گروه جامعه: فرهنگ مالیاتی یعنی مجموعه رفتارها و مناسبات بین مودیان مالیاتی یا دستگاه مالیاتی کشور و نهایتا نظام مالیاتی با آحاد جامعه. لذا فرهنگ سازی در عرصه مالیات فقط به مردم مربوط نمی شود بلکه دولت هم در این زمینه وظایفی دارد که باید به آنها توجه کند چون هم مالیات می گیرد و هم آن را هزینه می کند. مطابق فرمایشات امام علی (ع) عدالت راز بقای حکومت و استمرار و دوام آن و جزو اهداف عالی در تشکیل حکومت و وظیفه الهی است که خدا بر آن پیمان گرفته است. از نظر امام، معیار و ملاک سیاست عدالت است و عدالت محکم ترین بنیان است.
درهر سرزمین و جامعه ای مردم و دولت دو طرف نظام مالیاتی هستند. برای اینکه نظام مالیاتی با حداکثر کارآمدی و اثربخشی همراه شود باید هر دو طرف از یکدیگر شناخت جامعی داشته باشند و به طور مستقیم و غیر مستقیم بتوانند رفتار یکدیگر را ارزیابی و اعتمادسازی کنند. برآیند شناخت ها و اعتمادسازی به افزایش دانایی شهروندان حقیقی و حقوقی در زمینه ارزیابی به اهمیت مالیات و ضرورت پرداخت آن منجر می شود که اصطلاحا به آن فرهنگ مالیاتی می گویند. بنابراین باید مردم درباره نحوه دریافت مالیات عادلانه و متوازن بودن آن و همچنین عدالت در هزینه کردن آن، اطلاعات و شناخت شفافی داشته باشند. در این زمینه دولت هم بایستی اطلاع رسانی کند و صورت حساب و هزینه خود را در اختیار شهروندان قرار دهد و هم بایستی به مردم اعلام شود که چرا باید مالیات بپردازند و این مالیاتی که گرفته می شود به چه مصارفی می رسد. این اصل را می بایست با تبلیغات فرهنگی از طریق رسانه_های گروهی اعم از تصویری، صوتی، روزنامه ها و نشریات به نحوی که برای عموم مردم قابل درک باشد، به مرحله اجرا درآورد. لذا اگر به دنبال توسعه اقتصادی – اجتماعی هستیم می بایست این امر با یک مشارکت عمومی صورت بگیرد. یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی، سیاسی که ارتباط و همبستگی مستقیم با مردم سالاری و اعتماد و اطمینان مردمی دارد، نظام مالیاتی و توسعه ادبیات و اقتصاد مالیاتی است. اگر دولت در رفتارهای مالیاتی خود اصول مردم را رعایت و نهادینه کند و شناخت مردم از این برنامه ها و هزینه درآمدهای مالیاتی افزایش یابد، یعنی مردم به طور غیر مستقیم نظارت موثر بر هزینه کرد مالیات داشته باشند در آن صورت اعتماد مردمی نیز بیشتر می شود و مالیات علاوه بر کارکرد اقتصادی و درآمدسازی برای دولت می تواند در فرهنگ و مشروعیت و مقبولیت مردمی نیز جایگاه خوبی کسب کند. زیرا که اعتماد و باور عمومی مهم ترین پشتوانه اجرای سیاست های اقتصادی است و بدون حمایت مردم نمی توان به کارایی و اثربخشی مطلوب سیاست های اجرایی امیدوار بود. بسیاری از قوانین اقتصادی جامعه مدرن که بر پایه علم اقتصاد بنا شده است، از طرف ایرانیان مورد بی احترامی قرار می گیرد، به طور مثال سیستم مالیاتی در جوامع مدرن شریان حیات اقتصادی حکومت هاست که بدین وسیله حکومت ها مدیون ملت می شوند و در قبال تک تک افراد جامعه مسوول می شوند. مالیات ریشه بسیاری از خدمات اجتماعی و وسیله ای برای ایجاد عدالت اجتماعی است و باعث می شود که حکومت ها وابسته به مردم خود و در نتیجه پاسخگو باشند و وقتی فردی مالیات می دهد دولت موظف است حقوق شهروندی او را تامین کند. حال در ایران سیستم مالیاتی به جای اینکه به عدالت اجتماعی بپردازد، خود در ایجاد فاصله طبقاتی موثر است؛ چون درصد مالیات پرداختی بین فقیر و غنی تقریبا یکسان است که این بسیار ناعادلانه است. جدا از آن ثروتمندان به علت نظام ضعیف مالیاتی و نهادینه نشدن قوانین اقتصادی در اخلاق خود، معمولا راهکاری برای فرار از دادن مالیات پیدا می کنند. نپرداختن مالیات گوشه ای از نقص قوانین اقتصادی در ایران است. مطابق سخنان وزیر امور اقتصادی و دارایی در خصوص عدالت مالیاتی، از مردم باید با توجه به وضعیت درآمدی آنها مالیات اخذ شود. در حالی که هر ماه از حقوق کارمندان مالیات اخذ می شود، کسانی هستند که به رغم درآمد بالا سه سال است که مالیات نداده اند. لذا افراد دارای درآمد بالا می_بایست شناسایی و به همان میزان از آنان مالیات اخذ شود.
در تایید سخنان ایشان باید گفت: فرار مالیاتی از تنگناهای فراروی توسعه عدالت اجتماعی و مالیاتی در جامعه است لذا ضروری است مسوولان عوامل موثر در فرار مالیاتی را بررسی و با کاهش آن به عدالت اجتماعی کمک کنند. اصلی ترین قلمرو قابل تامل در بحث اختلالات نظام مالیاتی در مورد اخذ مالیات وجود دارد و این تبعیض باعث می شود که آن میل و رغبتی که باید در پروسه پرداخت مالیات وجود داشته باشد صورت نگیرد که ریشه های آن هم می تواند غیر منطقی بودن نرخ مالیاتی، غیر منطقی بودن جهت گیری های مالیاتی و امثالهم باشد. رعایت عدالت و خودداری از تبعیض در پرداخت مالیات یکی از معیارهای موثر برگسترش فرهنگ مالیات در جامعه، مشارکت مودیان در پرداخت مالیات وتوسعه است. از سوی دیگر جرایم مالیاتی باید به نحوی باشند که موجبات کاهش فرار را فراهم آورند و تصمیم قاطعانه در مورد جریمه ها و سخت گیری در این رابطه نیز باید به طور جدی دنبال شود زیا یکی از عوامل موثر در ارتکاب فرار مالیاتی، یادگیری از رفتار دیگران است. پرداخت مالیات یکی از راهکارهای توسعه و عمران هر جامعه محسوب می شود به طوری که بر اساس برخی منابع خبری، بالغ بر ۳۲ درصد از تولید ناخالص داخلی برخی از کشورهای پیشرفته از محل مالیات تامین می گردد. در حالی که این رقم در ایران با تلاش های صورت گرفته همچنان تفاوت فاحشی با این کشورها دارد. افزایش اهتمام مودیان به پرداخت مالیات، افزایش درآمدهای دولت و تبع آن اجرای بیشتر طرح ها و پروژه های عمرانی را نیز در پی دارد. اخذ مالیات ریشه در تاریخ اسلامی دارد. همان گونه امام علی (ع) معتقد بود: فقر می باید از جامعه ریشه کن شود؛ از این رو ایشان برای اخذ مالیات و تقسیم عادلانه آن در دوره حکومت خویش از هیچ کوششی فروگذاری نمی کرد، لذا دولت اسلامی ایران نیز می بایست با رونق بخشیدن به کسب و کار و تولید، ضمن تحقق توسعه اقتصادی، سهمی از افزایش درآمد داشته باشند و تحت عنوان درآمد مالیاتی از آن استفاده کند زیرا که افزایش درآمد مالیاتی به معنای کسب حقوق حقه دولت، افزایش درآمد و سود بنگاه_های اقتصادی است. برای افزایش سهم درآمدهای مالیاتی می بایست سطح فرهنگ پرداخت مالیات در جامعه را به گونه ای ارتقا داد که مالیات دادن برای مردم مانند انجام عبادت پرداخت خمس مال باشد.
سیاست ها و اصلاحات مالیاتی از اهداف اسای برنامه چهارم توسعه و نیز سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور است و می توان اصلاح در نظام مالیاتی را بر سه اصل استوار کرد: تنظیم نظام مالیاتی قابل فهم و ساده نخستین اصل است یعنی مقررات مالیاتی طوری وضع شود که همه مودیان به راحتی آن را درک کنند. ثبات در نظام های مالیاتی قابل پیش بینی بودن بار مالیاتی برای مودیان اصل دوم است. مودیان بر اساس قوانین و مقررات موجود برنامه ریزی می نمایند و اگر قرار باشد هر روز قوانین و مقررات جدید یاز راه برسند، هرگز نمی توان به کاهش فرار مالیاتی امیدوار شد لذا قوانین و مقررات باید طوری تنظیم شوند که متناسب با شرایط فعلی جامعه ما باشند و افراد با میل و رغبت بیشتری مالیات بپردازند و احساس کنند که این پول خودشان نیست این دینی است که به مردم و جامعه دارند.
اصل سوم پرهیز از ناعادلانه بودن مالیات ستانی است که موجب فرار و معافیت های مالیاتی اقتصاد زیرزمینی، ضعف ارتباط میان پرداخت مالیات و دریافت خدمات دولتی و عمومی و هزینه آن شده است و سهم درآمدهای مالیاتی غیرمتکی بر درآمدهای نفتی را به کمتر از ۴۰ درصد بودجه دولت رسانده و این در حالی است که ۹۰ درصد بودجه کشورهای توسعه یافته و پیشرفته از طریق مالیات جمع آوری می شود. در این راستا با پیگیری ۳ اصل راهبردی می توانیم به یک عزم ملی در مورد وصول مالیات دست پیدا کنیم: تلاش در جهت شناسایی منابع مالیاتی جدید و داشتن آمار و اطلاعات به روز ترویج فرهنگ خوداظهاری در پرداخت مالیات ایجاد اعتماد متقابل بین مجامع صنفی و تشکل های حرفه ای آشنا ساختن مردم از آثار مثبت پرداخت مالیات در جامعه و جلب اعتماد متقابل بین ممیز و مودی و ایجاد اطمینان از هزینه وصول مالیات در گسترش رفاه اجتماعی از جمله عوامل گسترش فرهنگ مالیاتی در راستای اجرای سیاست مذکور است.
آشنایی مردم از چگونگی به مصرف رساندن وجوه مالیات در پروژه ها و هزینه های عمومی و ایجاد نظام مالیاتی مدون برای شناخت منابع درآمد از راه های کاهش فرار مالیاتی است. اگر چنین حسی در مردم یک کشور به وجود آید که گرفتن مالیات به وسیله دولت تنها برای ساختن فردایی بهتر برای آنها و فرزندانشان است، آن وقت معضلی به نام فرار مالیاتی برای دولت و کابوسی به نام مالیات برای مودیان وجود ندارد. در برنامه چهارم و پنجم توسعه، گسترش پایه_های مالیاتی و حرکت به سمت اقتصاد بدون نفت، مورد تاکید جدی قرار گرفته و در این میان، طرح مالیات بر ارزش افزوده به عنوان مهمترین پایه مالیاتی تامین کننده درآمدهای دولت ، به عنوان یک راهکار مناسب جهت اصلاحات مالیاتی و بالا بردن سهم مالیات ها در تامین مالی دولت نقش مهمی را ایفا می نماید. وقتی قوانین و مقررات به صورتی اعمال می شود که مالیات در برخی موارد قبل از کسب درآمد یا در هنگام هزینه کردن دریافت شود، افراد احساس نمی_کنند دارند مالیات پرداخت می کنند، فکر می کنند آنچه می پردازند، بخشی از هزینه هایشان است. این امر میل و رغبت را در پرداخت مالیات افزایش داده و فرار مالیاتی و نپرداختن مالیات را کم می کند. یک سیستم مالیاتی مناسب که بر اساس درآمدهای مالیاتی سریع وصول گردیده و با سهولت و حداقل هزینه ها به اجرا در می آید می تواند مشوق سرمایه گذاری و پس انداز در جامعه باشد و در جهت اعمال سیاست های صادراتی و حتی کنترل نقدینگی مورد توجه قرار گیرد.
البته در این خصوص مطالب زیر می بایست مورد توجه قرار گیرد: آمادگی مردم از نظر فرهنگی برای پرداخت مالیات آمادگی مردم از نظر اقتصادی برای پرداخت مالیات آمادگی سازمان امور مالیاتی کشور برای جمع آوری مالیات آمادگی واحدهای اقتصادی درگیر برای جمع آوری مالیات در یک جامعه بزرگ همچون ایران بهتر است در مسیر آموزش های اولیه به نوآموزان یاد داده شود که خرج زندگی خود را خودشان باید بدهند و در برابر مالیاتی که می_دهند، گیرنده آن می بایست محصولی را که تهیه می کند و یا خدماتی را که انجام می دهد به آنها ارایه نماید و طی سالیان متمادی در سطوح مختلف برخورداری از شعور اجتماعی تا سطح تحصیلات عالی، می بایست این آموزش ادامه یابد تا هر دانش آموخته ای در هر سطح، دادن مالیات را هزینه زندگی اجتماعی خود بداند و پرداخت آن را به عنوان یک فرضیه اجتماعی تلقی کند. شبیه همین آموزش نیز باید به ماموران جمع آوری مالیات داده شود و در مقاطع مختلف به آنها یادآوری گردد همان طور که چشم پوشی از گرفتن مالیات از گروهی ناپسند است، زیاده خواهی نیز غیر معقول و باعث بدبینی جامعه می_گردد. بدین لحاظ که مفهوم شود در وضع فعلی که جمع آوری مالیات و لزوم پرداخت آن برای جامعه کلامی معرفی نشده است تنها آوردن طرح هایی برای انواع مالیات های پیچیده و برقراری آن بدون توجه به آثار آن از روی فعالیت_های اقتصادی و اجتماعی مردم، جز ایجاد بدبینی و راه یابی برای فرار مالیاتی هنر دیگری را عرض نمی کند. در وضع فعلی برای جمع آوری مالیات ، تبیین ابعاد فرهنگی این امر از اولویت_های جدی به شمار می رود؛ زیرا تجربه ثابت کرده است که ایجاد تحول در فرهنگ مالیاتی زمینه های مشارکت عمومی را در پرداخت مالیات افزایش می دهد. در انتها چند نکته در خصوص ترویج فرهنگ مالیاتی پیشنهاد می شود: اختصاص کلاس های آموزشی تصویری در برنامه های صدا و سیما به طوری که قوانین مالیاتی عمومیت دار همانند مالیات بر درآمد، مالیات بر اجاره و … به صورت سریالی و در ساعات مشخص پخش شوند. ساخت فیلم یا کلیپ هایی که نشان دهنده صرف هزینه های مالیاتی در تولید و یا ساخت مدرسه، فرودگاه، بیمارستان، کمک به خانواده های بی سرپرست و… باشد. ایجاد مراکز سیار آموزش و مشاوره رایگان در خصوص چگونگی پرداخت مالیات در اصناف مختلف. طراحی و تدوین بروشورهای متخلف تبلیغاتی که نشان دهنده خدمات حاصل از پرداخت مالیات است.