ادبیات در فضای مجازی
علی رزم‌آرای
گروه فرهنگی:اینترنت از مهم‌ترین ارکان فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیای معاصر است و جامعه امروزی از جنبه‌های گوناگون از جمله آموزش، پژوهش، اقتصاد، تجارت، فرهنگ و… به آن وابسته شده است.
اینترنت در مدت زمان کوتاهی که از پیدایش آن می‌گذرد توانسته است زمینه ساز تغییرات فراوانی در عرصه‌های مختلف زندگی انسان‌ها شود؛ زیرا نگاه مردم را نسبت به محیط اطراف خود دگرگون کرده و شناخت آنان را از پدیده‌ها تغییر داده و در نحوة روابط بین آنان با یکدیگر تأثیر گذاشته است. فضای همگانی اینترنت و امکان دسترس آسان و سریع عموم مردم به محتوای آن موجب تحولات اجتماعی و فرهنگی شده است.
گسترش این پدیده در آینده قطعاً تأثیرات عمیق‌تری به ویژه بر فرهنگ ملّتها خواهد گذاشت و ادبیات نیز به نوبه خود در گذرگاه این تحولات، متحوّل خواهد شد. در گذشته نیز معمولاً ظهور سبک‌ها و به وجود آمدن انواع ادبی جدید به دنبال تغییر و تحوّلات فرهنگی و اجتماعی تحقق پیدا می‌کرده است. این تغییـرات در عرصه ادبیات آنی نبود و معمولاً در زمان کـوتـاه اتفـاق نمی‌افتاد. به همین سبب در جریان تغییر سبک‌های هنری و شعری گاه دهه‌ها و قرن‌ها طول می‌کشید تا سبک جدیدتر مشهود و قابل درک شود.
امّا سرعت فوق‌العادة رشد و گسترش فناوری اطلاعات و اینترنت می‌تواند در فاصلة زمانی کوتاه‌تری تسهیل کننده تغییرات فرهنگی گسترده، از جمله تغییر در گونـه‌ها و شیوه‌های ادبی شود و بر چگونه گفتن و چه گفتن شاعران اثر بگذارد. نشانه‌های این تغییرات را می‌توان در زبان به عنوان رابط بین فرهنگ‌ها مشاهده کرد که از جمله آنها کاربرد فراوان واژگان و اصطلاحات رایانه‌ای است که اغلب به زبان انگلیسی ادا می‌شوند و رواج زبان عامیانه و کوچه بازاری که در فضای داستان و شعر اینترنتی عرض اندام می‌کند؛ همچنین نزدیک شدن تصاویر شعری، درونمایه‌ها و بن مایه‌ها و تا حدودی آرمانهای شعری و داستانی ملّتها به هم.
ظهور و گسترش اینترنت در دهه‌های اخیر موجب شده است تا اوّلاً آثار ادبی پیشینیان، به سهولت و سرعت در اختیار همگان در داخل و خارج از کشور قرار گیرد و ثانیاً نویسندگان و شاعران معاصر بتوانند آثار خود را به دور از محدودیت‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به صورت الکترونیکی منتشر کنند و با توجه به امکانات و وضعیتی که اینترنت در اختیار آنان قرار می‌دهد آثار ادبی متفاوتی عرضه نمایند.
ادبیات اینترنتی چیست: برای ادبیات اینترنتی مصداق‌های زیر قابل تصوّر است امّا آنچه در این نوشتار مورد توجّه قرار می گیرد نوع سوم آن است:
۱٫ آن دسته از آثار ادبی که در آنها از تعبیرات و ترکیبات برساخته از اصطلاحات رایانه و اینترنت استفاده شده باشد؛ مثلاً تشبیهات، کنایات و استعارات به کار رفته در یک شعر که براساس واژگان و اصطلاحات علوم رایانه و اینترنت شکل گرفته باشد.
۲٫ آن دسته از آثار ادبی که در اینترنت انتشار می‌یابد. این گونه آثار می‌تواند نسخة چاپی نیز داشته باشد، امّا برای آنکه همگان بتوانند به راحتی از آنها استفاده کنند نسخة الکترونیکی آنها در اینترنت قرار داده می‌شود. همچنان که بسیاری از دواوین چاپ شده شاعران برجسته ادب فارسی از طریق اینترنت در پایگاههای زیادی قابل مطالعه است. این بــرداشت از ادبیات اینترنتی، هم ادبیات کلاسیک و هم ادبیات معاصر را شامل می‌شود و می‌توان آن را ادبیات الکترونیکی نامید که نوع غیراینترنتی آن در قالب نرم افزارهای رایانه‌ای فراوان وجود دارد. متن چنین آثاری تفاوت چندانی با ادبیات چاپی ندارد جز آنکه در استفاده از آن می‌توان از مزایای الکترونیکی بودن از جمله امکان جست‌وجو بهره گرفت.
۳٫ آن دسته از آثار ادبی که برای انتشار در اینترنت تولید می‌شوند؛ یعنی آثاری که امکانات، خصوصیات و فضای اینترنت به عنوان ابزار انتشار و همچنین نوع مخاطبان که اکثر آنان را نوجوانان و جوانان آشنا با رایانه و اینترنت تشکیل می‌دهند در آفرینش آنها تأثیر داشته است. بنابراین، »ادبیات اینترنتی« آثار شاعران و نویسندگانی است که تحت تأثیر کارایی‌ها و محدودیت‌های اینترنت سروده یا نوشته شده باشد و برای اولین بار از طریق اینترنت عرضه شود و در صورتی که آفرینندگان آن آثار بخواهند آنها را به شکل چاپی منتشر نمایند، با محدودیت‌هایی مواجه می شوند که در فضای چند رسانه‌ای و دموکراتیک اینترنت با آن مواجه نبوده اند، یعنی باید برای تهیة نسخة چاپی آثار خود در محتوا، زبان یا فرم آنها تغییر ایجاد کنند.
ویژگی‌های ادبیات اینترنتی: ادبیاتی که برای انتشار در اینترنت تولید می‌شوند هرچند تشابه زیادی با ادبیات چاپی دارند به علّت اثر پذیری از امکانات، فضا و نوع مخاطبان خود، خصوصیات و ویژگی‌های خاصّی دارند. این خصوصیات را می‌توان در محتوا، فرم و زبان به کار رفته در آنها مشاهده کرد.
محتوا: بررسی محتوایی اشعار و داستان‌های اینترنتی نشان می‌دهد که اغلب آنها دارای درونمایه‌های سطحی و شخصی‌اند. ریشة این مشکل آن است که شاعران و نویسندگان برجسته به علّت امکان کپی‌برداری آسان دیگران از آثارشان و از دست رفتن مالکیت معنوی اثر، تمایلی به نوشتن برای اینترنت ندارند؛ به همین سبب اینترنت عرصه‌ای برای نسل جوان تازه کار شده است که مایه‌های فکری کافی ندارند. بسیاری از آنان که اینترنت را عرصة تمایلات ادبی خود کرده‌اند گویی در فضای مجازی زندگی می‌کنند و با چشم الکترونیکی به همه چیز نگاه می‌کنند.
اینان که با انتشار آثارشان در فضای بدون ناظر اینترنت، مخاطبانی در داخل و خارج از کشور پیدا کرده اند و به برکت آن در زمانی کوتاه به شهرت رسیده‌اند، در خـود نـوعی استقـلال شخصیتی احساس می‌کنند از این رو پند گریزند و با ادبیات پند‌آموز نیز میانة خوبی ندارند. بسیاری از آنان بدون داشتن دانش فنی لازم و الگوی مناسب به شاعری یا داستان نویسی پرداخته و زمینه ساز گسترش نوعی ادبیات عامه پسند شده اند که بعضاً در آنها از سنت‌های بومی و ملّی انتقاد می‌شود. مهم‌ترین مشغلة ذهنی آنان فراهم کردن سرگرمی برای خوانندگان و یا تأثیر زیباشناختی بر مخاطبان است.
فرم:ادبیات اینترنتی از جهت فرم نیز خصوصیاتی دارد. البته به علّت اینکه هر شاعر یا نویسنده از طریق اینترنت به آسانی به ادبیات سایر ملل دسترس دارد پیش‌بینی می‌شود که در آیندة نزدیک شاهد درهم تنیدگی فرم‌های ادبی ملّت‌های مختلف و یا تقلید از فرم‌های ادبی زبان‌های کشورهای دیگر باشیم. مهم‌ترین خصوصیت ادبیات اینترنتی از جهت فرم، کوتاه نویسی و گرایش به مینی مالیسم و کمینه گرایی است. در دنیای شتابزدة امروز که مردم به سبب داشتن ذهنی پُرمشغله، فرصت کمی برای مطالعه ادبیات دارند نوشتن به سبک مینی مالیسم این فرصت را به خوانندگان می‌دهد که در کمترین زمان ممکن، بیشترین استفاده را از وقت خود ببرند.
فضای اینترنت به علّت بی‌کرانگی اطلاعات موجود در آن و امکان عبور سریع از یک متن به متن دیگر، کاربران را عجول تر کرده است، از این رو شاعران و نویسندگان اینترنتی نیز می‌کوشند تا با عرضه آثار خود در فرم‌های کوچک در زمان کوتاه‌تری بر خواننده تأثیر بگذارند.
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۰۹ بهمن ۱۳۹۳ ساعت ۹:۲۸ ق.ظ
