ادبياتيميزدا مدرنلشمه گئديشاتي
ادبیاتیمیزدا مدرنلشمه گئدیشاتی
افشین شهبازی
ایکنجی بولوم
آنادیلیمیز:مدرن شعریمیزده چئشیدلی مضمونلار واردیر. اگر شعریمیز مضمونو مَلَک‌لر، پر‌ی‌لر الیندن آلیر یئرده مسکونلاشدیریبسا دئمک بؤیوک ایش گؤروبدور. بونو هئچ زامان دانماق اولماز. طبیعی کی بو، بلکه قانع ائدیجی اولمادی. آنجاق شعریمیز، دوردوغو یئرده ده دورماییب‌دیر.
۵)سیزجه نئجه مدرن دونیا ادبیاتی سوییه‌سینه چاتماق اولار؟
ج-مدرن ادبیاتین ائسکئلئتی دیل یئنیلیک‌لری اوزره قورولور. دیل آنلاییشلارینین گئنیشلنمه‌سی نتیجه‌سینده صنعتکارین دا گؤروشلری گئنیشله‌‌نیر. هارداسا بیر یئرده دئمیشم دیل شعرده بیر ایلگی واسیطه‌سی دئییل. بلکه دیل، اینسانین ایچیندن قوپان دویغولارین دانیشیغی‌دیر. دویغولار دانیشاندا ایسه، دیل بیر سوپئر ایلگی رولونو اویناییر. یعنی بوردا دیل، نه‌یی دئمکله اهمییت قازانمیر. نئجه دئمکله اؤنملی اولور. بونلاری نظرده آلدیقدا مدرن شعرده، ان آکتیو فاکتورلاردان بیری دیل فاکتورودور. ایندی اینگیلیس ادبیاتیندا، شئکسپییئرین دیلینی بو گونکو اینگیلیس دیلینه ترجومه ائدیرلر. عینی ایله تورکییه ادبیاتیندا توفیق فیکرت‌ین شعرلرینی بو گونکو تورکجه‌یه چئویردیکلری کیمی. یعنی مدرن شعر دیلی ایله کلاسیک شعر دیلی‌نین آرا وئریب آنلاشیلماز اولدوغو بیر یئنی واسیطه‌چی یعنی ترجومه‌چینی طلب ائدیر. بیزیم مدرن شعریمیزده ان چاتیشمایان جهت‌لردن بیری دیل احتییاط‌لارینا (ذخیره‌لرینی) راحاتجا ال چاتیلماماسی‌دیر. یعنی دیلیمیزده سؤزلر، کلمه‌لر، قاورام‌لار وار. آنجاق اونو ایشلتمیریک. چونکو اونلارین یئرینه، دانیشیق دیلیمیزده باشقا دیل‌لرین کلمه‌لریندن ایستیفاده ائدیریک. بو دا شعر دیلیمیزین پتانسیلینه تأثیر قویور. دانیشیق دیلینی بو گون بیزه یابانجی اولان مئدییا و یا درسلیک‌لر واسیطه‌سییله آلیریق. اونون قورولوشونو بئینیمیزه حک ائدیریک. آنا دیلیمیزده‌کی کلمه‌لر ایسه بیزیمله یادلاشیر. ایستیفاده اولونمایان آنبارلارا یوللاییریق. بو، شعریمیزده ده تأثیر قویور. شعریمیز دیل احتییاط‌لارینا مراجعت ائله‌میر. بو کلمه‌لر، دیلچیلیک باخیمیندان دئسک بیر نوع گؤسترگه (نیشانه)دیر. گؤسترگه‌چیلیکده (نشانه شناسی) ایسه، هر بیر گؤسترگه نئچه حالت‌ده ایستیفاده اولونا بیلر. اونلاردان بیری بدیعی دیل‌دیر. بدیعی دیلده بیر گؤسترگه‌نین ایستیفاده فاکتورلاری نئچه جهت‌لی‌دیر. یعنی مثلن بیر کلمه‌نی بیر میصراع‌دا: کینایه ایله، باشقاسیندا ایستیعاره ایله، بیر باشقاسیندا مجاز ایله و… ایستیفاده ائتمک اولار. بونلاری نظرده آلدیقدا، دیل احتییاط‌لاریندان یارارلانماق مسأله‌سی اؤز اهمییتینی قازانیر.
اوندا شاعیر و یازارین دا اؤز مقصدینی چاتدیرماغا پروبلئمی اولمور. چوخ زامان، شاعیرلریمیز بیر یاخشی مضمونو دئمک اوچون، دیل واسیطه‌سی، ابزاری اولمادان اوندان واز کئچیرلر. یعنی باخیر گؤرور دئدییی و ایجرا ائتدییی فورم، مضمون یوکسکلیییندن چوخ آشاغیدیر. بو پروبلئمی اورتادان قالدیرماق اوچون “سؤزلوک” کیتابلارینی قارشیسینا قویوب ازبرله‌مک لازیم دئییل. ساده‌جه آرتیق اوخوماق لازیم‌دیر. اوخوماقلا یاناشی آرتیق سیناماق لازیم‌دیر. بیزیم دیلده پتانسیل وار. ساده جه اونون پاخیرلارینی جیلالامالییق. اؤز تجروبمدن دئییم. فلسفی و تئوریک ایش‌لرله مشغول اولدوم. چتین‌لیک‌لر گؤردوم. آنجاق دیلیمیزده یارارسیزلیق، چاتیشمازلیق‌لار گؤرمه‌دیم. هله من ده، ائله یوخاریدا دئدیییم آداملارا داخیل اولان کیمسه‌لردن حئساب اولورام. یعنی من ده دیل احتییاط‌لاریمیزین یوزده اوتوز فاییزیندان ایستیفاده ائتمه‌یی باجارمیرام.
۶)ادبی تنقیدین ایندیکی دورومونو نئجه ده‌یرلندیریرسینیز؟
ج-ادبیاتیمیزین ان آغریدیجی یئرینه توخوندونوز. بونا باخمایاراق کی بیزیم یئنی تنقیدیمیزین ان آزیندان ایکی یوز ایل کئچمیشی وار. آنجاق بو ساحه‌ده ان تنبل اولانی دا بیزیک. ایکی یوز ایل دئدیکده ائله بئله‌سینه دئمیرم. آخوندزاده‌نین “نظم و نثر حاققیندا” یازدیغی تورکجه مقاله‌سی، و فارسجا یازدیغی “کریتیکا” آدلی مقاله‌سی یئنی تنقیدچی‌لیییمیزده بؤیوک اؤرنک‌دیر. آنجاق زامان کئچدیکده بو ساحه‌ده گؤردویوموز ایشلر هئچ حددینده‌دیر. بو سؤزله آراسیرا یازانلاریمیزین-و ائله من اؤزوم ده اونلارین ایچینده- اَمه‌یینی ایتیرمک ایسته‌میرم. آنجاق سون یوز ایلی نظره آلساق بارماق ساییسی قدر تنقیدی اثریمیز چیخماییب‌دیر. طبیعی‌کی بو گون دوروموموز هئچ‌ده قناعت‌بخش دئییل. دوزونو ایسته‌سه‌نیز، بو ایشی هامی، تنقید‌چی‌دن گؤزله‌یر. آنجاق اوزاق یئره گئتمه‌دن ائله تورکییه ادبیاتینا باخساق گؤره‌ریک کی اورادا تنقید ایشی تکجه تنقید‌چی آدییلا تانینانلارین اوزه‌رینه قویولماییب‌دیر. تورکییه‌نین آدلیم یازار و شاعیرلری، هَمی ده ان بؤیوک تنقید‌چی‌دیر‌لر. احمد هاشیم، ملیح جئودت، اورحان ولی‌دن توتموش جمال ثریا، آتیلا ایلهان، ایلهان برک، حیلمی یاووز، انیس باتور، اورهان پاموک‌ا قدر. یعنی بونلار، یارادیجیلیقلا یاناشی تئوری ایله ده تانیش‌دیرلار. اونو، یارادیجیلیقلاریندا ایجرا ائتمک‌لری ایله یاناشی اؤزلری ده تئوری ایرائه ائدیرلر. یازیقلار اولسون‌کی بیزده یازان شاعیر‌لر بئله دئییل. اونلار هر شئیی تنقید‌چی‌دن اومورلار. بس اؤزلری نئجه؟
چیخان کیتابلار حاقدا فیکیر سؤزلری سؤیله‌یه بیلمزلرمی؟ طبیعی‌کی اولار. من بیر کیمسه‌نی قیناماق ایسته‌میرم. آنجاق منیم بوردا وورغولادیغیم کیمی هر بیر کیمسه‌نی دیندیریریک‌سه تنقیدین یوخلوغوندان دانیشیر. حاقلی‌دیر. آنجاق هاچاناجاق بئله اولمالی‌دیر؟ سؤزومون کسه‌سی بودورکی بونلار هامیسی اوخومامازلیغا قاییدیر. هئچ کیمسه اینجیمه‌سین مندن، بو گون بیز هامیمیز، باشدا همت شهبازی اولماقلا یاناشی اوخوموروق. بیر کیتابی اوخودوقدا، بیر پاراقیرافلیق اونون حاقدا دانیشماغا سؤزوموز یوخدور. اوخوماقدان سوال یارانار. سوال تنقیدچی‌لییین بینؤوره‌سی‌دیر. چونکو اثر حاقدا سوال یاراندیقدا درحال جاواب تاپماغا چالیشیرسان. و سنین بو جاوابین تنقیدچی‌لییین باشلانغیجی، اؤزو ده اؤنملی باشلانغیجی‌دیر. گلین تنقیدچی‌لیییمیزی ساده و کیچیک و بیر جومله‌لیک باخیشا ساتمایاغین. اوخوماقلا سورغولاریمیزی و سونرا دا جاوابلاریمیزی گئنیشله‌ده‌یین. بو گون امین‌لیکله دئمک اولارکی ادبیاتیمیزدا اوخوجولوق غیر پروفئسیونال‌دیر. ۷۰-جی اون ایللیکده اوخوجولوق داها پروفئسیونال ایدی. یازیقلار اولسون کی او دؤنَم یازیب یارادانلاریمیز دا بو گونون خسته‌لییینه یعنی اوخومامازلیغینا دوچار اولموشلار. من هامینی قیناماق ایسته‌میرم. آنجاق بو گئرچک‌لییی آچیق کؤنوللولوکله قبول ائتمه‌لیییک.بو گون دونیا تنقید‌چی‌لییینده، ادبی تنقید آدیندا بیر آنلاییش، داها اؤز یئرینی ایتیرمیش. هر نه وار “نظریه”دیر. اونون یئرینه “نظریه=قورام” سؤزوندن ایستیفاده اولور. بونون دا سببی وار. بیر اثردن یازان و یا دانیشان یازار: یالنیز او اثرین چرچیوه‌سینده قالمیر. اونون ادبی جهتینی گؤرمور. اونونلا یاناشی، فلسفه‌دن، پیسکولوژی‌دن، سوسیولوژی‌دن وسایره‌دن ده دانیشیر. یعنی سیز مثلن رولان بارتی اوخویاندا، هانسی ساحه‌دن دانیشدیغینی بیلمیرسیز. هر شئی‌دن دانیشیر هئچ ندن ده دانیشیمیر. ادبیاتین ایچینده فلسفه‌دن، فلسفه‌نین ایچینده ادبیاتدان، سوسیولوژی‌دن دانیشدیغینی گؤرورسن. طبیعی‌کی بیزیم تنقیدچی‌لیییمیز بئله بیر “نظرییه” ساحه‌سینه اوخوماقلا یئتیشه بیلر. آنجاق بیز هله‌لیک بونو ایسته‌میریک. اوندان یئنی تنقیدچی‌لییین ایلک چاغلاریندا ایشه توتولان ایشله‌یینی گؤزله‌ییریک. بو دا اوخوماقلا اولا بیلر.
۷)بئله باخماق اولارکی تورکییه ادبیاتی‌نین گلیشمه‌سی دونیا اثرلری‌نین چئوریلمه‌سییله اؤز یئرینی تاپیب. دونیا اثرلری‌نین تورکجه‌یه چئوریلمه‌سی، ادبیاتیمیزین گلیشمه‌سینده نئجه رول اوینایا بیلر؟
ج-اونلارین تورکجه‌یه چئوریلمه‌سی‌نین بیزه ایکی قات خئیری وار. بعضی‌لری غربه و اونون یارادیجیلیقلارینا منفی گؤزله باخیرلار. سیز یقین ائدین غربین منفی جهت‌لرینه بیز شرقلی‌لردن داها چوخ قاباق اونلارین اؤز یازارلاری تنقید ائدیرلر. گلین غرب مدرنیزمینه بیر آز نانکورلوقلا یاناشمایاق. آردی وار
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۵ شهریور ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۰۵ ق.ظ
