آموزش و تربیت در فرهنگ اسلامی راهی به سوی فلاح

زهرا شهیدزاده
گروه دین وزندگی :قرآن کریم مهم‌ترین منبع علوم آسمانی است، از آنجا که شناخت کامل همه‌جانبه، که همه‌ی ابعاد وجودی انسان را مورد توجه قرار دهد، برنامه‌ای الهی دارد، با توجه به سخنان خدای متعال در ارتباط با راه‌و‌رسم زندگی کامیاب و تعالی روح و معنویت بشر، به آسانی می‌توان دریافت که گنجینه‌ای الهی است. توجه و دقت در این سرمایه‌ی بزرگ علم و معرفت انسان را به اوج تکامل در بُعد علمی و عملی می‌رساند و راز و رمز‌های سعادت دنیا و آخرت را می‌گشاید.
حضرت محمد(صلی الله و علیه و آل) و امامان معصوم نیز با استفاده از آیات و روایات و علم الهی دستورات تعالیم اسلامی را به گونه‌ای برای مسلمانان تبیین کرده‌اند. این موضوع، با توجه به تمام جنبه‌های زندگی دنیا و تعالی روح در قرآن کریم، به خوبی بیان شده است . نظام‌های تربیتی، با توجه به ملاک‌ها و مقاصد مورد نظرشان، اهداف خاصی را تبیین می‌کنند و تلاش خود را جهت رسیدن به اهداف تعیین‌شده معطوف می‌دارند.
جهت رسیدن به این اهداف، نظام آموزشی اسلامی برنامه‌ای جامع و دقیق طراحی کرده تا ظرفیت‌های وجودی و استعدادهای نهفته‌ی انسان به فعلیت برسد. خداوند متعال خود آفریننده‌ی انسان است و از همه‌ی ظرفیت‌های وجودی و استعدادهای درونی انسان آگاه است، اهمیت ویژه‌ی تربیت اسلامی از آن جهت است که مطابق با فطرت الهی انسان برنامه دارد، علوم اسلامی بهترین منابع تربیتی را در بر دارند.
تربیت مقدس است، زیرا که گوهر وجودی انسانیت را شکوفا و انسان را از خودشناسی به خداشناسی می‌رساند؛ »إنَّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف الّیل و النّهار لآیاتٍ لاولی الالباب« (سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی ۱۹۰) مسلّماً در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد‌و‌رفت شب‌و‌روز، نشانه‌های روشنی برای خردمندان است.
برنامه‌ای جامع و غنی، با توجه به مراحل رشد و نیازهای آینده، دارد و حتی قبل از ازدواج ملاک‌های انتخاب همسر، که فرزندان از والدینی نیکو برخوردار گردند، در اولین روز زندگی سفارش به خواندن دعاهایی می‌کند؛ محتوای بسیار غنی و شیوا دارد که تکالیف والدین و آینده‌ی فرزندان را یادآور می‌شود. برنامه‌ی دوران بارداری را مشخص می‌کند، از لحظه‌ای که کودک به دنیا می‌آید وظایف پدر و مادر را مشخص می‌کند و مرحله به مرحله جهت تربیت و آینده‌ی کودک برنامه دارد.
خداوند متعال در سوره‌ی فرقان یکی از ویژگی‌های بندگان راستین را توجه خاص به تربیت فرزند و خانواده‌ی خویش می‌داند تا آنجا که آن‌ها برای خود در برابر آن‌ها احساس مسئولیت می‌کنند. این‌چنین اسلام، مسلمانان را راغب می‌کند تا با شوق و امید به آینده‌ی نور چشمان خود تلاش کنند و زندگی هدفمند داشته باشند، از الطاف الهی برخوردار گردند، در ضمن رشد معنوی آخرت خود را آباد می‌گردانند.
مسلمانان تلاش می‌کنند هر آنچه در توان دارند، در تربیت فرزندان و همسران و آشنایی آن‌ها با احکام اسلامی و راه‌و‌رسم زندگی اسلامی؛ از جمله خودشناسی، اخلاص حق و عدالت فروگذار نکنند و در آنجا که از اسباب مادی ناامید می‌شوند، با خلوص و به امید گشایش امور خنای خویش را می‌خوانند، حاجات و نیاز خود را می‌طلبند.
تعلیم و تربیت مربیان بزرگ مسلمان ایرانی از جمله سعدی، غزالی، خواجه نصیر و ابن سینا نیز مبنی بر اصول اسلامی برگرفته از قرآن و سنت است و حیات طیبه‌ی انسان را در دین و دین‌باوری و علم و معرفت دینی و پروردن دین لحاظ کرده‌اند. سعدی شاعر بزرگ می‌گوید: علم از بهر دین پروردن است، نه از بهر دنیا خوردن است (بوستان، باب ۷، ص ۱۵۳).
نظام آموزشی در اسلام نظامی مرحله‌ای و تدریجی و بر مبنای محبت است. قرآن کریم در آیه‌ی ۵۴ سوره‌ی اعراف این مطلب را ذکر نمود: »ان ربکم الذی خلق السماوات والعرض فی سنه ایام« همانا پروردگار شما الله است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید. این آیه متذکر آن است که انسان مطابق با فطرت خود باید گام‌به‌گام و با درایت و هوشیاری حرکت کند، پیش رود، ژرف‌اندیش باشد، آهسته و پیوسته حرکت کند تا مرارت‌های زندگی او را از پای در نیاورد و ثمره‌ی کار را بهره‌برداری کند.
امیر مؤمنان علی (علیه السلام) در لحظات واپسین مرگ به فرزندشان امام حسن سفارش می‌کنند:»انهاک عن التسریع بالقول و الفعل«فرزندم تو را از شتاب‌زدگی در حیطه‌ی گفتار و عمل باز می‌دارم و در روایت دیگری نیز می‌فرماید:»الظفر بالجزم والجزم باجاله الرای بتحصین الاسرار« پیروزی در گرو جزم و احتیاط است و راز احتیاط به کار انداختن اندیشه و جوهر اندیشه‌ی نگه‌داری راز است (نهج‌البلاغه، قصارالحکم، ص ۴۸) قرآن روش محبت، بخشش، مدارا، ایثار و عطوفت را یادآور می‌شود و می‌گوید فضل و رحمت و بردباری اولین مربی انسان، خدای متعال، از انسان دریغ نمی‌شود و پیامبر اسلام، که به صراحت قرآن »رحمه للعالمین« انسان خطاکار ناآگاه سزاوار عفو و بخشش می‌داند.
آن حضرت می‌فرماید: »فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ« (سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی ۱۵۹) به برکت رحمت الهی در برابر آنان (مردم) نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند.
پس آن‌ها را ببخش و برای آن‌ها آمرزش بطلب و به مردم خطاب می‌کند: »لَقَدْ جَاءکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ« (سوره‌ی توبه، آیه‌ی ۱۲۸) به یقین رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج‌های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.
با توجه به این آیات روشن، به صراحت می‌توان دریافت که محبت بخشش و گذشت مؤثرترین شیوه‌ی تربیتی است که عمیق‌ترین و اساسی‌ترین روش تربیتی محسوب می‌شود، اسلام این روش را برگزیده است.
در مورد فراریان جنگ »احد« که جبهه را رها کردند و گناه بزرگی را مرتکب شدند، خداوند می‌فرماید: »وَلَقَدْ عَفَا اللّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ« (سوره‌ی اسرا، آیه‌ی ۹) و خداوند آن‌ها را بخشید، خداوند آمرزنده و بردبار است. می‌بخشد، به پیامبرش نیز دستور داده است که با دوستان و حتی دشمنان با مهر و محبت و لطف و مدارا برخورد کند.
روش تربیتی اسلام مبنی بر محبت است و فرهنگ اسلامی به آن توجه خاصی نموده و دستور داده که پدر و مادر باید بر اساس محبت فرزندان را تربیت کنند. کودک نیازمند محبت والدین است.
به گزارش آرازآذربایجان به نقل از فارس ، کودکی که از این فیض الهی بهره‌مند گردد، لبریز از محبت می‌گردد. طبق ایده‌ی روان‌شناسان، کودک باید قبل از سن ۷سالگی لبریز از محبت گردد، این پر شدن روح از محبت و محبت در دوران کودکی در آینده‌ی کودک تأثیر بسزایی دارد از جمله آرامش درون، عزت نفس، اعتماد به نفس، شخصیت متعادل در مهرورزی به دیگران، پیشگیری از انحرافات و آمادگی جهت زندگی اجتماعی است و اما اگر این نیاز ذاتی کودک برآورد نشود، در مراحل دیگر قابل جبران نیست. اسلام شیوه‌ی محبت را با توجه به نکاتی از جمله افراط‌و‌تفریط و چگونگی استفاده از این روش را در مراحل مختلف مد نظر دارد. Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com