آیین های چهارشنبه آخرسال در مهد تمدن باستانی ایران
بایرامدی گئجه گوشی اوخوردی
آداخلی قیزبیگ جرابین توخوردی
هرکس شالین بیر باجادان سوخوردی
آی نه گوزل قایدادی شال ساللاماق
بیگ شالینا بایرامیلیغین باغلاماق
گروه فرهنگی: مردم آذربایجان غربی به عنوان مهد تمدن باستانی ایران زمین، آیین هایی را برگزار می کنند که مهمترین آنها نوروز، سیزده بدر، چله کوچک ، چله بزرگ و چهارشنبه سوری آخر سال است.چهارشنبه آخر سال از روزهایی است که مردم آذربایجان غربی با شکوه خاصی آن را گرامی داشته و اهمیت زیادی به آن قایل می شوند.
بسیاری از این آیین ها و آداب و رسوم، در طول چند هزار سال سینه به سینه حفظ شده و امروزه به مردمان منطقه به یادگار گذاشته شده است.’آخیر چارشنبه’ رسمی ماندگار از آیین کهن مردم آذربایجان غربی است که همزمان با سراسر ایران اسلامی برگزار می شود ولی آداب رسومی منحصر به فردی دارد.افروختن آتش در آذربایجان غربی مظهر پاکی و گرمی است و طی آن مردم تمام وسایل کهنه، بقایای علوفه های دامی، زباله های طراف خانه ها را می سوزاندند تا در محیطی پاک و تمیز و عاری از آلایش وارد سال نو شوند.در فرهنگ دهقانی مردم آذربایجان غربی با پایان زمستان و نزدیک شدن بهار با روشن کردن آتش در شب چهارشنبه آخر سال اعتقاد داشتند که سالی پرمحصول و آفتابی درخشان خواهند داشت.به اعتقاد قدیمی ها، عدد چهار اصل و ریشه طبیعت جاودانه است، لذا اولین چهارشنبه را منسوب به باد می دانستند و اعتقاد داشتند در آن روز باد خواهد وزید، دومین چهارشنبه منسوب به خاک، سومین به آتش و چهارمین به آب بود که در این زمان از یخ بستن خاک کاسته می‌شد و زمین نفس می‌کشید.در آذربایجان غربی چهارشنبه سوری موسوم به ‘ آخیر چارشنبه’ است که وجود واژه آخر در این ترکیب نشان می دهد مردم آذربایجان در اسفند ماه چهارشنبه های دیگری را نیز جشن می گرفتند که امروزه این رسم تقریبا به فراموشی کامل سپرده شده است.مطابق سنت های کهن و قدیمی مردم آذربایجان غربی چهارشنبه هفته اول اسفند ماه را ‘چیله قووان’ یعنی هفته ای که چله زمستان را فراری می دهد یا یالانچی چارشنبه ( چهارشنبه دروغین) می نامیدند و با آیین هایی اتمام فصل زمستان را جشن می گرفتند.چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسوم به ‘کوله چارشنبه’ یعنی چهارشنبه کوتوله بود و سومین چهارشنبه نیز ‘موشتولوقچی چارشنبه (پیام آور) نامیده می شد و چهارشنبه آخر را ‘ آخیر چارشنبه ‘ می گفتند که چهارشنبه آخری مهم تر سایر چهارشنبه ها بود و جشن های بزرگی در آن برپا می شود.همچنین نامگذاری چهار چهارشنبه در اسفند ماه به نوعی با رنگ های طبیعت نیز ارتباط دارد که رنگ های سفید، خاکستری، سیاه و سرخ از آن متبلور است.این چهارشنبه ها بین عموم مردم با نامهای موشتلقچی (خبرچی) کوله (کوتوله) قره (سیاه) و قزیل (چهارشنبه طلایی) نامیده می شوند که امروزه نیز به این نام ها معروف هستند.از میان تمام مراسم باقیمانده آیین گسترده چهارشنبه آخر سال به عنوان یکی از رسوم نوروزی هنوز با حال و هوای قبلی برگزار می شود که نشان از تغییرات محیطی و زمانی می دهد در جای جای این استان رایج است.شال اندازی یکی دیگر از آداب چهارشنبه سوری در آذربایجان غربی است به این ترتیب که بعد از مراسم افروختن آتش، جوانان بر بام خویشان و همسایگان رفته و دستمالی را از پنجره و در روستا‌ها از روزن بام ها به درون آویزان می‌کردند و صاحبخانه تعدادی گردو، بادام و یا تخم مرغ رنگ کرده به دستمال می بست و می گفت ‘چک الله مطلبین وئرسین ‘ ( انشالله به آرزوی خود می رسی).در اکثر نقاط ایران به خصوص آذر بایجان سه روز منتهی به آخرین چهارشنبه سال (چهارشنبه سوری) یعنی یکشنبه ،دوشنبه و سه شنبه را از نظر خریدهای نوروزی بسیار خوش یمن و مبارک می‌دانند از همین رو اکثر خانواده‌ها سعی می‌کنند تا خریدهای خود را در طی این سه روز انجام دهند و عصر روز سه شنبه که به»چهارشنبه سوری«معروف گشته در کنار خانواده های خود، به جشن و اجرای مراسم ویژه می پردازند.یکی از مهمترین آئین‌هایی که از گذشته‌های نه چندان دور در آذربایجان مرسوم بوده »پریدن از روی آتش« می‌باشد. هر چند این رسم را بعضی خرافات قلمداد کرده‌اند اما این تفکر هرگز از جذابیت و »شاد‌آفرینی« آن چیزی کم نمی‌کنداین رسم که از اعتقادات مردم قدیم ایران باستان برجای مانده نه تنها در میان مردم آذربایجان بلکه در همه جای ایران مرسوم است اما ادبیات حاکم بر این رسم در دیار آذربایجان، از لطافت و حلاوت ویژه ای برخوردار است. تا آنجا که پریدن دختران دم بخت از روی آتش، مظهر »بخت‌گشایی« آنها فرض شده است.رسم آتش روشن کردن و پریدن از روی شعله های آتش و خواندن سرودها و اشعاری به هنگام اجرای این آیین نیز در آذربایجان غربی رایج بوده که هنوز نیز ادامه دارد.’آتیل باتیل چارشنبه – بختیم آچیل چارشنبه’ و ‘ دردیم، بلام بو اوددا قالسین – باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسین’ از جمله شعارهایی است که در موقع پریدن از روی آتش گفته می شود و معنی آن همان ‘ سرخی تو ازمن و زردی من از تو’ می باشد.
در بعضی خانه‌های روستایی آذربایجان غربی نیز رسم است که اسپندی دود کرده در دو طرف در خانه می ریزند تا اهل خانه از چشم حسود و بیگانه در امان باشند.همچنان که نمی توان به احترام رسوم تاریخی، »تحفه« خانواده تازه داماد به تازه عروس را در «شب یلدا» فراموش کرد، به همان صورت نیز نمی توان عیدی خانواده عروس به خانواده دامادشان را که از آن به عنوان «خوانچه» یاد می شود به دست فراموشی سپرد.خوانچه تحفه ای است سنتی که به رسم عیدی توسط خانواده عروس همه ساله و بدون انقطاع تدارک دیده شده و در روز چهارشنبه سوری به خانواده داماد ارسال می‌شود. همچنین یکی از مهمترین آداب این روز، فرستادن خنچه ای از هدایا به همراه نقل و شیرینی و آیینه برای تازه عروس ها است که در این روز خانواده داماد و فامیل های آنان، خنچه ای رنگارنگ را به خانه تازه عروس فرستاده و این روز را با هدیه به عروس جشن می گرفتند.در برخی از نقاط آذربایجان که به سنت‌های دیرین ارزش بیشتری قائل هستند، این تحفه‌ها بر روی سینی های بزرگ قرار داده شده و بر روی آنها تورهای رنگی می‌کشند،ذهنیتی که از شنیدن نام»خوانچه« در اذهان مردم ترسیم می شود مصداق همین سینی های بزرگی است که آن ها را بیشتر »مجمعی« می‌گویند.محتوای این تحفه‌ها نیز بسیار جالب است، از تخم‌مرغ‌های رنگی گرفته تا شاخه‌های گل، کله قند،نبات، البسه، آینه آجیل و شیرینی همه وهمه از ملزومات این تحفه‌هاست.هر چند این تحفه‌ها و »مجمعی‌ها«چندان گرانبها نیست، امّا شور و حال ناشی از تحفه بردن‌های سنتی آن هم به این شکل دستمایه شادی‌ها و سرور خالصانه مردم است. به ویژه آن که کودکان و نوجوانان با شعرها و سرودهای خویش، اجاق این آئین ها را داغ نگه می دارند.در برخی روستاهای منطقه هنوز رسم رفتن به سر چشمه و آب تازه آوردن باقی است، در گذشته نه چندان دور برای این روز مردم لباس های تر و تمیز و تازه خود را می پوشیدند و کوزه تازه ای که در بین اقلام خرید چهارشنبه قرار داست از آب تازه پر می کردند و چایی صبحانه روز چهارشنبه شان از همان آب تهیه می شد.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۶ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۶:۱۰ ق.ظ
