ازدواج کودکان معضل جدی در میان حاشیه نشین¬ها

گروه اجتماعی:جامعه ایران از یک سو شاهد افزایش سن ازدواج در میان دختران و پسران بوده و از سوی دیگر هنوز شاهد ازدواج زودهنگام کودکان است. طبق تعاریف ازدواج زودهنگام به ازدواجی اطلاق می‌شود که زوجین یا یکی از آنان به سن ۱۸سالگی نرسیده باشند. مجامع بین‌المللی و علمی (یونیسف، جامعه ‌شناسی کودکی و نوجوانی…) نیز، سن کودکی را تا ۱۸سالگی می_دانند. مشاهده آمار ازدواج‌های زودرس نزد این گروه سنی، توجه خاصی را از سوی اندیشمندان، تصمیم سازان و برنامه ریزان حوزه_های علوم انسانی، بهداشتی و سیاسی می_طلبد. یک جامعه شناس ازدواج کودکان را به عنوان یک مساله مهم مطرح کرد و گفت: ازدواج کودکان امری بوده که جامعه به وضوح و به صورت آشکار با آن مواجهه بوده و در تمام این مسایل با مظلومیت کودکانی روبرو بوده است .
رحیمی با اشاره به شرایط و سختی های زندگی حاشیه نشینی اظهار داشت: با توجه به آمارها ۱۱ میلیون از جمعیت کشور در حاشیه شهرها زندگی می کنند و معضل ازدواج زودرس کودکان نیز بیشتر در همین مکان ها وجود دارد و در سطح بالای شهرها این پدیده وجود ندارد. ریخت شناسی ازدواج کودک به این صورت است که برای نمونه یک دختر یا پسر در ۱۰ سالگی با مبلغ مادی ناچیزی که به پدر یا مادر او می دهند به ازدواج خود در می آورند و این امر هم از روی ناچاری و نادانی انجام می شود..
رحیمی یادآور شد: در هیچ کدام از قوانین کشور نه به حاشیه ها توجه شده و نه به افراد و مشکل هایی که برای آنها به وجود می آید توجه شده است. برای نمونه برای دخترانی که در خانواده های فقیر حاشیه شهر به دنیا می آیند و هیچ کسی نیز از آنها حمایت نمی کنند، قانون گذار هیچ گونه حمایتی تعریف نکرده است. یا این که دخترانی که در ۱۰ سالگی ازدواج می کنند و در ۱۱ سالگی فرزند خود را به دنیا می آورند چگونه باید از آنها حمایت کرد؟ هر چند نباید فراموش کرد که با توجه به ازدواج زودرس کودکان در حاشیه های و تعداد فرزندان زیادی که حاصل از این ازدواج ها هستند در نتیجه جمعیت حاشیه نشین کشور رو به افزایش پیدا می کند.
همچنین این ازدواج ها زودرس کودکان باعث می شود تا چرخه کودکان کار همچنان حفظ شود چرا که آنها حاصل ازدواج یک پسر و دختر کار هستند و پدر و مادر نیز خود با ازدواج در خانه می_نشیند و فرزندان را به کارهای خیابانی می_فرستند و حتی بعد از مدتی فروش کودکان شروع می شود و حتی تن فروشی اعضای خانواده نیز مطرح می شود.
این جامعه شناس گفت: یکی از مباحثی که در حوزه ازدواج زودرس کودکان مطرح شده این است که گاهی پدر هیچ دلسوزی برای فرزندان خود انجام نمی دهد و بدترین جنایت ها را یک پدر بر دختران خود بود روا داشته است و اینجا نیز این سوال مطرح می شود که آیا این پدر نسبت به دختران خود دلسوز بوده که توانسته بدترین عمل در حق آنها انجام دهد و یا اینکه پدری که دختر خود را برای تامین هزینه اعتیاد خود اجاره می_دهد آیا دلسوز فرزندان خود هستند؟ وی اظهار داشت: توسط عده ای گفته می شود که چرا دخترانی که به سن تکلیف رسیده اند نباید ازدواج کنند؟ در صورتی که برای پاسخ دادن به این گونه سوال ها باید گفت که ازدواج و تشکیل خانواده که در دین اسلام به عنوان آرامش مطرح می شود نباید در حد برآورده شدن امیال و غرایز جنسی در سطح نازل قرار گیرد. در صورتی که باید به این امر توجه داشت که ازدواج رابطه مستقیمی با اقتصاد دارد. البته نباید فراموش کرد که ازدواج زودرس دختران را با مشکل های جسمانی و روحی و روانی زیادی مواجهه می کند؛ موارد متعددی دیده شده که در این ازدواج زودرس کودکان، از لحاظ اجتماعی باعث افزایش کودکان کار در حاشیه شهرها شده است.
ازدواج کودکان را نباید به صورت علت دید چرا که این امر خود معلول شرایط دیگری همچون فقر فرهنگی، فقر اقتصادی و … است ولی نمی توان گفت چون این امر خود معلول علت_های دیگری بوده قوانین نباید به آن توجه داشته باشند.
رحیمی در ادامه افزود: نباید با ازدواج زودرس در پی حل معضل های کشور بود؛ چرا که با این کار تمام مسوولیت هایی که بر عهده نهادهای مختلف است بر دوش نهاد خانواده گذاشته می_شود. در صورتی که نهادهای مختلف برای رفع این مشکل ها باید به جوانان و معضل های آنها توجه کنند و در پی آموزش به آنها در مسایل جنسی، مهارت های زندگی، تفریح های سالم و … باشند.
ازدواج زودرس اگر به عنوان یک الگوی کارآمد شناخته شده بود در بسیاری از کشورهای دنیا مردم به این کار ترغیب می شدند در حالی که در ایران با توجه به آمار ۳۷ هزار ازدواج کودک ثبت شده است و برای این کار هم تنها بر اساس بلوغ جنسی تصمیم گیری می شود.
هیچ تحلیل کیفی در زمینه ازدواج کودکان وجود ندارد اما آداب و رسوم محلی، ناآگاهی والدین و عوامل خارجی همچون نبود مدرسه در مناطق محروم از جمله دلایل ازدواج کودکان است.
داده های روان شناسی و پزشکی به ما می گوید که کودک تا ۱۵ سالگی در حال رشد بدنی است و درگیر تغییرات هورمونی که موجب تغییرات رفتاری می شود. حال ما از این کودک می خواهیم که جنینی را در بدن خود بزرگ کند و در ازدواج کودکان نقش همسری، مادری و اجتماعی همزمان برای کودک تعریف می شود.در پاره ای موارد، ازدواج کودکان برای رهایی از فقر خانواده انجام می شود که در این زمینه نقش دولت حائز اهمیت است زیرا کودک نباید قربانی بی توجهی خانواده و دولت شود.در جامعه ایران نوعی رفتار دوگانه دیده می شود که اساس آن برخورد جنسیتی و طبقاتی است زیرا طبقاتی از جامعه از مواهب اجتماعی محروم هستند و در کنار آن عدالت جنسیتی در بسیاری موارد دیده نمی شود.
در استان های مرزی ، دختران به دلیل نبود امکانات آموزشی یا باید در سنین پایین ازدواج کنند و یا در زمینه های کشاورزی مشغول کار شوند. به همین دلیل از دولت خواسته ایم به مناطق محروم و حاشیه ای توجه ویژه داشته باشد.
دختران ازدواج کرده در سنین پایین چون مراحل کودکی و نوجوانی را طی نکرده اند نمی_توانند همسر و مادران خوبی باشند و تجربه نشان داده بیشتر آنها دچار مشکلات روحی و افسردگی می شوند.صدا و سیما، آموزش و پرورش و دیگر دستگاه های مسئول باید فرهنگسازی کنند.
برای انجام ازدواج، فقط بلوغ جنسی کافی نیست و بلوغ فکری و عقلی لازم است و دختر باید درکی از زندگی مشترک داشته باشد.در قانون مدنی، نکاح دختر قبل از ۱۳ سالگی و برای پسر قبل از ۱۵ سالگی نیاز به اذن ولی و تشخیص دادگاه دارد و بر این اساس دختران بدون منع قانونی از ۶ سالگی می توانند ازدواج کنند.
در این زمینه باید با مراجع صحبت کنیم زیرا سوء استفاده های زیادی از این قانون می شود. همچنین باید مدارس تا مقاطع بالاتر برای دختران در مناطق محروم ایجاد شود.
بر اساس آمار بین المللی از هر سه دختر در کشورهای در حال توسعه یک نفر در سنین کودکی ازدواج می کنند. به طوری که ۷۰۰ میلیون نفر در جهان در سنین کودکی ازدواج کرده اند.
معاون پیشگیری از آسیب های سازمان بهزیستی سبک زندگی سنتی را یکی از توجیهات برای انجام ازدواج در سنین کودکی دانست و خاطرنشان کرد: در گذشته دو مرحله کودکی و بزرگسالی در زندگی هر فرد وجود داشت که بلوغ جسمانی مرز بین کودکی و بزرگسالی به شمار می_رفت اما آموزه های مدرن، فضای جدیدی را به وجود آورده است و رسیدن به دوران بزرگسالی به تعویق افتاده است.در جوامع سنتی، ازدواج در سنین پایین هیچ تعجبی نداشت و منافع اقتصادی در همسرگزینی بسیار مورد توجه بود زیرا ازدواج را ابزاری برای بهبود وضع اقتصادی و رفاهی خانواده می دانستند، همچنین حفاظت از دختران در مقابل آسیب های اجتماعی یکی از عوامل ازدواج زودهنگام بود.
طی چند دهه گذشته جمعیت شهری ایران چند برابر شده است اما تصویر واقع بینانه این است که بیشتر جمعیت شهری ما همان فرهنگ روستایی گذشته را دارد.
اصلاح قوانین در این زمینه بسیار مهم است زیرا باید قوانین به جای تسهیل ازدواج، این شرایط را دشوار کند. همچنین رویه های فرهنگی در همسرگزینی باید عوض شود و مصالح فرد بالاتر از مصالح خانواده مورد توجه قرار گیرد.
ازدواج در سنین پایین، بارداری زودرس را در پی دارد که این فرصت های فرد را برای رشد در جامعه و قبول مسئولیت های اجتماعی کم می_کند.
بر اساس آمار سال ۲۰۱۵، کشور نیجر با ۷۶ درصد آمار ازدواج کودکان، بالاترین میزان را به خود اختصاص داده است و کشورهایی همچون چاد، مالی و هند در رتبه های بعدی قرار دارند.
این در حالی است که ایران با ۱۷ درصد آمار ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال در وضعیت نسبتاً بدی قرار دارد.
مهاجرت روستائیان به شهر از عوامل تشدید کننده حاشیه نشینی است و بر اساس آمار رسمی ۱۱ میلیون حاشیه نشین در ایران وجود دارد.در متن مناطق شهری با حاشیه نشینی مواجه هستیم.
شکاف درآمدی در ایران را یکی دیگر از دلایل ازدواج کودکان در سنین پایین است در حالی که حداقل حقوق کارگران حدود ۸۰۰ هزار تومان در نظر گرفته شده است، حداقل نیاز یک خانواده در ماه ۳ تا ۴ برابر این رقم است.
این آمار در برخی شهرستان ها و استان های محروم به بالای ۳۰ تا ۴۰ درصد می رسد.
سابقه قانونگذاری در زمینه ازدواج به ۸۲ سال پیش بر می گردد. در آن زمان سن ۱۵ و ۱۸سال برای ازدواج دختران و پسران در نظر گرفته شده بود و تاکید شده بود سن ازدواج نباید به کمتر از ۱۳ و ۱۵ سال برسد. این قانون در سال ۴۶ و ۱۳۵۳ اصلاح شد و سن ازدواج برای دختران و پسران ۱۸ و ۲۰ سال در نظر گرفته شد. اما پس از آن سن قانونی ازدواج کاهش یافت.
جامعه ایران با دوران کودکی آشنا نیست و تصمیمات بزرگ همچون ازدواج برای فردی گرفته می شود که کوچکترین اراده و اختیاری ندارد و همچنین دولت هیچ مجازات قانونی برای عقد کودکان زیر سنین قانونی در نظر نگرفته است.در حال حاضر گروه هایی از اقشار مرفه جامعه به سمت ازدواج با دختران نوبالغ تمایل پیدا کرده اند که این باید اصلاح شود.