آذربایجان گئییملری

آذربایجان گئییملری

حاضیرلایان :اکبر سعادت
آنادیلیمیز: آذربایجان میللی گئییملری خالقین ماددی و معنوی مدنیتی نین چوخ چتین و اوزون چکن اینکیشاف گئدیشی نتیجه سینده یارانمیشدیر.
گئییم خالقین تاریخیله چوخ سیخ علاقه داردیر. بئله کی، خالقین ماددی مدنیتینی، خالقی خاص اولان خوصوصیتلری داها چوخ عکس ائتدیریر و خالقین سارسیلماز ائتنیک نیشانه لرینه عاییددیر.
خالقین ائتنیک، تاریخی، خالق یارادیجیلیغی نین بدیعی خوصوصیتلری، اونلارین موختلیف حالدا فورمالاشمالاری، بدیعی بزک ناخیشلاری، توخوجولوق خالق گئییمینده اؤز عکسینی تاپمیشدیر. آذربایجان اون یئددینجی عصرده یاخین شرقین ان بؤیوک ایپکچیلیک اؤلکه سی کیمی تانینیردی و شیروان ایالتی آذربایجاندا ان ایری ایپکچیلیک رایونو ایدی.
بوندان باشقا آذربایجانین شاماخی، باسقال، گنجه، شکی، شوشا رایونلاریندا دا ایپکچیلیک ایستحصالی چوخ اینکیشاف ائتمیشدیر. بو رایونلاردا ایپکدن چوخ قشنگ، بزکلی، ناخیشلی، ظریف قادین باش اؤرپکلری ایستحصال اولونوردو.
گئییمین استیلی اونون یییه سی نین عاییله وضعیتینی و یاشینی عکس ائتدیریردی. سوبای قیزلارین گئییملری ائولی قادینلارین گئییملریندن فرقله نیردی. جاوان قیزلار داها پارلاق و قشنگ گئیینردیلر. کیشی و قادین گئییملری آذربایجانین بوتون ائتنیک، تاریخی زونالاریندا عئینی ایدی.
بونونلا بئله کیشی گئییملری گئییمین یییه سی نین صینفی عکس ائتدیریردی.
اوشاق گئییمی اؤز فورماسی ایله بؤیوک گئییمی ایله عئینی ایدی و اونلاردان یالنیز بعضی خوصوصیتلری و اؤلچوسو ایله فرقله نیردی. آذربایجان قادین گئییمی اون دوققوزنجو عصرده، ییرمینجی عصرین اولرینده آلت و اوست گئییملردن عیبارت ایدی.
اوست گئییمی ایسه اؤز نؤوبه سینده چیگین اوستو و بئل گئییملریندن عیبارت ایدی. قادین چیگین اوستو گئییمی اوست کؤینگیندن، آرخالیقدان، چپکندن عیبارت ایدی. اوست کؤینگی نین دوز بیچیمی، چیگینی تیکیشسیز و رنگبارنگ قولتوق آلتیندان عیبارت ایدی. بو کؤینکلر اساسن قانوووز و فای ایپک پارچالاریندان تیکیلیردی. چپکن – چیگین اوستو، آستارلی و یالانچی قوللاری مالیک اولان قادین اوست گئییمیدیر.
بو گئییم تیرمه دن، مخمردن و بیر نئچه نؤوع ایپک پارچالاریندان تیکیلیردی.
لبباده – چیگین اوستو اوست گؤدکچه سیدیر. بو گئییم سیریقلی آستاردا اولور، تیرمه دن، مخمردن و باشقا پارچالاردان تیکیلیردی.
گولجه – قادین چیگین اوستو اوست گئییمیدیر. بو گئییم آستارلی اولور و تیرمه دن، مخمردن تیکیلیردی. باهاری – سیریقلی آستاردا قادین چیگین اوستو اوست گئییمیدیر. اساسن مخمردن تیکیلیردی. کوردو – قادین اوست گئییمیدیر. بو گئییم تیرمه دن، مخمردن تیکیلیردی، خز دی و سیخ ناخیشلارلا بزه نیلیردی. ائشمک – قادین سیریقلی اوست گئییمیدیر، تیرمه دن و مخمردن تیکیلیردی.
بو گئییمین یاخاسی، اتگی و قوللاری سافسار خزدریسیله، قیزیلی شبکه تورلا و شریدله بزه نیلیردی. قادین بئل اوست گئییمی – بیر نئچه توماندان، جوتبالاقدان و چاخچوردان عیبارت ایدی. شهرلرده قادین ائودن چیخاندا تومانین اوستوندن چاخچور گئیردیلر.
کیشی میللی اوست گئییمی – اوست کؤینک، آرخالیق، قابا و چوخادان (چیگین اوستو) عیبارت ایدی. بیر و یا ایکی یانلی آرخالیقلار ایپک، آتلاز، کیشمیر، ماهود، ساتین و باشقا پارچالاردان تیکیلیردی. قابا – کیشی چیگین اوستو اوست گئییمیدیر و اساسن تیرمه دن تیکیلیردی. چوخا – ایچی توکلو قویون دریسیندن تیکیلمیش دویمه سیز، ناخیشلی شوبادیر. میللی گئییم دستینه موختلیف نؤوعلو باش گئییملری و آیاق قابیلار دا داخیل ایدی. میللی گئییم دستلرینه یئرلی زرگرلرین یاراتدیغی زرگرلیک معمولاتلاری دا داخیل ایدی.
قادین زرگرلیک معمولاتلاری اونلارین تدبیقینه اویغون اولاراق، باش، بویون، دؤش، بئل، بیلک حیصه لرینه بؤلونور.
باش گئییملری. قادینلارین باش گئییملری رنگینه، گؤزللیگینه و رنگارنگلیگینه گؤره اولدوقجا جلب ائدیجی و ماراقلی ایدی. بورا ایپک کلاغاییلار، چالمالار، نار-نازی، تسک، لچک، اؤرپک، چادرا و س. داخیل ایدی. باش گئییملری نین گئنیش یاییلمیش نؤوعولریندن بیری ایپک یایلیق-کلاغایی ایدی. قئید ائتمک لازیمدی کی، اونون اؤرتولمه سینده یاش و سوسیال فرقلر مؤوجود ایدی: یاشلی قادینلار – آغ، بئژ (آچیق ساری-قهوه ای)، آچیق ماوی رنگلی کلاغایی اؤرتوردو.
کلاغاییلاری موختلیف جور باغلاییردیلار. دیگر قادین باش گئییمی تسک (اونو قادین پاپاغی آدلاندیریردیلار) ایدی. تسگی بزه ین ناخیشین نؤوعوندن آسیلی اولاراق اونون موختلیف آدلاری مؤوجود ایدی: میرواری پاپاق، قیزیل پاپاق، آی اولدوز.
تسگین بیر نئچه فونکسییاسی واردی: ساچ، دوزومونو قورویوب – ساخلاماق، ساچلاری یاد گؤزلردن گیزلتمک، اساس تعییناتی ایسه اوندان عیبارت ایدی کی، اوستدن باغلانمیش ایپک یایلیق سوروشمه سین.
هم تسک، هم ده یایلیقلار بزه نیلیردی. اونلارین اوزرینه میرواری، مؤهورلنمیش فیقورشکیللی قیزیل نیشانلار دوزور و یا قیزیلی تیکمه لی ناخیشلا بزه ییردیلر. یاشلی قادینلار تسگین کنارلارینی چوخ زامان بافتا و یا گولَبتینله بزه ییردیلر. تسگین اوستوندن بؤیوک ایپک و یا پامبیق یایلیغین بیر اوجونو ساللاییب قالان اوجلارینی آرخادا دویونله ییردیلر. قادین گئییمی نین ائلئمئنتلریندن بیری ده خوصوصی باش سارغیسی – چوتقو ایدی کی، توندرنگلی پارچادان (قارا و یا توند گؤی ساتین، آتلاس، چیتدن و س.) تیکیلیردی.
او، هر ایکی طرفدن آچیق، ائنسیز اؤرتو شکلینده تیکیلیردی. چوتقونو باشین اطرافیندا (عئینی زاماندا آلنی دا اؤرته رک) ائنسیز لئنت شکلینده باغلاییردیلار. چوتقویلا ساچلاری و یا هؤروکلری ییغاراق اونلاری آرخادان ساللاییردیلار.
بئله ائو و چؤل ایشلری زامانی راحات اولوردو. بئله لیکله، چوتقو هم گیگییئنیک، هم ده اوتیلیتار(بهداشت و فایدالی لیق) اهمیت داشیییردی. چوتقونون اوستوندن، بیر قایدا اولاراق، یایلیق یا دا ایپک و یا پامبیق اؤرتوکلر (چارشاب، اؤرپک، شال و س.)
اؤرتوردولر. چوتقو آذربایجاندا ییرمی عصرین ۴۰-جی ایللرینه دک مؤوجود اولموشدور. جمعیتین زنگین زومره لری آراسیندا ناز-نازی و قاز-قازی (خالق تئرمینولوگییاسی) کیمی طنطنه لی گونلرده تاخیلان باش گئییملری گئنیش یاییشمیشدی کی، اونلاردا قیش واختی باشی باغلاییردیلار و یا چییگنین اوزرینه ساللاییردیلار. (اونلار ایستی اوست قیش گئییمینی عوض ائدیردی).
[آذربایجاندا کئچمیشده، ایندی اولدوغو کیمی، بعضی اوجقار یئرلرده پالتو گئیینمیردیلر. اوست گئییمینی یئرلی و یا فابریک ایستحصال اولان یون شاللار عوض ائدیردی]. شاللار فابریک ایستحصالی ایدی. چالما و دینگه حاقیندا بیر نئچه سؤز. دیگر باش گئییملری ایله موقاییسه ده اونلار داها آز یاییلمیشدی. بئله کی، اونلارین باغلانماسی قادینلارین چوخ واختینی آلیردی. چالمانی باشا باغلانمیش یایلیغا و یا آراقچینا ساریییردیلار.
چالمانین اوستوندن بیر یایلیق دا اؤرتوردولر. بعضی بؤلگه لرده چالما باشدا خوصوصی سانجاقلارلا برکیدیلیردی.
یالنیز شیرواندا چالمانین سارینماسی نین بیر نئچه اوصولو معلوم ایدی. دینگه نین باغلانماسی اوچون شالدان ایستیفاده اولونوردو.
دینگه چالمادان داها موررککب باش گئییمی ایدی. او دا چالما کیمی باشدا سانجاقلا برکیدیلیردی. قادین باش گئییمین ان ساده ائلئمئنتی لچک (دوزبوجاق و یا اوچ بوجاق شکیللی یایلیق) ایدی.
لچگی ائو ایشلری زامانی، ائلجه ده باشا خینا قویاندا باغلاییردیلار. شهرلرده قادینلار ائودن چیخارکن بوتون بدنی اؤرتن چادرا گئییردیلر.
کندلی قادینلار چادرانی چوخ نادیر حاللاردا، یالنیز هردن کنددن اوزاق مسافه یه گئدنده اؤرتوردولر.
عادتن باش اوچون یایلیقلا (یاشماق) آغیز و بورنون بیر حیصه سینی اؤرتمکله کیفایتله نیردیلر. وارلی قادینلار آتلاس، کاسیبلار ایسه ساتین، بئز و یا داما-داما سارپینکادان(نازیک پامبیق پارچا) موختلیف چالاردا چادرالار اؤرتوردولر. چادرایلا یاناشی، شهرلرده قادینلار هردن اوزلرینی گؤز اوچون کروژئوالی تورلا اؤرتوردولر. آذربایجانلیلاردا پاپاق جسارت، لیاقت و شرف رمزی حساب اولونوردو. اونو ایتیرمک بؤیوک روسوایچیلیق حساب ائدیلیردی.
آردی وار

نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۵ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۶:۰۰ ق.ظ

دیدگاه


8 − شش =