلمان اظهار کرد: آمار مربوط به دانش آموزان نه تنها در حوزه اعتیاد که در موارد دیگری همچون کودکان بازمانده از تحصیل و کودکان کار و افزایش فحشا و بزهکاری نیز همواره محرمانه باقی مانده است. محمد حبیبی افزود: این در حالیست که حتی در کشورهای در حال توسعه و نه چندان پیشرفته به لحاظ آموزشی آمار اینگونه ناهنجاری های اجتماعی نیز به راحتی در دسترس کارشناسان و فعالان مدنی قرار می گیرد.
وی با بیان اینکه در مدت چهار سال گذشته آمارهای متفاوتی درباره میزان اعتیاد در میان دانش آموزان ارایه شده است، ادامه داد: اولین بار سال ۸۷ بود که یک مقام مسوول در ستاد مبارزه با مواد مخدر آمار دانش آموزان معتاد کشور را ۳۵ هزار نفر اعلام کرد. این عضو کانون صنفی معلمان یاد آورشد: پنج سال بعد یک مقام مسوول دیگر در همین سازمان از آمار ۷۵ هزار نفری تعداد دانش آموزان معتاد سخن گفت که این نشان داد حتی با وجود غیر قابل باور بودن آمار، در مدت پنج سال با رشد بیش از صد درصدی آمار شیوع اعتیاد در میان دانش آموزان مواجه بوده ایم.
حبیبی ادامه داد: دو سال بعد و در فروردین سال ۹۴ قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر تعداد دانش آموزان معتاد در کشور را ۱۳۰ هزار نفر اعلام کرد. وی یادآور شد: البته واکنش مسوولان آموزش و پرورش هر بار در مواجهه با رسانه ای شدن این آمار متفاوت بوده، و از سکوت و انکار مطلق وجود دانش آموز معتاد تا پذیرش مسوولیت محدود این وزارتخانه در این زمینه در نوسان بوده است.
کارشناس مسایل آموزش و پرورش گفت: به نظر می رسد فقدان برنامه ریزی مشخص در بحث آسیب های اجتماعی در ساختار آموزشی و ناکار آمدی متولیان در مهار شیوع انواع بزهکاری ها در میان دانش آموزان از عوامل اصلی مخالفت با ارایه آمار اعتیاد در میان دانش آموزان و پنهان کاری است.
حبیبی ادامه داد: در حالیکه سن اعتیاد در میان دانش آموزان بنابر اظهارات مقامات رسمی به زیر ۱۵ سال رسیده، از سوی وزارت آموزش و پرورش برنامه ای مدون و مشخصی در زمینه کاهش آسیب های اجتماعی در مدارس دیده نمی شود.
وی با بیان اینکه یکی از پایه ترین روش ها در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس، روش های آگاهی سازی و آموزش های منسجم در این زمینه است، افزود: آموزش مهارت های زندگی و آموزش مستقیم دانش آموزان و اولیا بنابر نظر بسیاری از کارشناسان اجتماعی نقش موثری در پیشگیری از وقوع اعتیاد در میان دانش آموزان دارد، آموزش هایی که اثری از آن در سیستم آموزشی کشور دیده نمی شود. عضو کانون صنفی معلمان خاطرنشان کرد: آمارهای رسمی نشان می دهد که بیش از ۶۷ درصد دانش آموزان مصرف کننده مواد مخدر نخستین تجربه خود را از مدارس آغاز کرده اند.
حبیبی گفت: در حالیکه هر دانش آموز بطور متوسط در حدود ۱۰ سال از عمر خود را در شرایط سنی حساس در محیط مدرسه می گذراند و متولی اصلی تعلیم و تربیت آنها بنابر قوانین رسمی، وزارت آموزش و پرورش به حساب می آید، اغراق نیست اگر مسوولیت اصلی افزایش اعتیاد در میان دانش آموزان را متوجه این وزارتخانه کنیم.
وی فقدان ساختارهای لازم برای پیشگیری از اعتیاد دانش آموزان را از جمله دلایل این افزایش عنوان کرد و افزود: در حالیکه بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی تمامی دستگاه ها موظف شده اند، اداره یا دفتری اختصاصی برای مبارزه با مواد مخدر در بخش های زیر مجموعه ای خود دایر کنند، چنین ساختاری در آموزش و پرورش دیده نمی شود.
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش ادامه داد: فقدان چنین ساختارهایی، زمینه ساز نبود برنامه ریزی منسجم و مناسب در زمینه اطلاع رسانی و آگاهی رسانی مناسب به دانش آموزان و اولیا آنها می شود.
حبیبی فقدان مشاوره مناسب در مدارس را از دیگر دلایلی برشمرد که در افزایش آمار اعتیاد در بین دانش آموزان موثر است و افزود: نقش مشاوران مدارس در زمینه پیشگیری از آسیب های اجتماعی بسیار حایز اهمیت است با این حال بکارگیری افرادی غیر متخصص در زمینه های مشاوره ای در مدارس و کمبود نیروهای لازم در این زمینه، امکان استفاده بهینه دانش آموزان از خدمات مشاوره ای در مدارس را به حداقل رسانده است.
وی یادآورشد: این در حالیست که بنابر استانداردهای آموزشی مصوب وزارت آموزش و پرورش، به ازای هر شش دانش آموز باید در هفته یک ساعت خدمات مشاوره ای ارایه شود که اکنون این رقم بر اساس اعلام مسوولان این وزارتخانه به ازای هر ۱۵ دانش آموز، یک ساعت در طول هفته است.
این کارشناس مسایل آموزش و پرورش افزود: کلیت خدمات مشاوره ای در مدارس ایران صرفا در بهترین حالت محدود به مشاوره در زمینه های انتخاب رشته درسی و شغلی می شود، این درحالیست که مشاوره در مدارس ایران فقط محدود به مقطع متوسطه دوم تحصیلی است و دانش آموزان ابتدایی و متوسطه اول از همین خدمات محدود مشاوره ای نیز محروم هستند. حبیبی گفت: یکی از روش های موثر، آموزش و اطلاع رسانی در زمینه مهارت های زندگی از طریق کتاب های درسی و آموزش در محیط مدارس است با این حال ضعف مدیریتی و شرایط خاص، مانع از تدوین کتاب های درسی مناسب در زمینه های مختلف اجتماعی شده است.
به نظر می رسد پرداختن به پدیده اعتیاد در میان دانش آموزان که حساس ترین دوران زندگی خود را سپری می کنند به مدیریت قوی و پای کار آمدن جدی تر دستگاه های متولی بویژه وزارت آموزش و پرورش نیاز دارد.
یک جانبه نگری و قضاوت نادرست در این رابطه نه تنها گره ای از مشکلات را حل نمی کند بلکه به کلافی سر در گم تبدیل می شود که گشودن آن شاید با صرف زمان و هزینه های گزاف امکانپذیر نباشد.
جستجو ریشه ای معضل اعتیاد و جایگزین کردن روش های مناسب برای سرگرمی و تفریح دانش آموان از یک سو و آگاه کردن خانواده ها در زمینه مسایل تربیتی فرزندان و فراهم کردن محیط امن در خانواده می تواند به کاهش ناهنجاری های اجتماعی از جمله اعتیاد در بین نوجوانان و جوانان کمک کند.