اسباب‌بازی‌هایی که آینده کودک را رقم می‌زند

اسباب‌بازی‌هایی که آینده کودک را رقم می‌زند

مریم صادق پور
گروه خانواده و سلامت: آیا تاکنون به کودک و دورانی که می گذراند و اینکه چگونه بی وقفه دنیای پیرامونش را جستجو می کند، فکر کرده اید؟ بازی، تنها راه این کشف بزرگ برای اوست و بهترین ابزارش اسباب بازی ست. انسان با ابزار بازی، یعنی انگشتان دست و پایش زاده می_شود. کودک تلاش می کند تا انگشتان پایش را به دهانش برساند یا ساعت ها با انگشتان دستش بازی می کند و لذت می برد. این اولین تجربه بازی اوست. کمی که بزرگتر می شود قاشق غذا یا تکه پارچه ای، اسباب بازیش را محیا می کند. وقتی قد کشید چوب کوچکی همه دنیایش می شود و می تازد به جهان عروسک و اسلحه. بازی برای کودک همه چیز است و او خود را با تمام وجود به آن می سپارد. بازی انعکاسی از فعالیت های درونی کودک و میل به خوشی، آزادی و رضایت است که آرامش را به ارمغان می آورد. در این میان، اسباب بازی نیازهای فطری کودک را برطرف می کند. رابطه جدا نشدنی بازی و اسباب بازی و تاثیر این مفاهیم بر کودک و کودکی، ما را بر آن داشت تا بدانیم خشت های اولیه زندگی کودکانمان چگونه گذاشته می شوند.
دوران کودکی مفهومی است که با ویژگی‌های ذهنی ما شکل می‌گیرد، به همین علت تعریف کودکی میان اقوام و کشورهای گوناگون متفاوت است. از منظر اجتماعی، زمانی که انسان نقشی در اجتماع بر عهده می‌گیرد، دیگر کودک نیست. از نگاه جامعه، کودک کسی است که هیچگونه تکلیف اجتماعی ندارد و سن در این تعریف در نظر گرفته نمی‌شود .بازی، نمودی مشخص از دوران کودکی است که با تولد کودک آغاز می‌شود؛ البته از دیدگاه اریک برن، روانشناس تمام رفتار های انسان در شرایط و موقعیت های مختلف، بازی محسوب می شود مانند: بازی زندگی، بازی ازدواج، بازی دعوا و … . »فرشته قبادی«، کارشناس بازی، در تعریف مفهوم بازی و اسباب بازی می گوید: »بازی یک فعالیت اجتماعی است که سن، موقعیت اجتماعی و پایگاه اقتصادی نمی شناسد و تنها با هدف لذت بردن انجام می شود. نخستین هدف بازی، کسب لذت و سپس سرگرم شدن است. هر وسیله یا ابزاری که برای استفاده در بازی ها برای رسیدن به تبادل و در نهایت هدف مدنظر، در اختیار کودک باشد را اسباب بازی می نامند؛ از انگشتان دست و پا تا عروسک و توپ. هرچه کودک رشد می کند اسباب بازی هایش هم متنوع تر می شود. می توان گفت که با رشد کودک، اسبابی که برای شناخت جهان پیرامون (بازی) نیاز دارد نیز، رشد می کند.«
*اسباب بازی هایی که آینده را رقم می زنند
به نظر کارشناسان، تا سن هفت سالگی همه دنیای کودک، بازی است و اگر بازی از دنیای کودک حذف شود، از نظر هوشی و شناختی از همسالانش عقب می ماند. قبادی در این باره می_گوید: »وقتی نوزادی به دنیا می آید، والدین تلاش می کنند تا شرایطی مانند: تامین غذا پوشاک، مسکن و … را برای رشد بهتر کودک فراهم کنند و معمولا آنها توجه کمتری به بازی قصه گویی و کتاب خوانی دارند؛ در صورتیکه اگر کودک بدون این سه حلقه مهم که زنجیر وار به هم پیوسته اند، بزرگ شود، از نظر رشد ذهنی جسمی و عاطفی دچار کمبودها و خلاء هایی خواهد بود. بچه ها در بازی، مهارت انتخاب کردن و اجتماعی بودن را می آموزند. بالا رفتن اعتماد به نفس و مهارت های جسمی و عاطفی تنها با بازی در کودک تقویت می شود. بازی تمایل به جنگجویی و ستیزه گری را کم می کند و همچنین برون گری کودک را افزایش می دهد.«
وی در ادامه تاکید می کند: »انواع اسباب بازی ها، پیامهای متفاوتی در مورد اینکه انجام چه کارهایی برای دختران و پسران مناسب است به آنها می دهند و محتواهای آموزشی متفاوتی دارند. این مشخصه ها مهم هستند و بر تحصیل و انتخاب شغل کودکان در آینده تاثیر خواهند داشت. اسباب بازی نباید بیانگر شغل و حرفه خاصی باشد. اگر همه اسباب بازی که برای کودک تهیه می کنیم مربوط به یک شغل و حرفه باشد مثلا: ماشین پلیس یا تانک باشد و فقط نظامی، کودک فقط با همان رشته آشنا می شود و در بزرگسالی اگر زمینه ورود به آن شغل فراهم نشود، به آسانی نمی تواند شغل دیگری انتخاب کند.«
*وقتی والدین الگوی بازی کودک می شوند
به گفته کارشناسان تربیتی، والدین می توانند از طریق تدارک بستر مناسب برای بازی، شرایط بلوغ فکری کودک را محیا سازند. اینگونه کودک با شجاعت و اعتماد به نفس با زندگی رو به رو می_شود و احساس کفایت را در خود برای مشارکت در نظم اجتماعی، رشد می دهد. و فراتر از آن، والدین با فراهم نمودن زمینه مطلوب و وسایل مورد علاقه کودک، به او کمک می کنند تا از خود تصویری هماهنگ با انتظارات و مسئولیت‏های یک نظام اجتماعی، بسازد. با توجه به تاثیرگذاری بازی و اسباب بازی در سلامت فردی کودک، باید به این نکته توجه کرد که این والدین هستند که نقش تصمیم گیرنده در خرید نوع اسباب بازی را بر عهده دارند و خواسته یا ناخواسته به کودک خود جهت می دهند. قبادی، عضو شورای کتاب کودک و فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، از نقش والدین و دنیای بازی می گوید: »والدین امروز کمتر با زبان بازی کودک آشنا هستند. آنها تنها خود را موظف و محدود به خرید وسایل بازی کرده اند. اغلب پدران و مادران، کودک و مهارت های او را محدود به بازی های کامپیوتری می_کنند.
بدون توجه به این موضوع که با این کار کودک از اجتماع دور شده و این انزوا طلبی تاثیر بسیار مخربی در آینده او بر جای می گذارد. مشاهده‏ها نشان داده است که گونه‏های ویژه‏ای از این بازی‏ها، همراه با شیفتگی بیش از اندازه به آن، می‏تواند زمینه ساز بروز واکنش‏ها و فشارهای جسمی شود. یک اسباب بازی خوب، باید کودک را در پرورش نیازهای آینده یاری دهد و هر وسیله ای که این مهم را به ثمر برساند، اسبابی مناسب محسوب می شود.«
در دین اسلام، مسئولیت پدر و مادر تنها اداره زندگی مادی و تامین نیازهای جسمانی کودک عنوان نشده، بلکه پاسخگویی به نیازهای عاطفی و روانی کودک و توجه به جنبه‏ های تربیتی وی به والدین سفارش شده است. قبادی با بیان این مطلب اظهار می کند: »برخی از اسباب بازی هایی که برای کودکان ساخته شده اند، کوچک شده اسباب هایی است که در بزرگسالی استفاده می_شود و بازی با این وسایل به منزله تمرین بزرگسالی است. در واقع کودکان به تقلید از رفتار والدین خود می پردازند. به بیان دیگر، کودک به غیر از بازی، از رفتار والدین هم می آموزد. بازی ها آموزش غیر مستقیم خوب زندگی کردن هستند، اما والدین الگوهایی برای انتخاب نوع زندگی اند. والدین بهترین و خلاق ترین افرادی هستند که می توانند برای کودک، بازی اختراع کنند، به شرط آنکه کمی وقت و خلاقیت به خرج دهند.«
*اسباب بازی خوب باید …
اسباب بازی ها دارای کارکردهای پنهان و آشکار هستند. کارکرد ظاهری آنها تفریح و سرگرمی و آشنایی کودک با مفهوم حجم، اندازه شناخت رنگ های مختلف و ایجاد مهارت و خلاقیت درآنان است و جنبه پنهان اسباب بازی می تواند از طریق شکل، رنگ، طرح، زمینه و نوع کار با وسایل غیر مستقیم به کودک القاء شود. قبادی، کارشناس بازی کودک می گوید: »همراهی والدین در بازی با کودک تاثیر بسیاری بر روحیه او می گذارد و این عمل با ارزش تر از خرید انواع اسباب بازی است. بهتر است مادران با تکه پارچه ای برای کودک خود عروسک بسازند، اما عروسک باربی را به حریم ذهنی کودک خود راه ندهند.
در گذشته پدران از لاستیک های قدیمی برای فرزند خود توپ و وسایل بازی درست می کردند و این قبیل خلاقیت ها ذهن کودکان را فعال می کرد. ژاپنی ها عروسک هایشان را سالیان سال در خانواده دست به دست می کنند و با این کار سعی در زنده نگه داشتن فرهنگ خود دارند.«
او با اشاره به اهمیت هماهنگی گروه سنی درج شده بر روی اسباب بازی با سن کودک و نیز رابطه بین اسباب بازی و توانایی ذهن، ویژگی های خوب یک اسباب بازی را چنین بر می شمرد: »سادگی اسباب بازی موجب شکوفایی ذهن و ابتکار عمل کودک می شود. در واقع گوناگونی و تنوع در اسباب بازی، استعدادهای مختلف انسان را نمایان می کند. اقتصادی بودن اسباب بازی به این معنی است که یک بار مصرف نباشد. رنگ اسباب بازی باید شاد و نشاط آور باشد و توسعه دهنده توانایی ها و مهارت های جسمی کودک باشد. اسباب بازی باید تمام حواس کودک را پرورش دهد و کودک افزون بر سرگرمی از توانایی های جسمی خود نیز آگاه شود. پرورش و گسترش دهنده خیال ها و تصورات باشد و کودک را به تفکر وا دارد. اسباب بازی هایی با این خصوصیات برای کودکان جالب و مفید است.«
*بازی های به یادگار مانده کودکان دیروز
بازی ابزاری خدادادی برای کشف جهان پیرامون و حتی خود زندگی است. به راستی نقش فرهنگ در این میان کجاست و به چه میزان اسباب بازی هایی که دنیای کودکانمان را پر کرده اند، نشانی از فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی در خود دارند. گذشتگان ما روانشناسان بسیار نکته سنجی بودند و بازی های به جا مانده از آن ها تمام جوانب رشد کودک را در نظر دارد، بازیهایی منطبق با فرهنگ و اصول بومی. قبادی در این باره می گوید: »بازی های سنتی ما میراث فرهنگی کشور هستند. میراث فقط آن نیست که قابل دیدن باشد. لالایی ها، بازی ها و قصه ها میراث معنوی است که باید آن ها را حفظ کنیم. با توجه به تنوع قوم و فرهنگ، تنوع بازی نیز در کشور ایران بسیار زیاد است و هر منطقه ای بر طبق آداب و رسوم آب و هوا و موقعیت اجتماعی و جغرافیایی خود بازی های مختص به خود دارد. تاب بازی در ۵۰ شهر مختلف این سرزمین با اهداف متفاوتی انجام می شده است. به عنوان مثال: عده ای این بازی را راهی برای رسیدن و درک عرفان می دانسته اند. ما در تاریخ می خوانیم که ایرانیان به فرزندان خود چوگان، اسب دوانی و تیر اندازی می آموختند ولی هیچ گاه از بازی های عامیانه ای مانند: کلاغ پر، تاب تاب خمیر و لی لی سخنی به میان نیامده است، در صورتیکه این بازی ها پرورش دهنده مردان و زنان این میهن بوده اند. بازی ساده ای مانند لی لی حوضک، بار عاطفی زیادی را به همراه دارد و نیاز عاطفی کودک را برطرف می_کند. کودک در آغوش پدر یا مادر می نشیند و والدین بازی را با دستش اجرا می کنند، این نوازش همراه با بازی، او را از نظر احساسی تامین می کند.«
و چند نکته برای والدین:
* تلاش کنید تا بازی های کودکان متناسب با فرهنگ و ارزش های خانواده باشد.
* با دقت در تفکرات خلاق و پویای کودکان در حال بازی، می توانید با چگونگی شخصیت آنها بیشتر آشنا شوید.
* در بازی کودکان دخالت نکنید، اما راهنما و کمک کننده خوبی باشید.
* با همبازی شدن با کودکان راه دوستی ها را باز کنید و راه پنهان کاری های دوره نوجوانی را ببندید.
* با توجه به روحیه کنجکاو کودک، به گونه ای او را راهنمایی کنید که به تفکر مثبت، اندیشه خلاق و سازنده دست یابد.
* آداب اجتماعی و چگونگی رفتار با دیگران را ضمن همبازی شدن با کودکان می توانید به صورت غیر مستقیم به آن ها بیاموزیم.
امام سجاد(ع) خطاب به والدین فرمودند: »حق فرزندت بر تو این است که بدانی در حکومت پدری و سرپرستی، مسئول و موظفی فرزندت را با آداب و اخلاق پسندیده پرورش دهی. او را به خداوند بزرگ راهنمایی کنی و در بندگی خدا یاریش نمایی و به رفتار خود در تربیت فرزندت توجه کنی.«

نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۶ مرداد ۱۳۹۳ ساعت ۵:۳۰ ق.ظ

دیدگاه


نُه − 4 =