اؤلومسوز سلطان/واصف صادقلی
حاضرلایان: معصومه اسدی
»من او سلطانلاردان دگیلم کی تاختدان قبیره آتیلیرلار. منیم آلنیمدا اؤلومسوزلوک مؤهرو وار« ج.رومی جلال الدین رومی‌نین طالعینه ده بئله یازیلیبمیش و قسمتی اونا بوتون دؤورلرین و زامانلارین ان بؤیوک صوفی عالم‌لریندن اولان فریدالدین عطار، ابن العربی، شمس تبریزی ایله گؤروشوب کامل‌لشمک امکانی وئردی. واخت گله‌جک آوروپانین فلسفه نهنگی هئگئل اؤز دیالئکتیکا نظریه‌سینی قورماقدا بو تورک اوغلوندان فایدالاندیغینی دئیه‌جکدی. هله‌لیکسه حیاتی حاقدا. آهسته گئت، ای ساریبان… ائوین ایچری حصه‌سینده قادینلار خالی-خالچا‌لاری، پالتار و پارچا‌لاری زینت شئی‌لرینی یئربه¬ئر ائدیر، بو یاندا ایسه بهاالدین ولد کتابلاری قابلاشدیریردی. توماج، دری، پارچا اوزلو بو کتابلارین اوزو ائله بلخین اؤزونده کؤچورولموشدو. بونلارین ایچینده متنبی‌نین، سنایی‌نین عطارین دیوانلاری، غزالی و خوارزمی کیمی ایلاهیاتچی‌لارین تراکتاتلاری واردی. بهاءالدین ولد خوارزمده نجم الدین کبرانین مریدی اولوب سونرا اؤزو شئیخلیک مرتبه‌سینه یوکسلمیشدی. بو گون آللاهدان باشقا هئچ کیمین قارشی‌سیندا اگیلمه‌ین »عالملر سولطانی«دیزینی قاتلاییب یوزلرله فرسخ اوزاقدا اولان شئیخی ایله وداعلاشیردی. بیر قدر سونرا ایسه اونون جومعه مسجیدیندن اوجالان غضب‌لی سسی بوتون شهری لرزه‌یه سالا‌جاقدی: – ای وهشین قاضی‌سی، ای باشدا فخرالدین رازی اولماقلا بوتون مرتدلر، ای خوارزمشاه محمد! بیلین و آگاه اولون! فانی دونیانین ظلمتی سیزی کور ائدیب اؤزونه وورغونلوق سیزده لاقئیدلیک و سوستلوک یارادیب. عقل و ادراک سیزدن آرالانیب. باشچی‌لاریندا تکبر اولان مملکتی ایسه شیطان اداره ائدیر. من گئدیرم، مندن سونرا چییرتگه کیمی گلن مونقول قوشونو بو مملکتین داشینی داش اوسته قویمایا‌جاق. بو، آللاهین جزاسیدی. مشهور حدیثده دئییلیر: »من اونلاری اؤز غضب و هیرسیمدن یاراتدیم« خوراسان قان گؤلونده اوزه‌جک، شاه اؤزو ایسه قاچیب غربتده خبر-اترسیز اؤله¬جک. خوارزمشاه محمد صوفی‌لر آراسیندا گؤزدن دوشموشدو. بؤیوک صوفی شئیخی مجدالدین اونا تأثیر ائله¬مک اوچون آناسی تورکان خاتوندان استفاده ائله¬مک قرارینا گلمیشدی. و هر شئی یاخشی آلینیردی. سونرا‌دان روحانی‌لر گویا شئیخین محمدین آناسینا عشق اعلان ائله¬مه‌سی حاقدا رأی یارادیب اونون اعدام اولونماسینا نایل اولدولار. او بیری طرفدن ایسه خوارزمشاه بوتون خلافتین صاحبی اولماق فکرینه دوشموش و حتی باغدادا اونون آدینا خطبه اوخونماسی حاقدا طلبده گؤندرمیشدی. بو طلبه چوخ سرت رد جوابی گؤندریلدی. خوارزمشاهین قوشونلاری ایسه باغدادا چاتمامیش قارا-چووغونا دوشوب مهو اولدو.
اونلارلا مین‌لیک قوشوندان یوزه قدر آدام سالامات قالدی. بو دا بیر یاندان اونون نفوذونو داها دا لاخلاتدی. آزاد صنعتکارلارین – اخیلرین گؤزوندن دوشن بیر حؤکمدارین عاقبتی ائله بئله ده اولما‌لی ایدی. یول گئدیر نیشابورا آتا بو سؤزلری دئیه¬نده اونون ۱۲ یاشلی اوغلو جلال الدین دامین اوستونده اللری فره‌جه‌سی‌نین (اوزون قول‌لو کیشی اوست گئییمی) جیبینده آخیرینجی دفعه دوغما شهره باخیردی. آیریلیغین آجی‌سینی او، هله سونرا دویا‌جاقدی. قارشیدا نیشابور ایدی. طالع اونلاری بورادا بؤیوک عالم فریدالدین عطارلا گؤروشدوردو. بهاءالدین ولدی یاخشی تانیان بؤیوک شئیخ قیسا صحبتدن سونرا جلال الدین حاقیندا بؤیوک اوزاق¬گؤرن‌لیکله:»بو اوغلان بوتون انسانلارین قلبینده آللاه قارشی‌سیندا حئیران‌لیق مشع‌لی یاندیراجاق« – دئییب اؤزونون »سرارنام«سینی اونا باغیشلامیشدی. بیر مدت سونرا چنگیز خانین قوشونلاری بلخه گلدی. خوارزمشاه شرفسیزجه‌سینه قاچدی و عؤمرونو خزرده¬کی آدا‌لاردان بیرینده تنها‌لیقدا باشا ووردو. فریدالدین عطارسا مونقول‌لارا اسیر دوشدو. اونو اسیر آلان بیر مونقول یوز گوموش سککه‌یه ساتماق ایسته‌ینده بؤیوک شئیخ: »بو، منیم قیمتیم دگیل« دئمیشدی. سونرا بیر آلیجی «قولا» بیر تای سامان قیمت قویاندا فریدالدین: »باخ، بو لایق‌لی قیمتدی« سؤیله¬میش، غضبلنن مونقول اونو قیلینجلا دوغرامیشدی. بو واخت دونیا شؤهرتلی فیلوسوفون یوز یاشی واردی. سونرا‌لار عطار فلسفه‌سی یاخیندان تانیش اولان جلال الدین اونون حاقیندا بئله دئمیشدی: »عطار محبتین (ایلاهی عشق نظره توتولور) یئددی شهرینی گزیب، بیزسه بیرجه کوچه‌سینی دولاشمیشیق«. آللاهدان گلیب آللاها گئدن قوناق نیشابوردان چوخ دایانماییب باغدادا یول آلان قافله¬نی شهرین هندورینده کئشیکچی دسته‌سی ساخلادی. »کیمسینیز و هارا گئدیرسینیز؟« سوالینا بهاءالدین ولد اؤزونه¬ مخصوص تمکینله جاواب وئردی: »آللاهدان گلیب آللاها دوغرو گئدیریک«. بو غریبه یولچونون عربجه چوخ آیدین دئدیگی بو غیر آدی سؤزلر کئشیکچی باشچی‌سینی شوک وضعیتینه سالدی. نه اونلاری ساخلایا، نه ده بوراخا بیلیردی. تعجیلی باغدادین شئیخ‌لر شئیخی سهروردیه چاپار گؤندردیلر. خوراساندان گلن کاروانداکی کیشی‌نین هامی‌نین تعجبونه سبب اولان سؤزلرینی ائشیدن سهروردی: »بو، یالنیز بهاءالدین ولد اولا بیلر« – دئییب اؤزو اونلاری قارشیلاماغا چیخمیشدی. احتراسین مانجاناغا چئویردیگی آدام‌لار
باغداددا بیر مدت قالاندان سونرا قونیایا گلدیلر. ایلک ساوادینی آتاسیندان آلان جلال الدین بورادا سید برهان¬الدینین مریدی اولدو. سید برهان الدین جلال الدینین آتاسینی آختارا-آختارا گلیب بو یئرلره چیخمیشدی. آرتیق بهاءالدین ولد حیاتدا یوخ ایدی و سید اونون اوغلونا مرشدلیک ائتمه‌لی اولدو. جلال الدین بوتون گونو آغیر ایشلر گؤرمه‌لی ایدی. آخشاملار ایسه ایکی دفعه یویونوب خوروز بانینا قدر آتاسی‌نین »معارف« کتابینی اوخویوردو. مرشدی بو کتابی یوز بیر دفعه اوخوماغی مصلحت گؤرموشدو. بیرینجی مرحله قورتاراندان سونرا داها آغیر بیر ایش تاپشیریلدی. او، ایکی مریدله بیرلیکده بوتون گونو صوفی تکیه‌سی اوچون صدقه توپلاما‌لی ایدی. صوفی نظریه‌سینه گؤره کامل‌لیگه گئدن یولدا مرید موطلق اؤزونون »حؤکمفرما من«ینی اؤلدورمه‌لی‌دیر. بو طلب – دیلنمک ده اونونلا باغلی ایدی. او، هر گون باشقا‌لاری‌نین قارشی‌سیندا آلچالما‌لی ایدی. ان چتینی ایسه ایلاهیاتچی، اولما و فقیه‌لردن دیلنمک ایدی: چوخلاری اونون»علمالار سولطانی«نین اوغلو اولدوغونو بیلیردی. گئجه‌لر اوزون مدت آییق قالماق، بدنه وئریلن محرومیت‌لر اونا آداملارین فکرینی، کاراکتئرینی بیرجه باخیشینا، سؤزونه گوجله سئزیله‌جک حرکتینه گؤره قیمتلندیرمک امکانی وئریردی. اؤز احتراسلارینین الینده اسیر اولان بو آدام‌لار مانجاناق کیمی بیر شئیدیلر. معین تأثیر همیشه آدئکوات رئاکسیا دوغورور: دوشونمه‌دن داش قویور و آتیرلار. یئمک‌خانا‌لارداکی سیرتیق و سورتولموش آوارا همیشه¬ اوردا‌لار تاسا خیردا پولو ایته سوموک آتان کیمی آتیردیلار. وارلی، دبدبه‌لی ائولرده ایسه صدقه¬نی گوناهلارینی یوماق اوچون وئریردی‌لر. کاروانسارا و تجارت یئرلرینده هر شئی قایداسینجا حسابلانمیش شکیلده اولوردو. قازانجین اوندا بیری شریعتله نظرده توتولدوغو کیمی صدقه وئریلیردی. عیانلارین اؤزلری ایسه بیر باشقا جور ایدی. عیان نه قدر وارلی و یوکسک منسب‌لی اولاردیسا، قوللوقچولار او قدر تکبرلو اولوردو. خواجه‌لر اؤز حؤکمداری‌نین کیشی‌لیک آتریبوتلاریندان فخارت دویدوغو کیمی اونلار دا آغا‌لاری‌نین وئردیگی صدقه‌دن غرور دویوردولار. بیر یاز و بیر یایا جلال الدین شهری بوتون اولکی ایللرده¬کیندن داها یاخشی تانیدی . آجلیق امتحانی خئیلی مرکب ایدی. آیلارلا داوام ائدن چتینلیک‌لری یولا وئرمک اوچون شئیخین مصلحتی ایله قارنینا داش باغلاییردی. ۱۰۰۱ گونلوک امتحانین سون آکوردلاری تعلیمین یئنی مرحله‌سینده سیدین رهبرلیگی ایله جلال الدین ساعاتلارلا قورآنین بو و یا باشقا سوره‌سینی ان ناراحات وضعیت‌لرده اوخوما‌لی ایدی. گاه قیچلارینی قارنینا دوغرو ییغار، گاه آیاقلاری‌نین بیرینی اوزادیب، او بیرینی آلتینا قاتلاییردی. سورنی او واختا قدر تکرار ائتمک لازم ایدی کی آیه‌لرین اوخونوشوندان یارانان مئلودیا‌لار اوبراز و گؤرونتولر گتیرسین. مین بیر گونلوک مدت باشا چاتماق اوزره ایدی. سوندا قیرخ گونلوگه قارانلیق اوتاقدا قالما‌لی ایدی. آرادا جمعی ایکی دفعه مرشد اونا طرف چئوریلیب باخما‌دان بوش سو قابینی گؤتوروب دگیشدی. قیرخینجی گون قاپینی آچدیلار و شئیخ اونا یاخین‌لاشدی. جلال الدین اونون فکرینی اوخوما‌لی ایدی. اونون دوداقلاریندا غملی بیر تبسم یاراندی و یاواش سسله:دونیادا کناردا اولان هئچ نه یوخدور، نه آختارسان، هر شئیی اؤزونده تاپارسان – دئیه پیچیلدادی. شئیخین فیکرینی اوخویان مرید داها مرید حساب اولونموردو. سید برهان الدین اونو باغرینا باسدی. همین گون جلال الدینین باشینا چالما باغلاییب اوزون طرفینی ساغ چیگنی‌نین اوستونه آتدیلار. »ایکی دنیزین قوووشدوغو یئر« گونلرین بیرینده قونیادا ایکی نفر اوز-اوزه گلدی. بو گؤروش، بو تصادف جلال الدینین یئنی‌دن دونیایا گلمه‌سینه برابر ایدی. اونون حیاتی‌نین ان معنا‌لی آنلاری بو گؤروشدن سونرا باشلادی. بو یئری جماعت سونرا‌لار مرج البحرین – ایکی دنیزین قوووشدوغو یئر آدلاندیریردی. گؤزلرینی جلال الدیندن چکمه‌ین یولچو: -ای سؤز صرافی، دئ گؤروم کیمین مقامی داها اوجادی، محمد پیغمبرین، یوخسا بایزید بسطامی‌نین؟ – دئیه سوروشدو. جلال الدین:
-نه سوالدیر، البته، محمد پیغمبرین – جاوابینی وئردی.
جاواب معلوم ایدی و اساس سوال بوندان سونرا وئریلمه‌لی ایدی:
-بس محمد پیغمبر »منیم قلبیم پاسلا اؤرتولور و گونده یئتمیش دفعه آللاها توبه ائدیرم« دئییر بایزید بسطامیه »من هر جور گوناه‌اردان خالی¬یم منده آللاهدان باشقا هئچ کیم یوخدور« – دئییر؟
-محمد هر گون یئتمیش مقام قطع ائدیر و هر دفعه یئنی مرحله‌یه چاتاندا اولکی مرحله‌دکی غیر کامل‌لیگینه گؤره توبه ائدیردی. بایزید بسطامی ایسه نایل اولدوغو یگانه مرحله‌دن وجده گلیب بو سؤزلری دئییب – دئیه جلال الدین جاواب وئریدی. بو جواب شمس تبریزی ایله جلال الدینی بیر-بیرینه باغلادی. بیر نئچه آیا جلال الدین تمامیله یئنی بیر انسانا چئوریلیدی. تبریزدن اولان »اینام گونشی« جلال الدینین الهام منبعی و معلمینه چئوریلدی. معلمی‌نین شمس – »گونش« آدینا موافق اولا‌راق جلال الدین »رومی« تخلصو گؤتوردو. »رومی« سؤزو ابجد حسابی ایله ۲۵۶ ائدیر. ایکی یوز، اللی و آلتی رقم‌لری‌نین حرفی اشاره‌لرین‌دن ایسه »نور« سؤزو دوزه¬لیر. شمس تبریزی اوچ ایله اؤز میسسیاسینی حیاتا کئچیریب بیردن-بیره پیدا اولدوغو کیمی، بیردن- بیره ده یوخا چیخدی. اما اونون تأثیری بوتون عؤمرو بویو رومینی ایزله‌دی. »مثنوی«، قیرخ دؤرد مین مصراعلیق بؤیوک دیوان، دؤرد مین مصراعلیق رباعی‌لر کتابی و »فیه ما فیه« (اوندا اولان اوندا‌دیر) کیمی فلسفی تراکتات‌لاردا شمسین نورو آیدین سئچیلیر. اؤلوم آیریلیق یوخ، وصال دئمک‌دیر اؤلومو و یاسی قبول ائله¬میردی مولانا: »من او سلطانلاردان دگیلم کی، تاختدان قبره آتیلیرلار. منیم آلنیمدا اؤلومسوزلوک مؤهورو وار« – یازیردی. وصیت ده ائله¬میشدی: من اؤلنده اللری قوینوندا.
آیریلیق حاقدا دیل دئییب آغلامایین
او گون آیریلیق یوخ، وصال گونودور.
گونش باتیرسا، دئمک بیر ده دوغا‌جاق
توخوم تورپاغا دوشدومو، جوجره‌جک.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۸ دی ۱۳۹۲ ساعت ۶:۰۳ ق.ظ
