ادبیات آئینی میراثی با ریشه هزارساله
علی رزم آرای
گروه فرهنگی:برگزاری جشنواره شعر یادمان ولایت در ارومیه دلیلی شد برای به قلم سپردن نوشتار زیر حول محور ادبیات آئینی و گذار تاریخی آن به صورت معاصر این از ادبیات!
در هفته¬های گذشته نیزنوشتاری تحت عنوان »برگزاری مراسم برای ائمه¬اطهار و در شأن ائمه¬اطهار« از جهت آسیب شناسی جشنواره شعر رضوی که درشهریورماه گذشته در ارومیه برگزار شده بود، از نویسنده این نوشتار به قلم سپرده شده بود.هنر و ادبیات هر منطقه جغرافیایی به تأسی از فرهنگ و زبان آن منطقه آثاروجلوه‌های مختلف دارد. گو اینکه این آثار و جلوه‌ها بین فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف فصل مشترک نیز دارند.
یکی از مهمترین مولفه‌های فرهنگی و اجتماعی دخیل در شکل و سیمای هنر و ادبیات یک منطقه و جامعه انسانی آن، تاریخ و ریشه‌های تاریخی است. در این میان ابعاد زیر بنایی دیگری نیز چون زبان، مذهب و دین، فلسفه و جهان بینی، و دیگر صورت‌های هنری و علمی نیز در چهار چوب موضوع تاریخ بر چگونگی شکل‌یابی ادبیات و هنر یک منطقه یا جامعه تأثیر فراوان دارد.تاریخ با حوادث و رویدادهای بزرگ، مهم و سرنوشت ساز خود در اعصار و ادوار مختلف حیات و زندگی انسانی را متأثر ساخته که منجر به تغییرات اساسی در سرنوشت انسان شده‌است.
ظهور پیامبران بزرگ الهی، افول و نابود شدن تمدن‌های بزرگ انسانی، بروز و پیدایش تمدن‌های جدید انسانی در اعصار آینده و … همه و همه از تغییرات بزرگ تاریخی و رویدادهای سرنوشت ساز آن هستند.هنرو ادبیات هر جامعه انسانی و منطقه جغرافیایی نیز در کش و قوس این تغییرات مسیر عوض کرده و با تغییر شکل و فرم متکامل‌تر شده و یا به شکل کلی تغییر مسیر داده‌است. چراکه هر تغییر و دوره جدید تاریخی شکل و زبان متناسب خود را برای روایت حال و آینده و احیانا ً گذشته و حتی چگونگی تغییر و پیدایش خود طلب می‌کند.در کشور ما ایران که به ادبیات و هنر آن که تاریخا ً و نه معاصراً شهره جهان داخل و خارج است. هنر و ادبیات ایران بویژه نمونه بسیار روشن و درخشانی از نظر تاریخی و اجتماعی است که در طول تاریخ خود انبوه تغییرات ساختاری و جغرافایی به خود دیده و از پیچ و خم تاریخ ایران بسیار متأثر شده و اصلا ً شاید تنها ادبیاتی است که نمود عینی تاریخ جامعه و کشور خود یعنی ایران است. به عبارتی می‌توان گفت که از یک منظر ادبیات ایران تاریخ ایران را روایت کرده‌است.یکی از مهمترین جلوه‌های تاثیرپذیری ادبیات ایران از فراز و نشیب تاریخ در این کشور، موضوع دین و معنویات است. مؤلفه‌ای که به تنهایی کافی است که براساس آن و به دلیل تأثیر گسترده و عمیق آن بر ادبیات ایران از عرفان و تصوف تا مدح و مرثیه از عشق و فلسفه تا آیات نورانی قرآن و کلام الهی و احادیث و روایات معصومین علیهم السلام از پیامبر بزگوار اسلام تا فرزند رستاخیز حضرت حجت (عج)، ادبیات ایران را ادبیات آئینی فرض کرد.برای واکاوی مطلب فوق ابتدا باید ادبیات آئینی را تعریف کرد و سپس وارد شرح چگونگی و چرایی آن شد.
ادبیات آئینی به نوعی از ادبیات گفته می‌شود که دین و معنویات درمحور آن قرار دارند. نگاه آئینی و معنوی به پدیدهها و جهان اطراف رکن رکین و اصلی آن به حساب می‌آید. با توجه به این رویکرد می‌توان گفت ادبیات¬آیینی دارای ویژگی‌هایی چون تقدس¬گرایی، اخلاق محوری و ارزش باوری و همچنین اسطوره محوری است. تاریخچه: از همان سده‌های نخست شعر فارسی اولین شاعری که از مدح و دربار روی برگرداند و هنر خود را در خدمت این نوع از ادبیات گذاشت کسایی مروزی است که در قرن چهارم می‌زیسته است. کسایی که یک شیعه دوازده امامی بود توانست پند و اندرزهای دینی را وارد شعر کند و با همین شیوه، پیشوای ناصرخسرو قبادیانی گردید. ناصرخسرو قبادیانی نیز یکی دیگر از شاعران بزرگ آئینی به حساب می‌آید. او که به عنوان یک شاعر مذهبی شناخته شده، بخش قابل توجهی از اشعارش را به تشریح موضوعات دینی و دفاع از پیامبر و ائمه خاصه مولاعلی(ع)، امام حسین(ع) و حضرت زهرا(س) پرداخته است.در قرن پنجم و یا به عبارتی اوایل قرن ششم، یکی دیگر از استوانه‌های محکم شعردینی، که بنیانگذار ورود عرفان به ادبیات فارسی نیز هست، ظهور می‌کند و او کسی نیست جز حکیم مجدود بن آدم سنایی.
بدرالدین قوامی رازی و ابوالمفاخر رازی، از شاعران مذهبی همین قرن هستند و شعر دینی در قرن هفتم با ظهور مولوی و سپس سعدی، جان تازه‌ای می‌گیرد. غزل مشهور مولوی درباره شهیدان کربلا هنوز پر از طراوت و تازگی و بسیار دلنشین است.در قرن هشتم و نهم که مذهب تشیع در ایران رو به بالندگی می‌گذارد، ابن یمین فریومدی و سپس در قرن نهم، ابن حسام خوسفی را داریم. اوج شعر مذهبی که به حماسه‌های دینی همچون خاوران نامه ابن حسام و حمله حیدری و صاحبقران نامه نیز می‌انجامد، در قرن دهم روی می‌دهد. در عصر حاکمیت صفویه نیز به نوعی شعر دینی با رشد قابل توجهی لااقل در حجم شعرها و تعداد ابیات رو به رو می‌شود، که نام دارترین شاعر این دوره نیز محتشم کاشانی است.در قرون۱۱ و ۱۲ و دوره‌های قاجار مشروطیت و پهلوی، نیز می‌توان به شاعران دینی از جمله در دوره‌های اخیر به شهریار، مهرداد اوستا و دکتر طاهره صفارزاده در دوران معاصر اشاره کرد.ادبیات آئینی با پیروزی انقلاب شتاب و گسترش فراوانی یافت به همین دلیل نیز از گستره و حجم معنایی بسیاری برخوردارشده است و انواع گوناگونی دارد: ادبیات عاشورایی، ادبیات انتظار، ادبیات مقاومت، ادبیات رضوی ، ادبیات اعتکاف و… در زمینه هنرهای معاصر نیز جلوه گاه تاریخی هنرآئینی هنوز هم درخشان است. هنرهای نمایشی از تعزیه تا شبیه گردانی خوشنویسی و مینیاتور تا موسیقی و…از آن جمله هستند. ادبیات آئینی، کنگره‌ها و جشنواره‌ها: ادبیات آئینی و بیشتر شعرآئینی در سه دهه اخیر بی‌شک روند رو به رشدی را طی کرده است. این پیشرفت البته تا حدود زیادی طبیعی بوده‌است. پس از انقلاب اسلامی گفتمان مذهبی به عنوان وجه قالب ادبیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور همواره مورد توجه مردم و گردانندگان جامعه بوده‌است و طبیعی است شاعر به عنوان فردی که از جامعه خود تأثیر می‌گیرد و بر آن اثر می‌گذارد، این تغییر و رویکرد را به‌خوبی و پیش از بقیه اقشار درک کرده و در راستای رفع نیازهای حسی و عاطفی جامعه گام بردارد.یکی از اتفاقاتی که در دهه‌های اخیر به گسترش و عمق بخشیدن به شعر آیینی کمک کرد، برپایی جشنواره‌ها و کنگره‌هایی بود که گاه به همت گروهی از مردم و گاه به همت مسئولانی که دغدغه‌های فرهنگی داشتند برگزارمی‌شود.
این کنگره‌ها چون به محفلی برای تجمیع گروه‌های زیادی از شاعران نسل‌های مختلف می‌انجامید در ایجاد ناخودآگاه پیوندهای میان نسلی در حوزه ادبیات و انتقال تجربه‌های شاعرانه نقشی عمده داشت. البته برگزاری برخی از این کنگره‌ها و جشنوارها اینک رسمیت یافته به شکل سالیانه برگزار می‌شود. نظیربرگزاری دوره¬های مختلف جشنواره شعر ترکی رضوی و نیز جسنواره شعر یادمان ولایت و غیره در استان آذربایجان غربی و ارومیه. ادبیات آیینی را نباید رویدادی در انحصار و تابع کنگره‌ها و جشنواره‌ها تعریف کرد.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۲۵ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۵:۴۶ ق.ظ
