استتیک یا صنعت فلسفهسی
ولی توران
آنا دیلیمیز:هراینسان دونیایا بیربیریندن چئشیدلی گؤزلرله باخار و اولایلاری، اوبیئکتلری و باشقا هر نئیی چئشیدلی فورمالاردا آچیقلار. همن فورمادا اینسان، یاراتدیغینی ده چئشیدلی ندنلرله، چئشدلی فورمالاردا، چئشیدلی دویغولارلا یارادار. اؤزتله، اینسان یارایدیمی اولمایان اوبیئکتلر(اشیاء) -دوغادا اؤزباشینا اولان اوبیئکتلر- اینسانلار طرفیندن چئشیدلی فورمالاردا قبول ائدیله بیلرکن یئنه اینسان یارا دیمی اولان اوبیئکتلر، یعنی اؤزنئل اوبیئکتلر ده هر اینسان طرفیندن چئشیدلی آنلاملار یوکلنرک یارادیلار و یئنه باشقا اینسانلار طرفیندن چئشیدلی فورمالاردا آچیقلانار.
ایشده صنعت فلسفهسی و یا استتیک؛ صنعتین صنعت یاراتمالارینین و صنعت بینمهلرینین اؤزونو و آنلامینی کونو اولاراق آلان فلسفی دوزئینین (نظام)آدیدیر.
صنعت فلسفهسی،یاپیدلارین (آثار)و یا بینمهلرین اؤزونو و آنلامینی کونوو گؤتوررکن بونلار حاقیندا بعضی سورولار سوروشار و جاوابلار آرار. بو سورولاردان ان اؤنملیلری بونلاردیر:
۱٫ گؤزل ندیر؟۲٫یاخشی ندیر؟۳٫دییرلی ندیر؟۴٫ هر کسین ذهنینده، اورتاق بیر استتیک موحاکیمه واردیر؟ فلسفه، اؤز اؤزونون گریی اولاراق سوروشدوغو بو سورولارا، یئنه اؤز اؤزونون گریی اولاراق جاوابلار وئرر و هر جاواب، اؤز ایچینده بیر باشقا سورونو داها ساخلایار. گؤزل اولان بو ایسه، کیمه گؤره ائلهدیر و ندن گؤزلدیر؟ یاخشی، نئیه گؤره یاخشیدیر؟ دیرلی اولان، کیم اوچون دییرلیدیر؟ اورتاق استتیک موحاکیمه ائدر بیزلری ان گؤزلین، ان یاخشینین و ان دیرلینین نه اولدوغو کونوسوندا کسین بیر تعریف ائتمهیه ایستیقامتلندیره بیلرمی؟..
*فلسفه باخیمیندان صنعت:صنعت؛ بیر دویغو،یاسا، گؤزللیک و باشقا لارینین آچیقلانماسیندا کوللانیلان پئرنسیبلرین (اصول)هامیسی و یا بو آچیقلامالارسونوجوندا اورتایا چیخان اوستون یارادیجیلیق آنلامینی وئریر. صنعت آیریجا بیر چوخ بؤلومو، آخینی چئشیدلی اوغراشانلاری، موزه لری، سرگی و نوماییش سالونلارینی و بنزری بیر چوخ آلانی قابسییان بؤیوک بیر توپلومسال چالیشما آلانیدیر . شکیل، هئیکل، آرشئتکت، موسیقی، ادبیات تئاتر، فیلم، فوتوشکیل کیمی بیر چوخ صنعت ساحهسی، چئشیدلی بیلیملر یؤنوندنن آراشدیریلدیغی کیمی فلسفه باخیمیندان دا آراشدیریلماقدادیر.
فلسفه باخیمیندان صنعتین اؤنمی و دییرینی صنعتین فلسفهده کی یئرینی داها یاخشی قاورایا بیلمک اوچون دوشونورلرین صنعت چالیشمالارینی نئجه دییرلندیردیکلرینه قیساجا باخماق لازیمدیر. بو مضموندا صنعتین تملینین قایناغینین نه اولدوغو کونوسوندا، چئشیدلی فیلوسوفلار اورتایا چئشیدلی گؤروشلر آتمیشلار. بو فیکیرلری بو فورمادا باشلیقلار حالیندا سیرالایا بیلریک:
۱٫ تقلید اولاراق صنعت (میمیک):صنعتین یانسیمادان عبارت اولدوغو کونوسونداکی ایلک فیکیرلر، آریستوتئلئسیندیر. آریستوتئلئس اینسانلارین یانسیما یئته نکلرینی کوللاناراق “شئیلرین” اؤزونو یانسیدیقلارینی( تقلید ) و بئلهجه صنعتچی اولدوقلارینی وورغولامیشدیر.
- پلاتونون(افلاطون) ایدئالار دونیاسینی فلسفهدیرسه آز دا اولسا ماراقلانان درحال هر کس بیلهجک. پلاتون دا اصلینده ایدئالار دونیاسینین، گرچه یین ده اؤزو اولدوغونو و ایچینده اولدوغوموز دونیاداکی، بیزیم دویا بیلدیگیمیز هر شئیین ایسه بو ایدئالار دونیاسینین بیریانسیماسی اولدوغونو ایفاده ائتمکدهدیر.
- ایستتیکی موستقیل بیر بیلیم آلانی اولاراق وار اولماسینی تأمین ائدن آلمان فیلوسوف الکساندر گوتتلله باومگارتئن گؤره ده کایناتددا مادده و روح ائله آهنگلی بیر فورمادا بیرلشمیش و قایناشمیشدیر کی صنعتین و صنعتچنین تکآماجی، دوغایی یانسیما سیدیر.
۲٫ یارادیم اولاراق صنعت:- هئگئله گؤره صنعت، ماددهیه سوخولان و ماده نی اؤزونه بنزه دن صنعتچینین، روحودور. بو یارادیجی روح هئیکلده و آرشیتئکده ماددهیه چوخ آسیلی ایکن فورمادا ماددهیه بوتونلوکله اگه من(حاکیم) ادبیاتدا و موسیقیده ایسه ماددهدن تمیزلنمیش بیر حالدادیر.- جورج سانتایانا و ژوئن دئویا گؤره ده صاناتسال یارادیم، آدامین اطرافیلا قارلیلیقلی تأثیری سونوجومیدانا گلیر. صنعتچیده بیر شخصیت، تخیل و معلومات؛ چئوره ده چئشیدلی شکیللر،اولایلار، سسلر، وسایتلر مؤوجوددور. بو ندن ده چئوره صنعتچینی بسلیر، صنعتچی ده چئوره نی دئیشدیریر.۳٫ اویون اولاراق صنعت:بعضی فیلوسوفلارا گؤره، صنعتین قایناغی ایلنجه و اویوندور. اینسانلار گره کلی احتیاجلارینی قارشیلادیقدان سونرا آماجسیز اولاراق، خوشونا گلن بیر سیرا اویون چالیشمالاریندا اولارلار. بو چالیشمالار، هم بدنی دینلندیرر؛ هم ده خوشونا گلر. بویله چابالارین بیر سونراکی آدی، اؤزونو بزمه و یاخین اطرافینی خوشونا گلهجک، بینیلهجک بیر شکله گتیرمه دیر. ایشده بورادا دا صنعت اورتایا چیخار، طبیعی کی بیر اویونون سونوجو، بیر اویون اولاراق…
- چارلز بوردئله گؤره صنعت یوخاریدا ایضاح ائدیلدیگی شکیلده اورتایا چیخمیشدیر. بیلیم نئجه عقل ذکا و دئنییمدن چیخمیشسا،صنعتلر ده تخیل و اویوندان دوغولموشدور.- ا. گروئسسه ده صنعتین، آماجی اؤزوندن اولان بیر چالیشما اولدوغونو، اینسانین بوتون گوجونو چکن و کولانان بیر اویونا بنزدیینی سؤیلیر. او حالدا اویون، صنعتین قایناغی اولماقدان چوخ، اینسانین ذوق آلدیغی اؤزگورجه چالیشدیغی بیر داورانیش اولاراق صنعت فعالیتینه بنزمکدهدیر.-شیلر ده “صنعتین قایناغی اویوندور” دئمکدن چوخ گرچک استتیک دونیانین اویون دونیاسی اولدوغونو، اینسانین یالنیز اویوندا گرچک اینسان اولدوغونو،سربست داورانمانین تخییولو رئاللاشدیرماغا ایشین اورادا مومکون اولدوغونو و بو چالیشمانین صنعنته یاخین اولدوغونو آچیقلار.
- جورج، “صنعت، اویون دئییلسه ده او نؤودن بیرچالیشمادیر” دئمکدیر؛ چونکی صنعتین اؤزو و آماجی اویوندان اولدوقجا فرقلیدیر. صنعت تک تقلید ائتمز؛ دئیشدیرر و یارادار. بو دییشدیریجیلیک و یارادیجیلیغین آرخاسیندا او چوخ تقدیر ائدیلن صنعتچی اؤزگورلویو واردیر.
اویون نظریهسی، گؤزل صنعتلردن داها چوخ تئاتر و نوماییش صنعتلری ایله ایلگیلی ساحهلرینده کی چالیشمالار اوچون قیمتلندیریلسه اویغون اولار. بعضیلری اویون و لذت دویغوسونوصنعتین قایناغی سایارکن بعضیلری ده بونلاری بیر آماج اولاراق اورتایا قویموشدور.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ ساعت ۷:۴۶ ق.ظ